4. Η ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ

Αναπαράσταση του φειδιακού Δία της Ολυμπίας. Ο Φειδίας, γιος του Χαρμίδη και στενός φίλος και συνεργάτης του Περικλή στην ανοικοδόμηση της αθηναϊκής ακρόπολης με λαμπρά μνημεία, διακρινόταν για την επιτυχία του στην απεικόνιση των θεών. Τα διασημότερα έργα του ήταν τα κολοσσιαία λατρευτικά χρυσελεφάντινα αγάλματα του Δία στην Ολυμπία και της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα.

Μετά τους περσικούς πολέμους και σε όλη τη διάρκεια του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ., φθάνουν σε μεγάλη ακμή οι καλές τέχνες στον ελληνικό χώρο. Στην Ολυμπία, στην Ακρόπολη, στους Δελφούς και σε άλλα μεγαλύτερα ή μικρότερα ιερά οι ανασκαφές έφεραν στο φως αριστουργηματικά αγάλματα και ανάγλυφα.

Το μάρμαρο και ο ορείχαλκος εξακολουθούν να αποτελούντα κυριότερα υλικά της γλυπτικής. Για τα λατρευτικά αγάλματα των θεών όμως που κάποτε είχαν κολοσσιαίο μέγεθος, χρησιμοποιούνταν το ελεφαντοστό για τα γυμνά μέρη των μορφών και φύλλα από χρυσάφι για τα ενδύματα τους. Τέτοια χρυσελεφάντινα αγάλματα ήταν το άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου στον Παρθενώνα και του Δία στην Ολυμπία, και τα δύο έργα του Φειδία.

Ο ΣΤΡΑΒΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΙΑ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Το μεγαλύτερο δε από όλα αυτά υπήρξε το άγαλμα του Δία που φιλοτέχνησε ο Φειδίας, ο γιος του Χαρμίδη από την Αθήνα, από ελεφαντοστό, που ήταν τόσο μεγάλου μεγέθους, ώστε παρόλο που και ο ναός ήταν πάρα πολύ μεγάλος, να φαίνεται ότι απέτυχε ο τεχνίτης στις αναλογίες, αφού τον παρέστησε καθιστό να ακουμπά σχεδόν με το κεφάλι του στην οροφή, ώστε να προξενεί την εντύπωση ότι εάν σηκωνόταν και στεκόταν όρθιος θα ξεσκέπαζε το ναό (θα κατέστρεφε τη στέγη του ναού). (VIII 353, μετάφραση Γ. Κοκκορού-Αλευρά)

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ (1ΟΣ ΑΙ. Μ.Χ.) ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑ Ή ο θεός ήρθε από τον ουρανό για να δείξει την εικόνα του, Φειδία, ή συ ανέβηκες (στον ουρανό εννοείται) για να δεις τον θεό. (μετάφραση Γ. Κοκκορού-Αλευρά) Το επίγραμμα αυτό φανερώνει την πολύ μεγάλη επιτυχία που είχε το άγαλμα του Δία της Ολυμπίας, σύμφωνα με τον Φίλιππο δηλαδή, ήταν η τέλεια απεικόνιση του θεού. Ο Φειδίας θεωρούνταν ο γλύπτης που φιλοτεχνούσε τα πιο πετυχημένα αγάλματα θεών.

Τους κούρους της αρχαϊκής περιόδου αντικαθιστούν τώρα τα αγάλματα των γυμνών αθλητών σε ποικίλες στάσεις -δισκοβόλοι και δορυφόροι κυρίως-, πολύ συχνά παριστάνονται πολεμιστές, κυρίως όμως ήρωες, άλλοτε ντυμένοι και άλλοτε γυμνοί. Επίσης πολύ συχνές είναι οι απεικονίσεις μυθολογικών μορφών, ανδρικών και γυναικείων, ιδιαίτερα του Ηρακλή, και βέβαια οι θεοί του Ολύμπου. Τις κομψές αρχαϊκές κόρες με τα λεπτά ιωνικά ενδύματα διαδέχονται ηρωίδες της μυθολογίας με τον βαρύ, μάλλινο και απέριττο δωρικό πέπλο.

Ερυθρόμορφο αγγείο (στάμνος) με αναχώρηση πολεμιστή. Ο βουβός πόνος των αγαπημένων προσώπων για τον αποχωρισμό τους εκφράζει χαρακτηριστικά το πνεύμα της κλασικής τέχνης. 430 π.Χ. (Μόναχο)

Ο Διαδούμενος του Πολύκλειτου. Άγαλμα αθλητή που δένει την ταινία της νίκης στα μαλλιά του. Αντίγραφο ελληνιστικής εποχής από τη Δήλο. (Μουσείο Δήλου).

Τα αρχαία κείμενα και οι επιγραφές μας έκαναν γνωστά τα ονόματα μεγάλων καλλιτεχνών των κλασικών χρόνων. Ο Αθηναίος Μύρων, ο στενός φίλος και συνεργάτης του Περικλή Φειδίας, ο Πολύκλειτος από το Άργος, ο Πραξιτέλης και ο Λεωχάρης από την Αθήνα, ο Σκόπας από την Πάρο και ο Λύσιππος από τη Σικυώνα, είναι τα μεγαλύτερα ονόματα στον χώρο της γλυπτικής. Ο Πολύγνωτος από τη Θάσο, ο Μίκων, ο Απολλόδωρος, και ο Νικίας από την Αθήνα, ο Παρράσιος από την Έφεσο, ο Ζεύξις από τη Μ. Ελλάδα, ο Απελλής από την Κολοφώνα, ο Ευφράνωρ, και πολλοί άλλοι ακόμη λιγότερο γνωστοί, ζωγραφίζουν γνωστά μυθολογικά θέματα. Οι μεγάλοι πίνακες τους που στόλιζαν δημόσια κτίρια, όπως είναι η Ποικίλη Στοά στην Αγορά της Αθήνας και η Λέσχη των Κνιδίων στους Δελφούς, επηρέασαν και τους ζωγράφους των ερυθρόμορφων αθηναϊκών αγγείων. Έτσι και την ταπεινότερη τέχνη της αγγειογραφίας διαπερνά το μεγαλόπρεπο, εξιδανικευμένο αλλά πάντοτε μετρημένο και συγκρατημένο ύφος της κλασικής τέχνης. Χάρη μάλιστα και στις παραστάσεις των αγγείων μπορούμε σήμερα να σχηματίσουμε μία αμυδρή εικόνα για τη μεγάλη ζωγραφική αυτής της περιόδου, ιδιαίτερα του 5ου αιώνα π.Χ., αφού δε μας έχουν σωθεί αρχαία έργα ζωγραφικής, εκτός βέβαια από τις θαυμάσιες τοιχογραφίες των μακεδονικών τάφων της Βεργίνας που χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ. και αποκαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα.

Ο Ερμής του Πραξιτέλη Ο Θεός προσφέρει ένα τσαμπί σταφύλι στον νήπιο Διόνυσο. (340 π.Χ.). (Μουσείο Ολυμπίας)

Ο κουρασμένος Ηρακλής. Κολοσσιαίων διαστάσεων ρωμαϊκό αντίγραφο ενός χάλκινου έργου του Λύσιππου (320 π.Χ.). Ο Ηρακλής αποκαμωμένος από την πραγματοποίηση και του δωδέκατου άθλου -τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων (πιθανόν πορτοκάλια)- στηρίζεται στο ρόπαλο του ενώ στο αριστερό χέρι κρατεί πίσω του ένα μήλο. (Ιταλία, Νεάπολη, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)