Απομνημονεύματα

Τα απομνημονεύματα, όπως ξέρεις, έχουν προσωπικό χαρακτήρα. Επομένως, δεν είναι ιστορία. Είναι όμως πηγή ιστορίας. Συζητήστε αυτή τη θέση· επιμείνετε κυρίως: α) στους λόγους για τους οποίους τα απομνημονεύματα δεν είναι ιστορία β) στις διαφορές ανάμεσα στην ιστορία και στις πηγές της ιστορίας (βλ. και Έκφραση-Έκθεση τ. Α' Αφήγηση. Αποσπάσματα απομνημονευμάτων θα βρείτε στο βιβλίο Κ.Ν.Λ. της Γ' Γυμνασίου και στο Παράρτημα του παρόντος βιβλίου).

Η ανακοίνωση Υποτίθεται ότι ο γνωστός ιστοριοδίφης Β. ανακάλυψε στα υπόγεια της Εθνικής Βιβλιοθήκης ένα δυσανάγνωστο χειρόγραφο (0,10x0,12) άγνωστου συγγραφέα, (βλ. σ. 105). Καμιά όμως άλλη πληροφορία δε βρήκε σχετική με το περιεχόμενο του χειρογράφου αυτού. Χάθηκαν όλες οι πηγές. Συγκρατεί ωστόσο στη μνήμη του από τα παιδικά του χρόνια κάποια δημοτικά τραγούδια που δεν είναι ξένα προς το περιεχόμενο αυτού του κειμένου. Μελετά λοιπόν όλα τα γνωστά στοιχεία και κάνει προς τους ομότεχνούς του, ιστοριοδίφες και άλλους, την ακόλουθη ανακοίνωση, στην οποία, όπως αμέσως θα διαπιστώσεις, διαπλέκει τις πληροφορίες, που αντλεί από το κείμενο, με δικά του σχόλια. I. Το ιστορικό του κειμένου Κυρίες και κύριοι, Στα υπόγεια της Εθνικής Βιβλιοθήκης βρήκα το κείμενο που δακτυλογραφημένο έχετε στα χέρια σας. Το χειρόγραφο του (0,10x0,12) είναι δυσανάγνωστο. Ο συγγραφέας του παραμένει άγνωστος. Το βέβαιο, πάντως είναι ότι αφηγείται κάποιος Κολοκοτρώνης,* ο οποίος, όπως μαρτυρείται στο κείμενο ("Τι να κάνομεν τώρα Κολοκοτρώνη;" "Τι να κάνομεν;" τους λέγω κτλ.), πρέπει να έπαιζε ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση των γεγονότων που αφηγείται. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το χειρόγραφο αυτό αποτελεί τμήμα ευρύτερου έργου, όπου ο Κολοκοτρώνης εκθέτει τις προσωπικές του αναμνήσεις από κάποιον αγώνα, για τον οποίο δυστυχώς δεν έχουμε άλλη πηγή. II. Το περιεχόμενο του κειμένου. Σχόλια Το κείμενο, όπως κι εσείς διαπιστώνετε, είναι αφηγηματικό-ιστορικό, και αναφέρεται σε επανάσταση που δέχτηκε ισχυρό πλήγμα· ένα από τα ισχυρότερα κέντρα της επανάστασης, το Μισολόγγι (δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε ότι πρόκειται για το γνωστό μας Μεσολόγγι στη Δυτική Στερεά Ελλάδα), πέφτει στα χέρια των αντιπάλων της, πράγμα που την οδηγεί σε κρίση. Ας, παρακολουθήσουμε, όμως, τα γεγονότα στις λεπτομέρειές τους. * Γνωστός από τα δημοτικά τραγούδια της ορεινής Πελοποννήσου. Από το κείμενο αντλούμε δύο σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες περιέχονται σε δύο άνισα μεταξύ τους τμήματα: στο πρώτο τμήμα ("Την ημέραν των Βαΐων… θύμα") περιέχεται η είδηση (το γεγονός) της πτώσης του Μεσολογγίου· στο δεύτερο ("Μας ήρθε είδησις… την Επανάστασιν") δίνεται η αντίδραση των ηγετών της επανάστασης απέναντι στην είδηση. Αναλυτικότερα οι πληροφορίες κατά τμήματα έχουν ως εξής: Κείμενο χειρογράφου Πρώτο τμήμα "Την ημέραν των Βαΐων έκαμαν γιουρούσι στο Μισολόγγι* οι ήρωες του Μισολογγιού, σε τόσες χιλιάδες ασκέρι, σε τόσα κανόνια, χαντάκια, καβαλαριά, εγλίτωσαν 