Σημείωμα Κ. Χαραλαμπίδη

Το ποίημα είναι γέννημα οργής και πεισματερής απελπισίας (απαισιόδοξης όχι) μπροστά στις δηλώσεις του Βρετανού Αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών, Λόρδου Σφραγιδοφύλακα Σερ Ίαν Γκίλμουρ.

Οι λεπτομέρειες της παράστασης δίνουν καλύτερα το πλαίσιο: Ο Σερ Ίαν έφτασε στην Κύπρο 19 Απρίλη 1980 "για να δει και να μάθει όπως είπε: "I am just really coming to look and learn" (Αεροδρόμιο Λάρνακας, μόλις πάτησε το πόδι του στο νησί). Οι αθώοι Κυπριώτες προσπαθούν να πείσουν την Εγγυήτρια Δύναμη για τις ευθύνες της - ο ερχομός του Ίαν Γκίλμουρ είναι καλή ευκαιρία. Αυτός πηγαίνει στον ένα και τον άλλο, "βλέπει-μαθαίνει" και στις 22 Απρίλη κάνει τις γνωστές δηλώσεις του.

Φυσικά, αν ήμασταν μεγάλο κράτος, θα κατακεραυνώναμε το Βρετανό. Όταν όμως η Μεγάλη Δύναμη σού έχει το μαχαίρι στο λαιμό, η παραμικρή κίνηση, ακόμα και για άμυνα, μπορεί να αποβεί θανάσιμη για σένα. Βέβαια είναι και το άλλο· αν δεν υπήρχαν στην Κύπρο υπηρέτες πρόθυμοι να ξεπουλήσουν την πατρίδα τους, ασφαλώς ο Σερ Ίαν θα μετρούσε τις λέξεις του. Το πράγμα όζει και οι μύγες το ξέρουνε.

Τότε ήταν που µ' έπιασε ένα σφίξιμο, η οργή και το πείσμα. Να ένα κράτος, έλεγα, που το χτυπούν, το μαγαρίζουν, το ακυρώνουν με αυθάδεια, κι αυτό το καημένο προσέχει ακόμη και τη διαμαρτυρία του. Λαέ μου, τι εποίησαν σοι; Αισθάνομαι το σεντόνι να τυλίγει το σώμα του νησιού μου.

Με απορροφητική αγωνία άρχισα να συλλέγω καθετί που αφορούσε τον Ίαν Γκίλμουρ και τις δηλώσεις του. Ήταν ανάγκη πρώτα να εξευρεθούν οι πόροι του ποιήματος. Πέρασα δυο σκληρές, αβάσταχτες μέρες. Όμως ο Ίαν, ο δικός μου Ίαν, φρικιούσε μέσα μου. Τον είχα παγιδέψει για καλά. Ο πρώτος έφυγε κι έμεινε εδώ για πάντα ο άλλος Ίαν, εκείνος που το θάνατό του έχουμε μεις στην εξουσία μας.

Το ποίημα με βρήκε καταρρακτωδώς, 24 Απρίλη βράδυ. Ήμουνα κι εγώ παγιδευμένος, κλεισμένος μέσα στο ποίημα. Αντιμετριόμουνα με τον Σερ Ίαν, είχαμε παλιούς λογαριασμούς, εκείνος σαν πατρόνα της πολιτικής, εγώ σαν ποιητής θυρεός. Είχα διαλέξει τα όπλα μου, το χώρο και το χρόνο, τη δύναμη των λέξεων.

Η τυραννία των λέξεων

Για να δικαιολογούν τις πράξεις τους άλλαζαν ακόμα και τη σημασία των λέξεων.

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ, Γ' 82, 4

I have already said that there is too much tyranny of words on this island. It depends quite plainly: the Turkish army arrived in Cyprus. "Invasion" means different things to different people.

Sir Ian Gilmour

Τρέχουν τα σύννεφα βροχή στην άσπρη χούφτα μου που μελανιάζει από το πείσμα και το χιόνι. Λαγός προβάλλει από τα σκίνα και καμώνεται πως παρακολουθεί το μαρουλόφυλλο. Ξάφνου μας κλέβει την παράσταση και χάνεται μες στην καρδιά μου τη γεμάτη με χταπόδια. Βρωμοκοπούν ταμπάκο τα πλεμόνια του. Λαγός σταλμένος σ' ελικοπτέρου φτερά. Στη μία και δεκαπέντε αφίχθηκε στη Λάρνακα. "Ήρθε να δει" χαμογελώντας ανοιχτά ενώ στο πίσω μέρος του εγκεφάλου του η στρίγκλα φώλιαζε τετράγωνη πατρόνα. Ήρθε να δει. Ανοίγουνε γαρούφαλα, πατάει τη μουσική, μες στο χυτήριο μπαίνει των λέξεων με λαβίδα και… α, διάβολε!. πριν ακόμα το γεύμα τελειώσει, σερβιριστούν ποτά και δώσουμε τα χέρια, νίβει τα χέρια του ο παράνομος Ιάνος- από ποια μάνα γεννημένος, ποια του σίδερου γυναίκα βασιλικά τον έντυσε, μας τον απέδωσε σαν φίλο για τα λινά παλιοπροβλήματά μας.

