Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ (ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ) ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ( Γ΄ τεύχος)

Τα γεγονότα (Α΄ Παγκοσμίου πολέμου) (σ. 121-151)

1. Επισήμανση των κυριότερων γεγονότων κατά χρονικές φάσεις 1914-1915 -Τάσεις διαμόρφωσης συμμαχιών (Τουρκία, Βουλγαρία με Κεντρικές Αυτοκρατορίες-Ελλάδα, Ρουμανία με Entente-αμφιταλαντευόμενη στην αρχή η στάση της Ιταλίας) και μετώπων (Δυτικό, Ανατολικό, Βαλκανικό, Αυστρουγγρικό). - Παγκοσμιοποίηση του πολέμου,με την είσοδο σ’ αυτόν εξωευρωπαϊκών και υπερατλαντικών χωρών, των Η.Π.Α και της Ιαπωνίας, στο πλευρό της Εntente, και επέκταση του θεάτρου των επιχειρήσεων και στις Αποικίες (Αφρική και Ασία). - Ματαίωση των επιθετικών σχεδίων των Γερμανών από τους Γάλλους με την Μάχη του Μάρνη (8/9/1914). - Ήττα των Ρώσων στη Μάχη του Τάννεμπεργκ (25-29/8/1914) - Συγκράτηση των Αυστριακών από τους Σέρβους και Βρεταννική υπεροχή στη θάλασσα.

1915-1916 - Σταθεροποίηση των ευρωπαϊκών μετώπων και έναρξη της διεξαγωγής 3/ετούς ψυχοφθόρου «πολέμου των χαρακωμάτων»,κύριο χαρακτηριστικό του Α΄ Παγκοσμίου. - Οριστικοποίηση Βουλγαρικής και Ιταλικής στάσης (ένταξη στο Κεντρικό και Δυτικό Συνασπισμό αντίστοιχα). - Εξαπόλυση υποβρυχιακού πολέμου από τη Γερμανία. - Φονικές μάχες χωρίς θεαματικά αποτελέσματα για τους αντιπάλους (Βερντέν, Σομ, Καρπάθια). - Είσοδος της Ρουμανίας στον πόλεμο και εξουδετέρωσή της από τους Γερμανοαυστριακούς.

1917-1918 - Ένταση ανθυποβρυχιακού πολέμου από τη Γερμανία και είσοδος των Η.Π.Α στον πόλεμο. - Είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο. - Σοβαρά σημάδια κόπωσης σε στρατιώτες και άμαχο πληθυσμό και των δύο συνασπισμών με καταλυτικές επιπτώσεις στο πολιτικό και στρατιωτικό τομέα (συνθηκολόγηση Ρώσων στο Brest-Litovsk, φιλειρηνικό κίνημα σοσιαλιστών «σπαρτακιστών» στη Γερμανία, επιτυχή εθνικιστικά κινήματα στην Αυστρουγγαρία, ανταρσία στον Γαλλικό στρατό)

1918 - Νικηφόρα αντεπίθεση με αμερικανική στρατιωτική ενίσχυση υπό τη γενική διεύθυνση του Γάλλου στρατάρχη F. Foch σε όλα τα μέτωπα, με αποτέλεσμα τη παράδοση εντός 3 μηνών, όλων των εμπολέμων από τις Κεντρικές Αυτοκρατορίες.

2. Απολογισμός - Εκτεταμένες απώλειες της Ευρώπης σε έμψυχο δυναμικό . - Διαταραχή της ψυχικής ισορροπίας και αμφισβήτηση των κοινωνικών αξιών. - Χρεωκοπία των κρατικών οικονομιών και άνοδος των Η.Π.Α σε παγκόσμια δύναμη.

Η Ρωσική Επανάσταση (σ. 121-151)

1. Συνθήκες εκδήλωσης των επαναστατικών ιδεών

Ι. Κοινωνικοοικονομικές α) Η διαιώνιση του φεουδαρχικού χαρακτήρα της ρωσικής οικονομίας μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα β) Ο πρωτογονισμός των μέσων παραγωγής γ) Η πολύ περιορισμένη ελεύθερη εργασία των ρώσων αγροτών, λόγω δέσμευσης της γης τους από τη μεγάλη γαιοκτησία και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους. δ)Η παραμέληση της εργατικής μάζας των μεγάλων αστικών κέντρων.

