Εφημερίδα "Τα Νέα"
Μαζική «επίθεση» γυναικών στη σκηνογραφία
Εβδομήντα εφτά γυναίκες σκηνογράφοι έχουν κάνει σκηνικά και κοστούμια σε 107 παραστάσεις που παίζονται φέτος στις αθηναϊκές σκηνές. Ο αριθμός είναι εντυπωσιακός και αντιστοιχεί σε ποσοστό άνω του 50% σε σχέση με τους άνδρες σκηνογράφους, που μονοπωλούσαν ώς το '50 το ελληνικό θέατρο
Φέτος είναι η χρονιά που μέσα από τις πλούσιες θεατρικές παραγωγές παρουσιάζεται όλη η γκάμα των γυναικών σκηνογράφων. Μοιάζει με εισβολή, που δείχνει το μέγεθος της σχέσης του θεάτρου με τα παλαιότερα και τα νέα ρεύματα.
Σ' αυτή τη δυναμική γυναικεία παρουσία σημαντικό ρόλο παίζει η ύπαρξη πολλών μικρών θιάσων. Μικρές νεανικές ομάδες με χαμηλό μπάτζετ αναθέτουν τα σκηνικά και τα κοστούμια των παραστάσεών τους σε καινούργιες επαγγελματίες σκηνογράφους - ενδυματολόγους, με καλές σπουδές και μικρή εμπειρία, που και νέες ιδέες προσκομίζουν και οι αμοιβές τους είναι χαμηλές και η διαθεσιμότητά τους μεγάλη.
Στο πανόραμα των αθηναϊκών παραστάσεων υπογράφουν σκηνικά και κοστούμια σκηνογράφοι της παλαιότερης γενιάς: Ιωάννα Παπαντωνίου, Ρένα Γεωργιάδου, Αναστασία Αρσένη, Έρση Δρίνη, Ντόρα Λελούδα (έχει κάνει σκηνικά και κοστούμια σε πέντε παραστάσεις).
Η γενιά του '80 έχει δυναμική παρουσία με τις Έβελιν Σιούπη (έχει συνεργαστεί σε τέσσερις παραγωγές), Κλαιρ Μπρέιγουελ, Αφροδίτη Κουτσουδάκη, Δέσποινα Βολίδη, Τότα Πρίτσα (σε τρεις η κάθε μία), Λίλη Πεζανού, Αγνή Ντούτση, Λέα Κούση (σε δύο), Θάλεια Ιστικοπούλου, Λιλή Κεντάκα, Άννα Μαχαιριανάκη, Λουκία.
Η ταλαντούχος φουρνιά της δεκαετίας του '90 παρουσιάζεται ισχυρή, με τις Ελένη Μανωλοπούλου (υπογράφει έξι παραστάσεις), Έλλη Παπαγεωργακοπούλου (πέντε), Χριστίνα Κωστέα (τρεις), Εύα Νάθενα, Φωτεινή Δήμου, Άντζελα Μπρούσκου.
Η σκυτάλη περνάει στην καινούργια φουρνιά των σκηνογράφων - ενδυματολόγων, που αυτή την περίοδο ανέρχονται σε 57. Είναι οι Αλεξανδροπούλου Δήμητρα, Αμπλά Πέννυ, Αρβανιτάκη Μελίνα, Βλαστού Ούλα, Βοζάνη Αριάδνη, Βροντή Κρίνα, Γαζή Ολίβια, Δελαπόρτα Κατερίνα, Δημητρολοπούλου Άση (συνεργασία με δύο παραστάσεις), Δράκου Ελίνα, Ζουμπούλη Σοφία, Καίσαρη Δήμητρα, Καλφοπούλου Κατερίνα, Καραθάνου Μαρία, Καραμανίδου Μέη, Κοκόρου Παναγιώτα, Κονομή Μαρία (έχει συνεργαστεί σε τρεις παραγωγές), Κοντοδήμα Μαρία, Κουτσουμάνη Φλώρα (συνεργασία σε δύο παραγωγές), Κυριακίδη Τίτη, Μανιδάκη Εύα, Μάκρα Βαρβάρα, Μαργαρίτη Ευαγγελία, Μαροσούλη Θεοδώρα, Μητσιάνη Χριστίνα, Μοντζολή Ανδρομάχη (συνεργασία σε δύο παραγωγές), Νέγκρι Σελίνα, Οικονόμου Μελίνα, Παγώνη Ειρήνη, Πανάγου Μίκα (συνεργασία σε τρεις παραγωγές), Παντουβάκη Σοφία, Παπαγεωργίου Κατερίνα, Παπαγιαννοπούλου Χριστίνα, Παπαϊωάννου Ράνια, Παπανικολάου Κατερίνα, Παπασιδέρη Θεαρέστη, Παπούλια - Μπάρλου Χριστίνα, Παυλίδου Κυριακή, Πέννα Χριστίνα, Πεσματζόγλου Μαρία, Πίττα Κική, Πολιτοπούλου Ερωφίλη, Πουλοπούλου Χριστίνα, Σαριμούτσου Ειρήνη (συνεργασία σε δύο παραγωγές), Σιδερίδου Ολυμπία, Σταματογιάννη Έλενα, Σωτηρίου Κατερίνα, Τζανάτου Πωλίνα, Τρικεριώτη Μαγιού, Στάμη Ιωάννα, Τσαρτσανίδου Μαρία, Τσημάκη Μαρία, Χειμώνα Δέσποινα, Χριστούλη Έλενα (συνεργασία σε δύο παραγωγές), Χατζηγρηγοριάδου Χριστιάνα, Χατζηκλεάνθους Μαρία.
