13.4 Πολίτης και Ευρωπαϊκή Ένωση

Μισό περίπου δισεκατομμύριο πολίτες ευρωπαϊκών κρατών έχουν σήμερα μια δεύτερη ταυτότητα, την ταυτότητα του ευρωπαίου πολίτη. Αυτή η ταυτότητα σημαίνει ότι, χωρίς να παύουν να είναι πολίτες του εθνικού τους κράτους και φορείς της εθνικής γλώσσας, παράδοσης και πολιτισμού, αποκτούν και την ιθαγένεια της ΕΕ, που δεν αντικαθιστά, αλλά προστίθεται στην εθνική τους ιθαγένεια* (π.χ. ελληνική, ιταλική, βελγική).

Όπως ήδη γνωρίσαμε (βλ. Κεφ. 8.3), οι σχέσεις των πολιτών με το κράτος, οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματά τους καθορίζονται από το Σύνταγμα. Τον Οκτώβριο του 2004 στη Ρώμη οι 25 ηγέτες των κρατών μελών της ΕΕ ενέκριναν και υπέγραψαν τη Συνθήκη για τη θέσπιση Συντάγματος. Το Σύνταγμα περιλαμβάνει τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ που είχε ψηφιστεί το 2000. Ο Χάρτης, στα 54 άρθρα του, καθορίζει τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ και τις σχέσεις τους με την Ένωση και οι διατάξεις του δεσμεύουν όλα τα κράτη-μέλη. Όλοι οι πολίτες των κρατών-μελών της ΕΕ, είναι και πολίτες της Ένωσης και για το λόγο αυτό έχουν:

• Το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής στο έδαφος των κρατών-μελών. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να εγκατασταθούν σε οποιοδήποτε κράτος-μέλος για να σπουδάσουν, να εργασθούν ή να συνταξιοδοτηθούν, όπως ακριβώς και οι πολίτες του κράτους.

• Το δικαίωμα να εκλέγουν και να εκλέγονται στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καθώς και στις δημοτικές εκλογές στο κράτος-μέλος που κατοικούν, με τους ίδιους όρους που ισχύουν για τους πολίτες του συγκεκριμένου κράτους.

• Το δικαίωμα να απολαμβάνουν στο έδαφος τρίτης χώρας, στην οποία το κράτος τους δεν εκπροσωπείται, την προστασία των διπλωματικών αρχών άλλης χώρας-μέλους της ΕΕ, η οποία διαθέτει Πρεσβεία ή προξενείο, στο έδαφος της τρίτης χώρας.

• Το δικαίωμα να υποβάλλουν αναφορά στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καταγγελία στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή και το δικαίωμα να προσφεύγουν στο Δικαστήριο, σε περίπτωση καταπάτησης των δικαιωμάτων τους ως πολιτών της Ε.Ε.

Εκτός από τα παραπάνω δικαιώματα των ευρωπαίων πολιτών, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατοχυρώνει και τα δικαιώματα των πολιτών στην ισότητα και τις ατομικές ελευθερίες. Η κατοχύρωση αυτών των δικαιωμάτων του ευρωπαίου πολίτη από την ΕΕ οδήγησε στην αναθεώρηση πολλών διατάξεων του ελληνικού Συντάγματος το 2001, ώστε να εναρμονιστεί με το Χάρτη.

Παράδειγμα τέτοιων αναθεωρήσεων αποτελούν η προσθήκη του δικαιώματος συμμετοχής στην κοινωνία της ηλεκτρονικής πληροφορίας, το δικαίωμα στην προστασία των προσωπικών δεδομένων, η υποχρέωση των δημοσίων υπηρεσιών να πληροφορούν τους πολίτες, η υποχρέωση του κράτους να προστατεύει το περιβάλλον στο πλαίσιο της αρχής της «αειφόρου ανάπτυξης» που ακολουθεί η ΕΕ, τα θετικά μέτρα για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες*. (Βλ. κεφ. 12.2 και 12.5)

φωτ. 13.16 Ρώμη 29.10.2004 Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας υπογράφει τη Συνθήκη για το Σύνταγμα της Ευρώπης. Να επισκεφτείτε τις ιστοσελίδες της ΕΕ (www.europa.eu.int/hellas) και να αντλήσετε πληροφορίες για το Σύνταγμα της Ευρώπης.

φωτ. 13.17 Συνοριακός έλεγχος πηγή ΕΕ. Πριν το 1985, ταξιδιώτες και φορτηγά, περίμεναν ώρες για να ελεγχθούν σε κάθε εθνικό σύνορο που περνούσαν. Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της ΕΕ ήταν η διαμόρφωση ενός χώρου χωρίς σύνορα, μέσα στον οποίο μπορούν να διακινούνται ελευθέρα οι άνθρωποι, τα αγαθά, οι υπηρεσίες και τα κεφάλαια. Οι χώρες του Σένγκεν, παίρνοντας το όνομα από την πόλη του Λουξεμβούργου στην οποία υπογράφτηκε η Συμφωνία το 1985, περιλαμβάνουν σήμερα τη Νορβηγία και Ισλανδία και όλες τις χώρες της Ε.Ε. εκτός της Ιρλανδίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι χώρες αυτές συμφώνησαν να μην απαιτείται έλεγχος ή θεωρήσεις για την είσοδο και έξοδο των πολιτών της ΕΕ.

*Ιθαγένεια: ο νομικός δεσμός του πολίτη με το κράτος του.

φωτ. 13.18 Το διαδίκτυο ως μέσο μάθησης. Το πρόγραμμα eEurope είναι ένα πρόγραμμα που εφαρμόζει από το 2000 η ΕΕ στα κράτη-μέλη με στόχο την προώθηση του διαδικτύου. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τα επιμέρους προγράμματα eLearning, με στόχο την εκπαίδευση μέσω του διαδικτύου, το eHealth με στόχο την παροχή ιατρικής βοήθειας μέσω του διαδικτύου, το eGovernment (ηλεκτρονική διακυβέρνηση) με στόχο την εξυπηρέτηση του πολίτη μέσω του διαδικτύου (π.χ. φορολογικές δηλώσεις, πληροφορίες, αιτήσεις) αλλά και την ηλεκτρονική συμμετοχή του πολίτη σε τοπικές αποφάσεις (ηλεκτρονική δημοκρατία). - Να συζητήσετε στην τάξη αυτά τα μέτρα.

φωτ. 13.19 Η ΕΕ οργανώνει προγράμματα α) εθελοντισμού για τους νέους της Ευρώπης. - Να ενημερωθείτε γι' αυτά από τις ιστοσελίδες της ΕΕ και της Γ.Γ.Ν.Γ (www.neagenia.gr), β) ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά προγράμματα «Σωκράτης» για τα σχολεία της Ευρώπης. Να ενημερωθείτε (www.iky.gr) και να οργανώσετε πρόταση συμμετοχής και του δικού σας σχολείου.