Η πνευματική κίνηση μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους

Η κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους στα 1669, η οποία σήμανε το τέλος της κρητικής λογοτεχνίας, υπήρξε μια μεγάλη ιστορική στιγμή. Τα φραγκοκρατούμενα μέρη περιορίστηκαν μόνο στα Επτάνησα, όπου συνεχίστηκε η επαφή με την Ευρώπη και συγκεκριμένα με τη Βενετία, που έγινε το σημαντικότερο κέντρο του ελληνισμού της διασποράς. Αλλά και ο τύπος του Έλληνα της διασποράς είναι τώρα διαφορετικός από εκείνον του 15ου αιώνα: «στον 15ο αιώνα οι Έλληνες πήγαιναν στη Δύση για να διδάξουν, τώρα πηγαίνουν για να διδαχτούν», σημειώνει ο Λίνος Πολίτης. Τα Πανεπιστήμια της Ιταλίας (κυρίως της Πάντοβας) εκπαιδεύουν πλήθος νέους όχι μόνο από τα βενετοκρατούμενα μέρη αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα, οι οποίοι επιστρέφοντας στην πατρίδα μεταδίδουν όσα έμαθαν. Η πνευματική κίνηση εξαπλώνεται στον ελληνικό χώρο και έχει κέντρο την Κωνσταντινούπολη και τον κύκλο του Πατριαρχείου. Αργότερα θα μεταφερθεί στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Στα κρίσιμα αυτά χρόνια θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις που θα οδηγήσουν στην Επανάσταση του 1821.