2. Ο ρόλος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και των μοναστηριών στην οργάνωση της ζωής κατά το Μεσαίωνα

• Δύναμη και επιρροή της Εκκλησίας

Μέχρι το 14ο αιώνα το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Ευρώπης ήταν ρωμαιοκαθολικοί χριστιανοί. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία κατείχε μεγάλες εκτάσεις γης που αυξάνονταν συνεχώς από τις δωρεές ηγεμόνων και πιστών. Εκτός από την οικονομική δύναμη διέθετε ένα οργανωμένο διοικητικό σύστημα που της επέτρεπε να ελέγχει πνευματικά ολόκληρη την Ευρώπη. Οι αρμοδιότητες της Εκκλησίας δεν περιορίζονταν μόνο σε θρησκευτικά ζητήματα αλλά και σε πολλές άλλες δραστηριότητες της κοινωνικής ζωής. Για τους λόγους αυτούς ο πάπας, ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας είχε μεγάλη ισχύ και μπορούσε να παρεμβαίνει στις πολιτικές εξελίξεις.

Η διοικητική οργάνωση της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας Πάπας εκλέγουν Καρδινάλιοι Επίσκοποι Επισκοπή Ιερείς Ενορία Μοναστήρια Ηγούμενοι Μοναχοί

Από το 10ο αιώνα, η κοινωνική δυσφορία για τη χαλάρωση του θρησκευτικού αισθήματος μερίδας του κλήρου οδήγησε στην ανάληψη πρωτοβουλιών για την ηθική αναβάθμιση της Εκκλησίας. Οι κινήσεις αυτές είχαν ως επίκεντρο τα μεγάλα μοναστήρια, όπου πρωτοστάτησαν και τα νέα μοναχικά τάγματα*. Σημαντικό σταθμό στην ανανεωτική αυτή προσπάθεια αποτέλεσε η μεταρρύθμιση που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 11ου αιώνα από τον πάπα Γρηγόριο Ζ' (1073-1085), η λεγόμενη Γρηγοριανή Μεταρρύθμιση. Μεταξύ άλλων απαγορεύθηκε η πώληση αντικειμένων λατρείας και μυστηρίων, ο γάμος των κληρικών και η κοσμική περιβολή, για την οποία έχει ήδη γίνει λόγος.

Ο άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης (1182-1226), προσφέρει το επανωφόρι του σε ένα φτωχό. Τοιχογραφία του Τζιότο (περί το 1300). Ασσίζη, Ναός του Αγίου Φραγκίσκου. • Τι συμβολίζει η χειρονομία του αγίου;

Για να επιβληθεί η μεταρρύθμιση καθορίστηκαν για τους παραβάτες αυστηρές ποινές μεταξύ των οποίων και ο αφορισμός, δηλαδή ο αποκλεισμός από την Εκκλησία και η απαγόρευση επικοινωνίας με την κοινότητα των πιστών. Το 1233 η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, για να αντιμετωπίσει τις αιρέσεις, θέσπισε την Ιερά Εξέταση, ένα ειδικό δικαστήριο που τιμωρούσε με αυστηρές ποινές όσους θεωρούσε αιρετικούς. Αρκετοί από αυτούς που κρίνονταν ένοχοι καταδικάζονταν σε θάνατο πάνω στην πυρά.

Ξόρκια και μαγικά […] Αφορισμένος να είναι όποιος επιχειρήσει να αφαιρέσει από κάποιον και να καρπωθεί για τον εαυτό του, με οποιοδήποτε ξόρκι ή μαγικό, ό,τι έχει κάποιος άλλος σε αφθονία, γάλα ή μέλι ή κάτι άλλο […]. όποιος έχει στρώσει τραπέζι με τρία μαχαίρια για να εξυπηρετήσει τις νεράιδες, που τάχα θα φέρουν καλή τύχη σε όσους γεννιούνται σε κείνο το σπίτι. όποιος ορκιστεί σε δέντρο ή στο νερό ή σε οτιδήποτε άλλο εκτός από ναό […]. όποιος βάλει το παιδί του στη στέγη του σπιτιού ή μες το φούρνο για να ξαναβρεί την υγεία του ή για τον ίδιο σκοπό χρησιμοποιήσει φυλαχτά ή μαγικά γράμματα […] εκτός από τις χριστιανικές προσευχές ή την ελευθέρια τέχνη της ιατρικής. Απόσπασμα από τον αφορισμό του Βαρθολομαίου Ισκανού, Επισκόπου του Έξετερ (1161-1186), στο: G. Goulton, Life in the Middle Ages, Cambridge University Press, 1954, 33-34.

Όροι-κλειδιά της ενότητας Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, μοναχικά τάγματα, Γρηγοριανή Μεταρρύθμιση, ειρήνη του Θεού, ανακωχή του Θεού