Φαινόμενα

Αναζητώντας τη συνείδηση

Το πρόβλημα της "αξιολόγησης των ειδήσεων" θα συζητήσει το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, όταν αυτό δεν είναι άλλο από την επίγνωση της λειτουργίας του ενημερωτικού συστήματος

ΠΟΠΗ ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΟΥ

Μαζί με τις φυσικές καταστροφές, τον χιονιά που έχει πέσει βαρύς και αφήνει έκπληκτη τη χώρα του ήλιου και του καλοκαιρινού καμακιού, των ξενυχτάδικων και των τσιφτετελίων, ένα ακόμη σοβαρότατο πρόβλημα αναδεικνύεται για να θέσει πιεστικά ερωτήματα στο έθνος: το πρόβλημα της εθνικής ενημέρωσης. Πού βρίσκεται το ελάττωμα και ορισμένα γεγονότα προκαλούν βαθύτατες κρίσεις στη λειτουργία της;

Είναι άραγε το πρόβλημα "η αξιολόγηση των ειδήσεων" σε κάθε δελτίο, με την οποία αποφάσισε να ασχοληθεί και το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης στη συνεδρίασή του της ερχόμενης Τετάρτης; Και αν είναι αυτό, ποιος κανόνας, ποια απόφαση μπορεί να ελέγξει τη συνείδηση με την οποία γίνεται η συγκεκριμένη αξιολόγηση.

Εμφανιζόμαστε ένας τόπος που αντιμετωπίζει την τηλεόραση και την ενημέρωση με παιδική αφέλεια. Σαν να περιμένουμε ότι εκεί στην οθόνη των "ειδήσεων" πραγματώνεται το όνειρο της Δημοκρατίας και ότι οι πρωταγωνιστές των ενημερωτικών τηλεθεαμάτων είναι οι ήρωες ταινιών "δημοκρατικού ρεαλισμού", πρότυπα δημοκρατικής συνείδησης - κάτι σαν το πρότυπο του εργάτη, τον "άνθρωπο από μάρμαρο" των εποχών του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (Ραμονέ). Οι ειδήσεις, ωστόσο, δεν είναι παρά το πολιτικό αποτέλεσμα ενός εξαιρετικά ανταγωνιστικού παιχνιδιού. Ενός παιχνιδιού που διεξάγεται με αυστηρώς οικονομικούς όρους. Φυσικά συμμετέχουμε και οι πολίτες σε αυτό, σαν ψηφοφόροι ή και θεατές, άλλο αν το θέαμα που βλέπουμε αποτυγχάνει να μας προσφέρει την ενημέρωση που έχουμε ανάγκη.

Στην πραγματικότητα οι ειδήσεις υπάγονται στον κανόνα της καθημερινής δημοσιογραφικής ρουτίνας.

Για παράδειγμα τα "live" από τους τόπους που έχουν πληγεί από τον χιονιά και τις βροχές, τα πανοραμικά πλάνα των καταστροφών και πλημμυρών, που επαναλαμβάνονται εδώ και τρεις ημέρες γιατί δεν υπάρχουν καινούργια, τα ρεπορτάζ με τα παράπονα και τις αγωνίες όσων έχουν πληγεί, όλα, συνθέτουν την εικόνα του αιφνίδιου χάους, που αξιοποιείται εξαιρετικά από το σύστημα της τηλεοπτικής ενημέρωσης.

Μα δεν είναι αλήθεια όλα αυτά; Φυσικά και είναι. Μόνο που ο τρόπος παρουσίασης της αλήθειας δεν έχει καμία απολύτως ψυχραιμία. Το αποτέλεσμα είναι και οι λύσεις να μην είναι ψύχραιμες, όταν δίνονται. Επιδιορθώσεις εδώ και τώρα ζητούσε με το έντονο επιθετικό ύφος ο Νίκος Ευαγγελάτος, ειρωνευόμενος τη συνήθη ολιγωρία των κρατικών υπηρεσιών σε τέτοια θέματα. Και ενώ οι κάτοικοι, της Τήνου για παράδειγμα, έλεγαν ψύχραιμα ότι συνέβη μια αιφνίδια καταστροφή αλλά έχουν θάρρος και όλα θα γίνουν, το έδαφος για εντυπωσιακές παρεμβάσεις πολιτικών που θα επιθυμήσουν - είναι βέβαιο - να εκμεταλλευτούν ψηφοθηρικώς την κατάσταση έχει στρωθεί.

Φυσικό επακόλουθο των σπασμωδικών λύσεων είναι το νέο χάος έπειτα από λίγο καιρό, που όμως θα μοιάζει ολοκαίνουργιο και θα προσεγγίζεται με το ίδιο ακριβώς εντυπωσιακό ενημερωτικό τελετουργικό - απευθείας συνδέσεις, ρεπόρτερ με στολές εκστρατείας, μπουφάν, σκουφιά, δηλώσεις των πληγέντων ώστε να φορτιστεί και συναισθηματικά το θέαμα.

Μοιάζει με φαύλο κύκλο όλο αυτό, γιατί, ενώ χαζεύουμε την ψυχαγωγική ενημέρωση - τέτοια είναι ακόμη και όταν είναι τρομακτική - σαν να πρόκειται για σινεμά και οι δημοσιογράφοι για ήρωες ταινιών καταστροφής, περιμένουμε από αυτό το "σινεμά" να έχει ουσιαστικά αποτελέσματα στην καθημερινότητά μας και εντέλει του επιτρέπουμε να έχει.

Οι κανόνες που θα επιβάλλουν διαφορετική αξιολόγηση των ειδήσεων ή θα "τιμωρούν" ένα είδος αξιολόγησης σε σχέση με ένα υποθετικό μοντέλο - και ποιος θα κρίνει ποιο είναι το "τέλειο μοντέλο" - θα βελτιώσουν την ηλεκτρονική ενημέρωση; Τα μέσα παραμένουν ίδια, τα ηλεκτρονικά βοηθήματα επίσης - απευθείας συνδέσεις, εφέ, πανοραμικά πλάνα κ.λπ. - η διαφημιστική αγορά καθορισμένη, ο ανταγωνισμός άναρχος.

Οποιαδήποτε συζήτηση δεν μπορεί να έχει στόχο την παρέμβαση, αλλά τη βελτίωση των κανόνων λειτουργίας των μέσων και όχι της συνείδησης των δημοσιογράφων. Γιατί αναλόγως με το περιβάλλον αναδεικνύονται και εκείνες οι συνειδήσεις που θα το συντηρήσουν, πρωταγωνιστούν τα πρόσωπα, που είναι φιλικά προς αυτό και εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή του.