ΙΙ. Πολιτικές. α) Η υπανάπτυξη και ο αποκλεισμός από τη συμμετοχή στην εξουσία της ρωσικής αστικής τάξης β) Ο τσαρικός δεσποτισμός και η αυταρχική διακυβέρνηση με κύρια χαρακτηριστικά την πλήρη ανελευθερία, τη κρατική αυθαιρεσία, και τις απηνείς διώξεις των αντιφρονούντων

2. Πρώτες αντιδράσεις - Πολιτική αυτοσυνειδητοποίηση της πολυπληθούς εργατικής τάξης μέσω της μετάφρασης μαρξιστικών έργων στα ρωσικά και έκδοσης σοσιαλιστικών εφημερίδων - Πραγματοποίηση της πρώτης απεργίας (1896) - Ίδρυση του Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού Εργατικού Κόμματος της Ρωσίας(πυρήνα του μπολσεβικισμού)και ανάδειξη των Λένιν και Τρότσκι (μολονότι ιδεολογικά αντίπαλων) σε ηγετικές φυσιογνωμίες της εργατικής τάξης. (1903) - Εκδήλωση γενικευμένης και βίαιης εκδήλωσης του Καθεστώτος μετά την ήττα της Ρωσίας από την Ιαπωνία (1904),υπό μορφή εκτεταμένων απεργιών, ανταρσίας («Ποτέμκιν») και αναμέτρησης με τις κρατικές δυνάμεις. - Εξαναγκασμός του τσάρου σε φιλελεύθερη παραχώρηση, με τη θέσπιση της λειτουργίας ενός ευρέος νομοθετικού σώματος που θα προέκυπτε από καθολική ψηφοφορία (Δούμα,30/10/1905).

3. Οκτωβριανή Επανάσταση

Ι. Προπαρακευαστικό στάδιο - Ίδρυση ανεξάρτητου Κομμουνιστικού Κόμματος το 1912. - Κρατική αδυναμία ελέγχου της διογκούμενης λαϊκής αντίδρασης. - Η οικονομική κρίση κράτους και λαού, λόγω της εμπλοκής στο Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και η επακόλουθη αύξηση της επαναστατικής διάθεσης, οδηγούν στην επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917,στο σχηματισμό των Σοβιέτ, που αναλαμβάνουν τη διοίκηση της Πετρούπολης και των μεγάλων πόλεων,και στη παραίτηση του Τσάρου από την εξουσία. - Σχηματισμός μετριοπαθούς φιλοαστικής Κυβέρνησης υπό τον Κερένσκι, αδύναμης όμως να ανταποκριθεί στα επιτακτικά αιτήματα των μπολσεβίκων - Θριαμβευτική επιστροφή από την εξορία του Λένιν (15/4/1917) στη Πετρούπολη και συστηματική υπονόμευση της Κυβέρνησης Κερένσκι που αντιδρά με βίαιη πάταξη των αντιδράσεων.

ΙΙ. Η κύρια φάση(Έκρηξη, επικράτηση, κρίση, ιδεολογική επέκταση) - Απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος των Μπολσεβίκων, υπό τη καθοδήγηση των Λένιν και Τρότσκι, για ένοπλη εξέγερση κατά του φιλοαστικού καθεστώτος,η οποία ξεσπά αυθόρμητα μεταξύ 25-10/6-11 και 26-10/7-11,με καταλυτικές συνέπειες για τη περαιτέρω πορεία της Επανάστασης, αφού κατορθώνει και κυριαρχεί απόλυτα πλέον στη Ρωσία. - Έκδοση σειράς ριζοσπαστικών διαταγμάτων («Δεκεμβριανά,1917),σχετικά με τη διανομή των γαιών, την εθνικοποίηση των επιχειρήσεων, την εξίσωση των εθνοτήτων και τον τερματισμό του πολέμου, και ψήφιση συντάγματος ιδρυτικού της Ε.Σ.Σ.Δ. - Αντεπαναστατική επέμβαση των Δυτικών (Γάλλων, Άγγλων, Ιαπώνων), προσεταιρισμός ρώσων ομοϊδεατών, πρόκληση εμφύλιου πολέμου και τελική επικράτηση του Κόκκινου Στρατού (1919-1920). - Διάδοση του επαναστατικού πνεύματος των Μπολσεβίκων λόγω των καταστροφικών συνεπειών του πολέμου στις Ευρωπαϊκές χώρες, που εκδηλώνεται με ανεπιτυχείς απόπειρες βίαιης κατάληψης της εξουσίας από τους κομμουνιστές (Γερμανία, Ουγγαρία),με απεργιακές κινητοποιήσεις μεγάλης κλίμακας (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) και με τη γενική τάση δημιουργίας ανεξάρτητων από τα σοσιαλιστικά κόμματα και αποκλειστικά κομμουνιστικών κομμάτων(1919-1929).