Ο κάλος στο ποδάρι του υποχώρησε καθώς μας πάτησε γερά κρυφογελώντας. Είχα κι εγώ πιστέψει στο χαμόγελο πριν έξι χρόνια, δεκατέσσερις Ιουλίου. Άρκεσε η μέρα για να φτάσει η νύχτα και πέντε νύχτες για να μπούμε στο εικοστό σκοτάδι. Καράβια που έσερναν τη μπότα του κινδύνου χαμήλωναν τ' αυτιά τους κι εμετούσαν. Κουρσάροι που έμελλε· να γίνουν κηπουροί μπαίναν στου Μόρφου, κλέβαν απ' τη Λάπηθο λεμόνια.

Περιβολάρηδες στης Αμμοχώστου τα πεζούλια πουλούν πραμάτεια ξένη, αγκαθερή. Έξι χιλιάδες ανιστόρητοι νεκροί λιπαίνουν τα χωράφια μας επίμονα καλώντας τη Δικαιοσύνη, αν έτσι λέγεται, κι αν είναι πράγμα υπαρκτό στον κόμπο της ελπίδας, της αναφαίρετης αφέλειας και της μνήμης.

Αλλά ο Σερ Ίαν κάτι τέτοια δεν τα χάφτει, έχει διαβάσει Θουκυδίδη και Πλαταιείς είναι γενναίο παιδί των Κολλεγίων, από τον κόσμο των Ελλήνων παραδέχεται τ' αρχαία Ελληνικά σαν σπόνδυλο της Δύσης.

Μπροστά σ' αυτά υποκλίνεται· το Κούριο κι ο Απόλλων καλομονταρισμένοι στη Βάση Επισκοπής, στη Βάση Δεκελείας (άλλη αρχαία λέξη) τα κύματα επιλέγονται της ιστορίας.

Έτσι θα πει χωρίς περιστροφές πως είστε μούλοι, ω Κύπριοι, πως αν θελήσετε να ζήσετε στο χώρο που κατά τύχην βρίσκεστε, να λογαριάσετε πως πρέπει να χωρέσετε σ' ένα κιβώτιο. Έχουν αυτοί κλειδί και μεις τα κόκαλα, έχουν τα θάρρητά τους στα παχύρευστα όπλα, τα κράνη, τις μπογιές, τις αλυσίδες, τον εκκωφαντικό κρότο καυσίμων και πιθανόν, αν αληθεύουν οι πηγές μας, σε ηλεκτρονικά ολισθήματα κανόνων.

Το είπε καθαρά για το καλό μας: Η βία δεν ξέρει να γεννάει το ψέμα, ότι από κείνο γεννημένη οφείλει να είναι φιλαλήθης. Ήταν σαφής και σύντομος σαν που ταιριάζει σ' άγγελο του θανάτου με τα σύμβολα της νίκης. Θέλετε φαγητό; Κοπιάστε πρώτα να συζητήσουμε τους όρους του χωνέματος Μην προκαλείτε, διάβολε το φύλακα άγγελό σας· η Εγγυήτρια Δύναμη θυμώνει αν τη ζορίσεις.

Σας δέσαμε πιστάγκωνα μιαν αυγινήν ημέρα και τη μαχαίρα δώσαμε σε κείνον που θα σας μάθει να γερνάτε στην υποταγή. Μιλάτε για εισβολή και μου πετάτε λέξεις. Από το πέτο πιάνω εγώ την αβασανισιά σας, τα χείλη σας τραντάζονται ξετείχιστα, στακάτα.

Τώρα θα φύγω για δουλειά, δεν ήρθα για να επέμβω. Αν ήθελαν μας ζητηθούν καλές υπηρεσίες τις θέτουμε στη διάθεση των δυο σας κομματιών. Είναι το κόκαλο άτιμο, δεν κόβεται όπως πρέπει, αλλά ο μπαλτάς ενδέχεται να φτάσει το ταχύ.

Ψήσιμο εύχομαι λοιπόν καλό -ήλιο που έχετε! Τον θηλυκώνω στο πορτοφολάκι μου, µ' εσπερία φρούτα, Κρασί αβασίλευτο, χρυσά νομίσματα και τερακότες. Είπε, και δίνει μια στον αρχηγό του Κράτους κι ανέβηκε ψηλά σαν ελατήριο Άγγλος- ελεύθερο πουλί σημαίνει αυτή η λέξη· Άγγλος από το άγγελος, το κατά συγκοπήν που λένε οι ετοιμόλογοι της ετυμολογίας.

Σ' ένα παιχνίδι λέξεων μα και πολιτικής άλλος ταιριάζει να τραβάει κουπί, άλλος τη βάρκα να κάνει και τα κύματα κι άλλος τον ήλιο. Αυτός εδώ ο σπληνέμπορας από την Ιγγλετέρα ζώνει με φόβο τη οπλειά και τα φωτιστικά της. Γεννήθηκε φτωχός, φτωχός θα παραμείνει. Δε φταίει πολύ θαρρώ, άλλοι τον πλάσαν έτσι. Μπορεί κι ο Πλάστης μου και θεός να φρόντισε γι 'αυτό.

Οικονομία του Κόσμου, Θεία Δικαιοσύνη.

(Κ. Χαραλαμπίδης, Η τυραννία των λέξεων, Ο κύκλος 5, Σεπτ.- Οκτ. 1980, σ. 155-7)