2.6 Οι τέχνες

Οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες των ελληνιστικών χρόνων άφησαν τα ίχνη τους στα έργα της τέχνης. Η πρωτοτυπία και η παραγωγικότητα των καλλιτεχνών της κλασικής περιόδου συνεχίστηκε μέσα από νέες μορφές και με διαφορετικό περιεχόμενο. Στόχος των καλλιτεχνών ήταν να προκαλέσουν θαυμασμό και κατάπληξη αφενός και αφετέρου να προβάλουν μέσω της τέχνης τα ανθρώπινα συναισθήματα. Τα καλλιτεχνικά κέντρα βρίσκονταν ακόμη στην κυρίως Ελλάδα, απ' όπου προέρχονταν οι τεχνίτες και οι καλλιτέχνες που εργάζονταν στις αυλές των ελληνιστικών βασιλείων. Ως νέα καλλιτεχνικά κέντρα πρέπει να θεωρηθούν η Ρόδος και η Πέργαμος, όπου λειτούργησαν τοπικές καλλιτεχνικές σχολές.

Μεγάλη στοά στην είσοδο της ακρόπολης της Λίνδου (αρχές τον 2ου αι. π.Χ.). Η κατασκευή κοσμικού χαρακτήρα κτηρίων, όπως οι στοές, είναι χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής των ελληνιστικών χρόνων.

Η αρχιτεκτονική απόκτησε κοσμικό χαρακτήρα και εξυπηρέτησε τις ανάγκες και την πολιτική των ηγεμόνων. Οι ναϊκές κατασκευές περιορίστηκαν αντίθετα, οικοδομήθηκαν κτήρια που προέβαλαν το μεγαλείο των βασιλέων και εξυπηρέτησαν πρακτικούς σκοπούς, όπως ανάκτορα, αγορές, γυμνάσια*, στοές, όλα σε μεγάλες διαστάσεις και με πληθωρική διακόσμηση. Την εποχή αυτή το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην κατασκευή μεγάλων και πολυτελών κατοικιών.

Οικία της Δήλου. Οι μεγαλύτερες οικίες είχαν εσωτερική αυλή (αίθριο), πολλά δωμάτια και δύο ορόφους.

4. Η κατοικία Η αρχιτεκτονική των ιδιωτικών κατοικιών γίνεται κάπως πιο τολμηρή από πριν. Μεγαλύτερες ευκαιρίες για ζωγραφική και μωσαϊκή διακόσμηση δίνονται τώρα στους καλλιτέχνες, και οι χώροι είναι μεγαλύτεροι και πολυτελέστεροι. Ωστόσο, το σχέδιο ακολουθεί και πάλι το συνηθισμένο μεσογειακό τύπο κατοικίας, όπου τα δωμάτια είναι συγκεντρωμένα γύρω από μια εσωτερική αυλή και το εξωτερικό δε διακρίνεται ούτε για τον αρχιτεκτονικό του ρυθμό ούτε για τη διακόσμηση της πρόσοψης του. J. Boardman, ό.π., σ. 217.

Η πλαστική με τα έργα της εξωτερίκευσε τον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου εκείνης της εποχής, σε αντίθεση με την ηρεμία και την εξιδανικευμένη απόδοση των αισθημάτων που εξέφραζαν τα κλασικά έργα του 5ου αι. π.Χ. Οι καλλιτέχνες, μέσω των έντονων κινήσεων και εκφράσεων που αποτύπωναν στα πρόσωπα των γλυπτών μορφών, προσπάθησαν να απεικονίσουν την αγωνία, τον πόνο και γενικότερα το πάθος του ανθρώπου των ταραγμένων εκείνων χρόνων. Το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα, ο «θνήσκων» Γαλάτης, η Νίκη της Σαμοθράκης, το σύμπλεγμα της Αφροδίτης και του Πάνα, τα γλυπτά του βωμού του Διός στην Πέργαμο και πολλά άλλα προβάλλουν τις καλλιτεχνικές τάσεις των ελληνιστικών χρόνων.

Άγαλμα Νίκης από το ιερό των Καβείρων στη Σαμοθράκη (αρχές τον 2ον αι. π.Χ.). Αποτελεί μέρος αφιερώματος που παρουσίαζε τη θεά Νίκη πάνω στην πλώρη ενός πλοίου. Έχει προέλθει από την εργασία ενός μεγάλου καλλιτέχνη που μας είναι άγνωστος. (Παρίσι, Μουσείο Λούβρου)

Λεπτομέρεια από τη ζωφόρο του βωμού του Διός στην Πέργαμο (περ. 160 π.Χ.). Παρουσιάζει τη θεά Αθηνά ενώ αγωνίζεται εναντίον ενός Γίγαντα. Στο κάτω μέρος δεξιά η Γη, μητέρα των Γιγάντων, ικετεύει την Αθηνά για τη σωτηρία του γιου της. (Αρχαιολ. Μουσείο Βερολίνου)

Η ζωγραφική έφτασε σε υψηλό καλλιτεχνικό επίπεδο, κυρίως με την τεχνική του ψηφιδωτού, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από τις ψηφιδωτές συνθέσεις που έχουν βρεθεί σε οικίες της Πέλλας, της Δήλου, της Ρόδου και αλλού. Τα πολύτιμα μέταλλα αποτελούσαν την προτίμηση των νέων ηγεμόνων και της αστικής κοινωνίας. Αργυρά και χρυσά αγγεία, κοσμήματα σε μεγάλη ποικιλία, χρυσά στεφάνια που μιμούνται φύλλωμα δάφνης, μυρτιάς και βελανιδιάς κατασκευάζονται τώρα σε μεγάλο αριθμό και με υπέρμετρη δεξιοτεχνία. Προς το τέλος της ελληνιστικής εποχής διαδόθηκε και η τέχνη της «φυσητής» υαλουργίας. Προηγουμένως χρησιμοποιούνταν το θολό, χρωματιστό γυαλί μόνο στην κατασκευή φιαλιδίων (αρωματοδοχείων) ή ως ένθετο υλικό για τη διακόσμηση άλλων αντικειμένων.

Ψηφιδωτό από οικία της Δήλου (2ος αι. π.Χ.). Παρουσιάζει το θεό Διόνυσο με γυναικεία ρούχα να κρατάει θύρσο και κύμβαλο. 0 θεός είναι στεφανωμένος, όπως και ο πάνθηρας στη ράχη του οποίου κάθεται. Εντυπωσιακή είναι η πολυχρωμία της σύνθεσης. (Αρχαιολογικός χώρος Δήλου)

Λεπτομέρεια από το κεφάλι χρυσής περόνης. Στην κορυφή η θεά Αφροδίτη στη στάση της «Αναδυόμενης»· από κάτω ερωτιδείς. Η σύνθεση αυτή διακοσμεί την άκρη της περόνης, η οποία μιμείται κορινθιακό κιονόκρανο. Στο επάνω μέρος του κιονόκρανου πολύτιμος λίθος συμπληρώνει τη διακόσμηση του εξαίρετου αυτού έργου. (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη)

Χρυσό διάδημα από τη Δημητριάδα. Κομψοτέχνημα της χρυσοχοΐας των ελληνιστικών χρόνων. (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)