Λόγια κοσμική γραμματεία

Κατά τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου η κοσμική λογοτεχνία, σε αντίθεση με τη λειτουργική και τη θρησκευτική, δεν έχει να επιδείξει αξιόλογα έργα. Ο κυριότερος εκπρόσωπος της περιόδου αυτής θεωρείται ο Γεώργιος Πισίδης που άκμασε στις αρχές του 7ου αιώνα και ύμνησε με τα ποιήματά του σε αρχαίο μέτρο τα κατορθώματα του αυτοκράτορα Ηρακλείου. Το κυριότερο κοσμικό ποιητικό μνημείο υπήρξε η περίφημη Ελληνική Ανθολογία. Περιέχει τέσσερις χιλιάδες περίπου επιγράμματα σε αρχαία μέτρα χρονολογημένα από τον 6ο έως το 10ο αι. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο είδος αυτό της κοσμικής ποίησης οι Βυζαντινοί συνέχισαν την αρχαία παράδοση όχι μόνο στη μορφή αλλά και στο περιεχόμενο παρά την αλλαγή της θρησκείας.

Ελεφάντινο δίπτυχο (τέλος 5ου αι.). Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη. • Τι απεικονίζεται στο δίπτυχο; Από πού είναι επηρεασμένη η βυζαντινή λογοτεχνία;

Μοναχός αντιγραφέας. Μικρογραφία από χειρόγραφο του 12ου αι. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη.

Σημαντικό έργο της εποχής των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είναι το έπος Βασίλειος Διγενής Ακρίτας, το οποίο γράφτηκε από άγνωστο ποιητή τον 11ο αιώνα. Μέσα από τους στίχους του αναδύεται ένας κοινός αραβοβυζαντινός κόσμος και διακρίνονται οι αμοιβαίες επιρροές των πληθυσμών που ζούσαν στις δύο πλευρές των ανατολικών συνόρων της αυτοκρατορίας. Μια από τις σημαντικότερες προσφορές των Βυζαντινών στο νεότερο πολιτισμό υπήρξε η διάσωση των κλασικών γραμμάτων. Πολλά μοναστήρια ίδρυσαν βιβλιοθήκες και εργαστήρια αντιγραφής, όπου εξειδικευμένοι μοναχοί αντέγραφαν τα αρχαία κείμενα δείχνοντας μεγάλη επιμέλεια τόσο για την καλλιγραφία όσο και για την ακρίβεια της αντιγραφής.

Οι σημαντικότεροι ιστοριογράφοι και χρονογράφοι Ιστοριογράφοι Ευσέβιος Καισαρείας (263-340), έργο: Εκκλησιαστική Ιστορία. Προκόπιος (490-562), έργα: Υπέρ των πολέμων λόγοι οκτώ, Περί κτισμάτων, Ανέκδοτα. Άννα η Κομνηνή (11ος-12ος αι.), έργο: Αλεξιάς Νικηφόρος Βρυέννιος (1062-1137) Νικήτας Χωνιάτης (118-1206) Μιχαήλ Κριτόβουλος, 15ος αι. Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, 15ος αι. Γεώργιος Σφραντζής, 15ος αι. Χρονογράφοι Ιωάννης Μαλάλας (491-578) Θεοφάνης ο Ομολογητής (752-818)

Ο πατριάρχης Φώτιος ένθρονος σε δημόσια συζήτηση. Μικρογραφία από χειρόγραφο (13ος αι.). Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη. • Προσπάθησε να εξηγήσεις γιατί ο πατριάρχης Φώτιος θεωρείται η μεγαλύτερη φυσιογνωμία της εποχής του.

Μάλιστα, η χρήση της μικρογράμματης γραφής που ξεκίνησε από τον 9ο αιώνα στη μονή Στουδίου, διευκόλυνε την αντιγραφή των χειρογράφων. Οι λόγιοι, όπως οι φιλόσοφοι, οι ιστορικοί, οι ρήτορες οι γραμματικοί, κατέβαλλαν μεγάλες προσπάθειες για να μιμηθούν το ύφος και τη γλώσσα των αρχαίων Ελλήνων. Η προσπάθεια αυτή προϋπέθετε σχολαστική μελέτη και συχνά αποστήθιση των αρχαίων κειμένων. Έτσι, η αρχαιομάθεια κέρδιζε συνεχώς ολοένα και περισσότερους υποστηρικτές. Ο πατριάρχης Φώτιος (9ος αι.), διαδραμάτισε γενικότερα πρωταρχικό ρόλο στην πνευματική άνθηση της εποχής του και στη διάσωση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς. Στο έργο του περιέχονται σημαντικές πληροφορίες για πολλά έργα αρχαίων ελλήνων και χριστιανών συγγραφέων. Άλλος διακεκριμένος εκπρόσωπος των κλασικών γραμμάτων υπήρξε ο Αρέθας, Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας (10ος αι.). Οι Βυζαντινοί, επίσης, επιδόθηκαν στην Ιστοριογραφία και στη Χρονογραφία. Οι βυζαντινοί ιστορικοί είχαν ως πρότυπα τους αρχαίους Έλληνες ιστοριογράφους. Η χρονογραφία είναι λαϊκή ιστορική αφήγηση χωρίς προσπάθεια αναζήτησης της αλήθειας με έμφαση στα θαύματα ή τις φυσικές καταστροφές.