2000, και το γυναικόπαιδο έγινε θύμα. Δεύτερο τμήμα Μας ήρθε είδησις, μεγάλη Τετράδη, εις το δειλινό, που είχε παύση η Συνέλευσις, και είμεθα εις κάτι ίσκιους. Μας ήλθε είδησις ότι το Μισολόγγι εχάθη. Έτσι εβάλαμεν τα μαύρα όλοι, μισή ώρα εστάθη σιωπή που δεν έκρινε κανένας, αλλ. εμέτραε καθένας με τον νουν του τον αφανισμόν μας. Βλέποντας εγώ την σιωπήν, εσηκώθηκα εις το πόδι, και τους ομίλησα λόγια για να εμψυχωθούν. Τους είπα ότι το Μισολόγγι εχάθη ενδόξως, και θα μείνει αιώνας αιώνων η ανδρεία. Εάν βάλομεν τα μαύρα και οκνεύσομεν, θα πάρομεν το ανάθεμα και θα πάρομεν το αμάρτημα των αδυνάτων όλων. Με απεκρίθηκαν: "Τι να κάνομεν τώρα Κολοκoτpώvη;" "Τι να κάνομεν;" του λέγω. "Την αυγήν να κάνομεν συνέλευσιν πέντε, έξι, οκτώ άτομα δια να μας κυβερνήσουν, και να διαλέξομεν και άτομα να αποφασίσουν να ανταποκρίνονται με τα εξωτερικά (που τότε ήτο περασμένος και ο μινίστρος** Κάνιγγ*** εις την Κωνσταντινούπολιν), η επιτροπή της συνελεύσεως δια τα εξωτερικά να δίδει λόγον εις την Κυβέρνησιν, και εις τον λαόν, και ημείς οι άλλοι να σκορπίσομεν εις τες επαρχίες και να πιάσομεν γενικώς τα άρματα, ως τα πρωτοπιάσαμεν εις την Επανάστασιν". Πληροφορίες που αντλεί ο ιστοριοδίφης Πρώτο τμήμα Οι πολιορκημένοι επαναστάτες του Μεσολογγίου (άνδρες, γυναίκες και παιδιά) έκαναν έξοδο, ζητώντας να σπάσουν τον πολιορκητικό κλοιό. Αυτό όμως ήταν πολύ δύσκολο, γιατί οι αντίπαλοι τους ήταν χιλιάδες και είχαν αποκλείσει το Μεσολόγγι με πεζικό, με ιππικό, με πυροβολικό και με τάφρους. Έτσι η έξοδος κατέληξε σε συμφορά. Ο Κολοκοτρώνης αναφέρει ότι από τους υπερασπιστές/πoλεμιστές του Μεσολογγίου σώθηκαν δύο χιλιάδες, ενώ τα γυναικόπαιδα εξοντώθηκαν. Για τις απώλειες των πολιορκητών ο αφηγητής δεν αναφέρει τίποτε. Όπως δεν αναφέρει τίποτε και για τον αριθμό τους ή για τον αριθμό των υπερασπιστών και των γυναικόπαιδων. Δεν μπορούμε επίσης να αντλήσουμε πληροφορίες από το κείμενο για τις ειδικότερες συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε η έξοδος: πώς οργανώθηκε π.χ. ποιες ανάγκες την επέβαλαν, ποιες ήταν οι καιρικές συνθήκες κτλ. Αν και για τις τελευταίες υπάρχει κάποια είδηση: η έξοδος έγινε την ημέραν των Βαΐων. Επομένως έγινε άνοιξη και ημέρα Κυριακή. Το έτος της εξόδου δεν αναφέρεται βέβαια. Όπως δεν αναφέρονται και οι λαοί που πολεμούν. Ωστόσο δε θα σφάλω, αν αποδώσω το κείμενο σε απελευθερωτικό πόλεμο των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων. Εκεί με οδηγούν δύο δημοτικά τραγούδια που τραγουδιούνται ακόμη στις ορεινές περιοχές της χώρας μας και που εγκωμιάζουν τους αγώνες του Κολοκοτρώνη και των Μεσολογγιτών εναντίον των Τούρκων. Έπειτα με καμιά άλλη περίοδο της ελληνικής ιστορίας δεν είναι δυνατόν να συσχετισθεί το κείμενο. Επομένως πρέπει να ανήκει στην περίοδο εκείνη της οποίας τα αρχεία έχουν χαθεί. Δεύτερο τμήμα: Συνέχισε * γιουρούσι στο Μισολόγγι: πρόκειται για την Έξοδο (10 Απριλίου 1826). ** μινίστρος: υπουργός. *** Κάνιγγ: Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας και γνωστός φιλέλληνας.