δ. Το πρεσβυτεριανό σύστημα, νέο σχήμα στη διακονία και στη λατρεία της Εκκλησίας

Ένας νέος θεσμός θεσπίστηκε από τον Καλβίνο στην Εκκλησία της Γενεύης, ο θεσμός του πρεσβυτερίου. Φαίνεται ότι ο Καλβίνος ταυτίζει τους πρεσβυτέρους με τους επισκόπους της Καινής Διαθήκης, στην οποία μερικές φορές οι όροι "πρεσβύτερος" και "επίσκοπος" έχουν την ίδια σημασία, αλλά σε καμία περίπτωση δεν συγχέονται οι ρόλοι τους. Σύμφωνα με την συγκεκριμένη αντίληψη του Καλβίνου, επιβάλλεται η ύπαρξη πρεσβυτέρων στην Εκκλησία, που μαζί με τους λειτουργούς του λόγου θα πρέπει να μετέχουν στη διακυβέρνησή της. Είναι, δηλαδή, οι πρεσβύτεροι η τοπική διοικητική αρχή της θρησκευτικής κοινότητας, ενώ καταργούνται οι επίσκοποι. Τα τοπικά πρεσβυτέρια μπορούν να συμμετέχουν σε μια ευρύτερη σύνοδο πρεσβυτερίων ή σε μια γενική συνέλευση των Εκκλησιών.

Το πρεσβυτεριανό σύστημα μεταφέρθηκε στη Σκοτία, στην Αγγλία, στη Β. Ιρλανδία, καθώς και στη Β. Αμερική από τους μετανάστες της Δυτικής Ευρώπης. Σήμερα οι πρεσβυτεριανοί κλάδοι είναι πολλοί. Η λατρεία τους έχει αυστηρό χαρακτήρα, απουσιάζουν απ' αυτήν οι εικόνες, το εκκλησιαστικό όργανο, κυριαρχεί το κήρυγμα και ορισμένοι ψαλμοί. Οι πρεσβυτεριανοί είναι σχολαστικοί μελετητές της Βίβλου. Είναι πολύ αυστηροί στα ήθη τους και ιδιαίτερα στην τήρηση της αργίας της Κυριακής.

Πίνακας με τις Λουθηρανικές και Καλβινικές κοινότητες μετά το 16ο αι.