"Institute of Educational Policy" Books
2.4 Τα γράμματα
Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους διευκολύνεται για πρώτη φορά η μαζική παραγωγή βιβλίων. Προς αυτή την κατεύθυνση συνέβαλαν αφενός η διάδοση και ευρεία χρήση της γραφικής ύλης, όπως ήταν ο πάπυρος και η περγαμηνή, και αφετέρου η δημιουργία πνευματικών κέντρων, όπως ήταν οι βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Η μεγάλη παραγωγή βιβλίων δε συνδέεται όμως με ανάλογο πλούτο στο περιεχόμενο τους. Οι συγγραφείς στην πλειοψηφία τους ήταν μιμητές έργων της κλασικής εποχής. Άλλοι πάλι πνευματικοί άνθρωποι ασχολήθηκαν μόνο με τη συγκέντρωση του έργου συγγραφέων παλαιότερων εποχών. Στις βιβλιοθήκες αντέγραφαν και σχολίαζαν τα κείμενα των κλασικών. Ήταν οι πρώτοι φιλόλογοι και ονομάστηκαν γραμματικοί. Η ποίηση δεν παρουσίασε σπουδαία έργα από άποψη πρωτοτυπίας και έμπνευσης. Πολλοί ποιητές ήταν πληρωμένοι κόλακες των ισχυρών. Τα ποιήματα τους υμνούσαν τα πρόσωπα και τις πράξεις των βασιλέων, όπως συνέβη με τον Καλλίμαχο στην Αλεξάνδρεια. Άλλοι ήταν μιμητές παλαιών ποιητικών ειδών, όπως του ηρωικού έπους. Τέτοιο έργο ήταν τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου, που βασίζεται στο μύθο της αργοναυτικής εκστρατείας. Περισσότερη πρωτοτυπία διέκρινε το Θεόκριτο, ο οποίος με το έργο του «Ειδύλλια» έγινε εισηγητής της βουκολικής ποίησης. Καινούργιο ποιητικό είδος, επίσης, με σατιρικό λόγο είναι οι «Μίμοι» που έγραψε ο Ηρώνδας. Την εποχή αυτή καλλιεργήθηκε το επίγραμμα και από τα θεατρικά είδη μόνο η κωμωδία. Η νέα κωμωδία, όπως ονομάζεται, σατίριζε ανθρώπινους χαρακτήρες. Θέμα της ήταν ο καθημερινός άνθρωπος με τα ελαττώματα του. Κυριότερος εκπρόσωπος της ήταν ο Μένανδρος.
Η ιστοριογραφία, προς τα τέλη των ελληνιστικών χρόνων έχει να παρουσιάσει έναν ιστορικό εφάμιλλο εκείνων των κλασικών χρόνων. Ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης έζησε τους χρόνους της ρωμαϊκής επέκτασης. Δεκαεπτά χρόνια έμεινε στη Ρώμη ως όμηρος και συναναστράφηκε με σημαντικά πρόσωπα, όπως ήταν αυτά του κύκλου των Σκιπιώνων. Γράφει την ιστορία της εποχής του και προσπαθεί να εξηγήσει στους συγχρόνους του τους λόγους της επικράτησης των Ρωμαίων.
3. Τα χαρακτηριστικά της ιστοριογραφίας του Πολύβιου Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της ιστορίας μου και το εκπληκτικό γεγονός της εποχής μας έχουν τούτο το κοινό, δηλαδή με ποιο τρόπο η τύχη οδήγησε όλα αυτά τα οικουμενικά γεγονότα προς μία και την ίδια κατεύθυνση και τα ανάγκασε όλα να συγκλίνουν προς ένα και τον ίδιο σκοπό. Έτσι, η ιστορία θα επιτρέψει στον αναγνώστη μέσα από μια σύντομη εξέταση να αντιληφθεί τα μέσα που χρησιμοποίησε η τύχη για να επιτύχει ένα και μοναδικό σκοπό. Αυτός είναι ο λόγος που με προκάλεσε και με έπεισε να αναλάβω να φέρω σε πέρας τη μελέτη αυτής της ιστορίας, επίσης κανένας από τους σύγχρονους ιστορικούς δεν ανέλαβε να συντάξει μία παγκόσμια ιστορία. Αν κάποιος είχε αναλάβει αυτό το έργο, πολύ λιγότερο εγώ θα προχωρούσα σ' αυτή τη μελέτη. Τώρα όμως παρατηρώ ότι, ενώ μερικοί σύγχρονοι συγγραφείς εξιστόρησαν τοπικούς πολέμους, λίγοι απ' αυτούς τα γεγονότα που συνδέονται με τους ίδιους, κανένας όμως απ' όσους γνωρίζω δεν επιχείρησε να εξετάσει το συσχετισμό των γεγονότων, δηλαδή το πότε και από πού είχαν την προέλευση τους και το πώς είχαν γίνει. Για το λόγο αυτό κατάλαβα πολύ καλά ότι δεν έπρεπε να παραλείψω ή να μην εξετάσω τις ωραιότερες και ωφελιμότερες ενέργειες της τύχης. Πολύβιος, Α, 4,1-3.
Η Αθήνα, αν και βρίσκεται σε οικονομικό και πολιτικό μαρασμό, εξακολουθεί κατά τους ελληνιστικούς χρόνους να αποτελεί πνευματικό κέντρο στο οποίο έρχονται σπουδαστές από διάφορα μέρη κυρίως για να διδαχτούν φιλοσοφία. Εκτός από την Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη λειτουργούν δύο νέες φιλοσοφικές σχολές. Η φιλοσοφική σκέψη επικέντρωσε το ενδιαφέρον της σε προβλήματα που αφορούσαν τη ζωή του ανθρώπου. Απόκτησε πρακτικό και ηθικό περιεχόμενο. Το πρόβλημα της αξίας της ζωής απασχόλησε το Ζήνωνα. Έδρα της φιλοσοφικής του σχολής ήταν η Ποικίλη Στοά στην αρχαία αγορά της Αθήνας, γι' αυτό και η διδασκαλία του Ζήνωνα ονομάστηκε στωική φιλοσοφία. Σύμφωνα με τις απόψεις του η ζωή έχει μικρή αξία, γι' αυτό ο άνθρωπος πρέπει να είναι αυτάρκης και εγκρατής. Η ευτυχία του δεν εξαρτάται από τα επίγεια. Στον αντίποδα ήταν ο Επίκουρος, ο οποίος είχε την έδρα της σχολής του σε μια ειδυλλιακή περιοχή της Αθήνας που ονομαζόταν Κήπος. Δίδασκε ότι η γνώση της φύσης βοηθάει τον άνθρωπο να απαλλαγεί από το φόβο και να εξασφαλίσει την ψυχική ηρεμία. Μόνο με την πνευματική, κυρίως, απόλαυση είναι δυνατόν ο άνθρωπος να οδηγηθεί στην ευτυχία.