Η συνέχεια της παράδοσης. Ο Κρητικός Πόλεμος: μια ποιητική χρονογραφία

1. Ο Κρητίκός Πόλεμος: Μετά την άλωση της Κρήτης στα 1669, η παράδοση της κρητικής λογοτεχνίας ακολούθησε το φυσικό της δρόμο και μεταφυτεύτηκε στα Επτάνησα. Δε συνεχίστηκε όμως. Τα πρώτα χρόνια την κρατούσαν στα χέρια τους οι Κρητικοί πρόσφυγες, αργότερα πέρασε στους Επτανήσιους. Στα 1681 ο Ρεθυμνιώτης Μαρίνος Τζάνες Μπουνιαλής εκδίδει στη Βενετία ένα έμμετρο χρονικό για την πτώση της Κρήτης με τίτλο Διήγησις δια στίχων του δεινού Κρητικού Πολέμου. Το ποίημα είναι σημαντική ιστορική πηγή, γιατί περιγράφει χρονολογικά όλο τον πόλεμο Βενετών και Τούρκων για την κατάληψη της Κρήτης (1645- 1669), από την απόβαση των Τούρκων στη δυτική Κρήτη και την άλωση των Χανίων (1645) και μετά του Ρεθύμνου ως την συνθηκολόγηση του Χάνδακα (1669). Πηγή του Τζάνε Μπουνιαλή είναι οι αναμνήσεις του και οι πληροφορίες που έφταναν στα Επτάνησα από το τελευταίο κύμα των προσφύγων στα 1669. Ο ποιητής περιγράφει τη νοσταλγία για τη χαμένη αρχοντική ζωή, την τύχη των αμάχων και την εικόνα της φοβερής καταστροφής. Το ποίημα αριθμεί πάνω από 11.000 στίχους. Στο τέλος προστίθεται ένα κεφάλαιο με τίτλο «Φιλονεικία του Χάνδακος και του Ρεθέμνου», όπου οι δύο πόλεις ερίζουν για το ποια από τις δύο είναι ανώτερη απαριθμώντας τους πιο αξιόλογους ανθρώπους που γέννησε η καθεμιά. Ο Τζάνες Μπουνιαλής δεν προσέχει ιδιαίτερα το ύφος του, το οποίο θυμίζει καθημερινή συνομιλία. Ο Κρητικός Πόλεμος είναι μια ποιητική χρονογραφία και δείχνει πόσο φυσικό είναι να εκφράζεται το καθετί με την ποίηση. Η λογοτεχνία, είδος πρώτης ανάγκης, αποτελεί λειτουργία κοινωνική που εκφράζει ατομικά και συλλογικά βιώματα.