9. ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ (ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ)

Σκοπός αυτής της διδακτικής ενότητας είναι: • Να κατανοήσετε τη δυναμική του Χριστιανισμού σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής και να γνωρίσετε τη συμβολή του στην ανάπτυξη του πολιτισμού. • Να σταθείτε κριτικά απέναντι στα σκοτεινά σημεία της ιστορικής πορείας του Χριστιανισμού.

Τη μεγάλη δύναμή του ο χριστιανισμός τη χρωστούσε στην επίδραση που άφησε, από τα πρώτα χρόνια, να ασκήσει απάνω του η ελληνική φιλοσοφία. Αυτή η επίδραση έδωσε στη χριστιανική θεολογία ένα πνευματικό περιεχόμενο, χάρη στο οποίο μπόρεσαν να ασπαστούν το χριστιανισμό πολλοί από τους πιο ικανούς και πιο βαθείς διανοουμένους της εποχής. Ούτε ο μιθραϊσμός ούτε οι άλλες μυστικιστικές θρησκείες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ανθρώπους της πνευματικής ολκής των πρώτων χριστιανών πατέρων, μορφές σαν τον Ωριγένη, τον Ειρηναίο, τον Τερτυλλιανό ή τον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα, θεολόγους που τους ξεπέρασαν μόνο οι διάδοχοι τους, οι πατέρες του τετάρτου αιώνα. Παρά το σχίσμα στη Δύση και τις αιρέσεις στην Ανατολή, η χριστιανική εκκλησία έγινε γρήγορα η πιο ισχυρή οργάνωση της Αυτοκρατορίας… Στο τέλος του τρίτου αιώνα η ελληνορωμαϊκή τέχνη δεν ήταν πια δυνατόν να εξελιχθεί περισσότερο. Τον αρχαίο ελληνικό νατουραλισμό, που είχε τόση ομορφιά και χάρη, τον είχαν εξωραΐσει στην ελληνιστική εποχή, και ακόμα περισσότερο επί Ρωμαίων, με μια περίτεχνη επεξεργασία των λεπτομερειών και συνήθως μιαν αύξηση των διαστάσεων, που έκαναν κάθε έργο τέχνης ένα κολοσσιαίο tour de force. Ο τέταρτος αιώνας έφερε μια αντίδραση απ' την Ανατολή. Σε όλο τον κόσμο οι θρησκείες που είχαν συριακή ή συροαιγυπτιακή προέλευση γίνονταν με τον καιρό όλο και πιο δημοφιλείς. Το κύριο χαρακτηριστικό των οπαδών τους ήταν ο μυστικισμός και η απογοήτευση απ' τα εγκόσμια, και επομένως γι' αυτούς η αυταρέσκεια του ελληνιστικού νατουραλισμού δεν είχε κανένα νόημα. Γι' αυτούς η φύση ήταν συχνά άσκημη και ήταν προετοιμασμένοι να αντιμετωπίσουν την ασκήμια της. Αδιαφορούσαν για τη λεπτότητα του σχεδίου και την ισορροπία της σύνθεσης. Απαιτούσαν μια τέχνη που να μπορεί να τους μιλήσει απ' ευθείας, χωρίς συμβιβασμούς, να τους μεταρσιώνει μάλλον σε μια ένταση συγκινησιακή παρά να τους βαυκαλίσει με μια αισθητική ικανοποίηση. Ο θρίαμβος του χριστιανισμού ήταν αναπόφευκτο να σημάνει την ενίσχυση αυτής της αραμαϊκής αντίληψης της τέχνης. Στήβεν Ράνσιμαν, Βυζαντινός Πολιτισμός, εκδ. Γαλαξία, Αθήνα 1969, σσ. 22, 287.