Διδακτικά Βιβλία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

α. Οικονομία και κοινωνία της υπαίθρου

Οι γαιοκτήμονες-αριστοκράτες του ύστερου Ρωμαϊκού Κράτους φαίνεται ότι χάθηκαν κατά τις εχθρικές εισβολές του 7ου αι. Στο μεταίχμιο από τον 8ο προς τον 9ο αι. άρχισε να σχηματίζεται μια νέα αριστοκρατία της γης (ή επαρχιακή), κοντά στην οποία υπάρχει και η αριστοκρατία των αξιωμάτων (ή αστική).

Επέκταση οικογενειακών επωνύμων και συγκρότηση βυζαντινής αριστοκρατίας (8ος -11ος αι.) Χρόνος εμφάνισης επωνύμων Αριθμός επωνύμων Ποσοστό % 8ος αι. 6 4% 9ος αι. 16-17 10% 900-976 25 16% 976-1025 45-50 30% 1025-1100 60 40% σύνολο 147-153 100%

Ο πίνακας δείχνει τη βαθμιαία επέκταση οικογενειακών επωνύμων, η οποία συνδέεται στενά με τη διαμόρφωση της νέας βυζαντινής αριστοκρατίας (8ος-11ος αι.). Οι δύο ομάδες της αριστοκρατίας συνήθιζαν να συνδέονται με επιγαμίες και συγχωνεύτηκαν σε ενιαία τάξη στα τέλη του 10ου αι. Είναι οι δυνατοί. Σ' αυτούς περιλαμβάνονταν οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί και οι θρησκευτικοί άρχοντες και οι διαχειριστές της κρατικής της αυτοκρατορικής, της εκκλησιαστικής και μοναστικής περιουσίας. Οι αγροτικές μάζες οι πένητες, αποτελούνταν από ελεύθερους γαιοκτήμονες, ακτήμονες γεωργούς που μίσθωναν γη για καλλιέργεια και παροίκους που ήταν δεμένοι με τη γη ή είχαν προσωπική εξάρτηση από τους κυρίους της.

Ένας μικρασιάτης μεγαλογαιοκτήμονας [Ο Φιλάρετος, γιος του Γεωργίου από την Παφλαγονία] συγκαταλεγόταν στους ευγενείς του Πόντου και της Γαλατίας. Ήταν ζάπλουτος και κατείχε πολλά κοπάδια: εξακόσια βόδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα, οχτακόσια άλογα που έβοσκαν στα λιβάδια του, ογδόντα άλογα και μουλάρια που χρησίμευαν για μεταφορές, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα. Ήταν επίσης ιδιοκτήτης σαράντα οκτώ εκτεταμένων αγροκτημάτων (προάστεια) που είχαν καθορισμένα όρια, ήταν ωραία και πολύ μεγάλης αξίας, καθώς από τα υψώματα που βρίσκονταν απέναντι από αυτά ανέβλυζε κάθε φορά μια πηγή που μπορούσε να αρδεύσει βαθιά τα χωράφια που χρειάζονταν πότισμα διέθετε, επίσης, πολλούς υπηρέτες και πάρα πολλά πλούτη. Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος (τέλη 8ου αι.), έκδ. Μ.-Η. Fourmy -Μ. Leroy, Byzantion 9 (1934) 113-115.

Από τις αρχές του 9ου αι. η αγροτική κοινότητα και οι ανεξάρτητοι αγρότες άρχιζαν να κινδυνεύουν τόσο από τη συνήθεια των μεγαλοκτηματιών να αποκτούν τα κτήματα των μικρομεσαίων γαιοκτημόνων με νόμιμους (αγορά ή κληροδοσία) ή και παράνομους τρόπους όσο και από τη φορολογική πίεση που ασκούσε το κράτος. Τα μεγάλα κτήματα δεν ήταν ενιαία, αλλά αποτελούνταν από πολυάριθμες διάσπαρτες εκτάσεις, τα χωρία ή προάστεια που καλλιεργούσαν ελεύθεροι ενοικιαστές ή πάροικοι. Με τα έσοδα από τα κτήματα τους και με τους μισθούς που έπαιρναν από το κράτος ως αξιωματούχοι, οι ευγενείς ζούσαν ζωή γεμάτη χλιδή. Από την άλλη μεριά ήταν απρόθυμοι να δαπανήσουν χρήματα, για να βελτιώσουν τις εγκαταστάσεις των υποστατικών τους και τα μέσα και τις τεχνικές της παραγωγής. Όλα αυτά συνέβαλαν ώστε η αγροτική παραγωγή στο Βυζάντιο να παραμείνει στάσιμη και ευάλωτη στις κρίσεις που άρχισαν να εκδηλώνονται στα μέσα του 11ου αι.

Ο μεγαλογαιοκτήμονας Φιλάρετος παραθέτει γεύμα στους βασιλικούς (τέλη 8ου αι.) Αφού ετοιμάστηκε το τραπέζι, μπήκαν οι βασιλικοί (δηλαδή οι αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι) και αντίκρισαν ένα ωραιότατο μεγάλο τρίκλινο (πολυτελής αίθουσα για επίσημα δείπνα). Στο κέντρο έστεκε ένα αρχαίο τραπέζι, από ελεφαντόδοντο με χρυσή επένδυση, στρογγυλόσχημο και υπερβολικά μεγάλο, που χωρούσε τριάντα έξι άνδρες. Πάνω σ' αυτό είδαν σερβιρισμένα φαγητά που ταίριαζαν σε αυτοκράτορες. Εκεί είδαν και το σεβάσμιο άνδρα με το όμορφο παράστημα (το Φιλάρετο) και ευχαριστήθηκαν πάρα πολύ. Βίος αγίου Φιλαρέτου του Ελεήμονος, έκδ. Μ.-Η. Fourmy -Μ. Leroy, Byzantion 9 (1934) 137-138.