4. Η εξέλιξη του Σοβιετικού καθεστώτος(1921-1941) - Αδιέξοδο στον μεσοπόλεμο λόγω πλήρους διάλυσης της κρατικής οικονομίας, συνεπεία του πολέμου και της υπανάπτυξης. - Αντιμετώπιση της παροδικής οικονομικής κρίσης, συνέπειας της απουσίας τεχνογνωσίας και υλικών μέσων από τους αγρότες και εργάτες, με γενναία παρέμβαση του Λένιν υπέρ της μερικής φιλελευθεροποίησης της οικονομίας, της αυτοδιοίκησης των εργοστασίων και της διάθεσης κεφαλαίων για εκβιομηχάνιση. - Ανταγωνισμός των διαδόχων του Λένιν, Τρότσκι και Στάλιν, επικράτηση του τελευταίου και ανυποχώρητη εφαρμογή του προγράμματος για την εδραίωση του σοσιαλισμού. - Προσπάθεια οργάνωσης υγιούς οικονομίας με καθαρά σοσιαλιστικές βάσεις, μέσω της ευρείας κοινωνικοποίησης των αγαθών και των μέσων, και μιας επιτυχούς οικονομικής ανασυγκρότησης, υπό τη μορφή τριών 5/ετών προγραμμάτων (1928-32,1932-1939,το τελευταίο δεν ολοκληρώθηκε λόγω της έκρηξης του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ). - Εκτροπή της Επανάστασης προς μία σταλινική προσωπολατρία που διευκολύνθηκε από τη συγκέντρωση όλων των εξουσιών στα χέρια του Στάλιν, με το πρόσχημα επίτευξης του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού και συνοδεύτηκε από την εξαπόλυση μαζικών διώξεων πρώην συνεργατών του (δίκες 1936-37). - Διάχυση του σταλινισμού και στη πνευματική ζωή της χώρας. 5. Ανακεφαλαίωση των παραγόντων επικράτησης της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία και της σημασίας της για την παγκόσμια ιστορία.

γ. Η ιδεολογία της 4ης Αυγούστου» (σ. 226-228) 1. Επισήμανση των κυριότερων γνωρισμάτων και των μέσων επιβολής της που δικαιολογούν τον φασιστικό χαρακτήρα της. α. Χαρακτηριστικά: - διαμόρφωση συγκεκριμένης κοσμοθεωρίας - Επιλεκτική αναδρομή σε περιόδους της Ελληνικής ιστορίας που εξυπηρετούσαν τους σκοπούς του καθεστώτος - Επινόηση του ιδεολογήματος του «Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού» β. Μέσα - Κατάλυση πολιτικών ελευθεριών. - Χρησιμοποίηση εξωτερικών στοιχείων των άλλων φασιστικών καθεστώτων. - «Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας» (Ε.Ο.Ν).

δ. Εσωτερική - Οικονομική πολιτική (σ. 229-231) 1. Επισήμανση του λαϊκιστικού και επιφανειακού χαρακτήρα της πολιτικής του Μεταξά: - Λήψη «φιλολαϊκών» ασφαλιστικών και εργασιακών μέτρων, αλλά ουσιαστική εξουδετέρωσή τους από τον πληθωρισμό. - Αδιαφορία για την ανεργία, την οικονομική εξαθλίωση των αγροτών, εξαιτίας των τοκογλυφικών τραπεζικών δανείων, την εκβιομηχάνιση της χώρας και τη πραγματοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών. -Παράδοση των νευραλγικών τομέων της εθνικής οικονομίας στο εγχώριο και ξένο κεφάλαιο και ενίσχυσή του, με αποτέλεσμα τη στασιμότητα της Ελλάδας στο στάδιο της πρωτογενούς παραγωγής.