Ποιήματα από τον κόσμο των φυτών και των ζώων

4. Από τους μύθους του Αισώπου ως το Γάλλο μυθοποιό Λα Φονταίν (Jean de La Fontaine, 1621-1695) οι διηγήσεις για ζώα στάθηκαν πολύ αγαπητές. Στο Μεσαίωνα πολλά διδακτικά και σατιρικά στιχουργήματα είχαν ως θέμα τους ιστορίες ζώων. Στα ζώα αποδίδονται ανθρώπινα προτερήματα και ελαττώματα. Τα έργα αυτά, γραμμένα στη λαϊκή γλώσσα σε ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο, έχουν μόνο γλωσσική αξία. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι:

1. Ο Φυσιολόγος (12ος αι.) που περιγράφει γνωρίσματα των φυτών, των πολύτιμων λίθων και των ζώων με τρόπο αλληγορικό, παραπέμποντας σε θρησκευτικές δοξασίες και εκθειάζοντας χριστιανικές αρετές.

Η λατινική μετάφραση του Φυσιολόγου κυκλοφόρησε ευρύτατα στην Ευρώπη. Στο κεφάλαιο μάλιστα που αναφέρεται στον πελεκάνο, διαβάζουμε ότι τα μικρά επαναστατούν εναντίον του πατέρα πελεκάνου, ο οποίος τελικά τα σκοτώνει. Τότε ο πελεκάνος ξεσκίζει με το ράμφος το στήθος του, και το αίμα του πέφτοντας επάνω στα μικρά, τα φέρνει πίσω στη ζωή. Ο πελεκάνος συμβολίζει τον υιό της Αγίας Μαρίας, γράφει ο Φίλιππος ντε Ταόν (Philippe de Thaon, 12ος αι.), συγγραφέας του πρώτου ζωολογικού μυθιστορήματος στην Ευρώπη. «Είμαστε όλοι τα μικρά του, και με ανθρώπινη μορφή, σηκωθήκαμε και αναστηθήκαμε από το θάνατο χάρις στο τίμιο αίμα που έχυσε για μας ο Θεός, έτσι όπως έγινε και με τα μικρά πουλιά…» (Ευρωπαϊκά Γράμματα, Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, εκδ. Σοκόλη, 1999, τόμ. Α', σελ. 138)

2. Διήγησις παιδιόφραστος (ή πεζόφραστος) των τετραπόδων ζώων. Εδώ ο βασιλιάς Λέων καλεί όλα τα ζώα σε σύναξη με σκοπό να του αναφέρουν τα προτερήματα και τα ελαττώματά τους. Στο τέλος ο Λέων διατάζει να λυθεί η φιλία και η συνέλευση καταλήγει σε ομηρική μάχη και αλληλοφάγωμα. Η διήγηση είναι «παιδιόφραστος» (=χάριν «παιδιάς», δηλαδή παιχνιδιού) ή «πεζόφραστος», δηλαδή σε πεζό λόγο.

3. Ο Πουλολόγος (650 στίχοι) είναι αντίστοιχο του προηγούμενου εφαρμοσμένο στα πουλιά.

Η υπόθεση του Πουλολόγου: Ο αετός κάλεσε τα άλλα πουλιά στο γάμο του. Εκεί όλα βρήκαν την ευκαιρία να εκθειάσουν τα προσόντα τους και να κατηγορήσει το ένα το άλλο, με αποτέλεσμα να καταλήξουν σε μεγάλη φιλονικία. Την τάξη αποκατέστησε ο αετός με τα συνετά λόγια του.

4. Το Συναξάριον του τιμημένου γαιδάρου (15ος αι.), είναι μια αλληγορική σάτιρα σε γλώσσα δημοτική, την οποία διασκεύασε σε ρίμα στις αρχές του επόμενου αιώνα ένας άξιος Κρητικός ποιητής. Παρόμοια στιχουργήματα με αλληγορικό χαρακτήρα και ιστορίες ζώων, στα οποία αποδίδονταν ανθρώπινες ιδιότητες, ήταν πολύ συνηθισμένα στην εποχή. Εδώ η λέξη «συναξάριον» παραπέμπει στο βίο ενός αγίου.

Ο μύθος των ζώων στην Ευρώπη συνδέεται στενά με ένα άλλο είδος της διδακτικής λογοτεχνίας, «τα ζωολογικά εγχειρίδια». Στην ελληνική γραμματεία τέτοια εγχειρίδια είναι ο Φυσιολόγος και ο Πουλολόγος. Στην περίοδο αυτή ανήκουν και άλλα παρόμοια έργα, όπως ο Πωρικολόγος, με θέμα την περιγραφή των επικίνδυνων ιδιοτήτων του κρασιού, και ο Ψαρολόγος που είναι μια μίμηση του προηγούμενου. Σε όλα αυτά οι λεπτομέρειες της περιγραφής αποτελούν υπαινιγμούς για την πολιτική ζωή των Βυζαντινών και των Φράγκων αλλά και άλλων γειτονικών λαών.