Ελένη Μανωλοπούλου
«Υπάρχει πάντα το παιχνίδι των δύο φύλων»
Ελένη Μανωλοπούλου: «Πάντα κάτι χάνεις για να κερδίσεις κάτι… Το πιο δύσκολο είναι να κρατήσεις μιά ισορροπία ανάμεσα στη ζωή και στη δουλειά, που σε "ρουφάει"»
«Το να δουλεύεις με ικανούς ανθρώπους» είναι το κριτήριο με το οποίο επιλέγει η Ελένη Μανωλοπούλου τις συνεργασίες της. Φέτος παίζονται στην Αθήνα έξι παραστάσεις με σκηνικά και κοστούμια της (ανάμεσά τους και ο πολυσυζητημένος σκηνικός χώρος για το «Σ' εσάς που με ακούτε»). «Το στοιχείο που καθόρισε την ώς τώρα δουλειά μου είναι το πείσμα», λέει.
«Πολλές φορές ακούς πως κάτι που ζητάς δεν γίνεται. Αλλά όλα γίνονται, έστω με θυσία προσωπική. Έτσι κι αλλιώς, πάντα κάτι χάνεις και κάτι κερδίζεις. Τα τεχνικά προβλήματα λύνονται με τη συνεργασία των συνεργείων, των τεχνικών. Ανάμεσά μας, δεν υπάρχει έλλειμμα εμπιστοσύνης. Δεν έχω αισθανθεί υποτιμημένη ως γυναίκα από τους τεχνικούς.
Αντίθετα, υπάρχει πάντα το παιχνίδι των δύο φύλων. Αρκεί να μην κάνεις τον έξυπνο. Χρειάζεται να βρεις την ισορροπία να ακούς από τη μια και να επιμένεις σε αυτό που θέλεις από την άλλη. Η κατασκευή είναι πολύ γοητευτικό κομμάτι της δουλειάς μας. Σε βοηθάει στον τρόπο που σκέφτεσαι. Ακόμα και μια ιδέα μπορεί να γεννηθεί από τα τεχνικά ζητήματα. Και σίγουρα δεν υπάρχει περιθώριο για προχειρότητες.
Ένα σκηνικός χώρος πρέπει να είναι καλά εκτελεσμένος. Τα τελευταία χρόνια δίνεται περισσότερη σημασία στο σκηνικό και πολλές φορές εις βάρος της παράστασης. Ίσως αυτό τον εντυπωσιασμό τον ζητάει η εποχή μας. Τα νέα υλικά δίνουν περισσότερα ερεθίσματα και είναι πιο εύκολα από ό,τι παλαιότερα. Πιο φτηνά τα υφάσματα και ο τρόπος λιγότερο δουλεμένα».
Έλλη Παπαγεωργακοπούλου
«Σκληρή δουλειά για γερά νεύρα»
«Οι αμοιβές κυμαίνονται σε χαμηλά επίπεδα, γι αυτό οι περισσότεροι επαγγελματίες αναγκάζονται να κάνουν περισσότερες από δύο δουλειές στη σεζόν», λέει η Έλλη Παπαγεωργακοπούλου
Ως ηθοποιός ξεκίνησε η Έλλη Παπαγεωργακοπούλου, που σπούδασε και στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Φέτος έκανε σκηνικά και κοστούμια για πέντε παράστάσεις στην Αθήνα και μία στο Λονδίνο. Χαρακτηρίζει τη σκηνογραφία «σκληρή δουλειά» και εξηγεί: «Χρειάζεται γερά νεύρα. Γιατί έχεις να κάνεις με πολλούς χαρακτήρες, πολλές κρίσεις, πολλούς ανθρώπους - παιδιά. Στο θέατρο δεν υπάρχουν ηλικίες. Κι αυτό είναι καλό και κακό. Συγχρόνως χρειάζεται αντοχή για να αντέξεις το ιδιόμορφο ωράριο.
Η ευθύνη επίσης είναι τεράστια, γιατί διαχειρίζεσαι το οικονομικό μπάτζετ της παραγωγής. Ένα λάθος μπορεί να είναι μοιραίο.
Προσωπικά, έχω ανάγκη να πιστεύω στην αξία και στο όραμα του σκηνοθέτη. Η αγωνία μου είναι να μπορώ να ικανοποιώ τον στόχο του. Ταυτόχρονα όμως να το περάσω από το δικό μου φίλτρο. Το να βρεις μια ωραία ιδέα δεν είναι δύσκολο. Το δύσκολο είναι να την εντάξεις στο πνεύμα της παράστασης. Αν είναι και σκηνογραφικά ωραία, είναι κέρδος. Αρκεί το ωραίο να μη σε παγιδεύει. Γιατί, τι είναι ωραίο; Αυτό που έχει ανάγκη η παράσταση, το έργο ή η αισθητική, η διακόσμηση;
Πιστεύω στην ανάγκη των σκηνοθετών να συν-σκηνοθετούν με τον σκηνογράφο, και το αντίθετο.
Ο σκηνικός χώρος και τα κοστούμια δημιουργούν το ενιαίο σύνολο και αυτό είναι που μετράει. Είναι πολύ επικίνδυνο να έχεις ένα αριστούργημα για βιτρίνα και κι όταν το βλέπεις να είναι άσχετο και ξεκομμένο στην παράσταση».
Εύα Νάθενα
«Οι γυναίκες είναι πιο μεθοδικές»
Εύα Νάθενα: «Δεν είναι αγγελικά πλασμένος ο κόσμος του θεάτρου. Συχνά η μιζέρια και η κακοπιστία αντιστρατεύεται τη γοητεία του. Αλλά η μαγεία του δεν υποχωρεί. Ευτυχώς!»
Δέκα χρόνια συμπλήρωσε η Εύα Νάθενα στο θέατρο. Φέτος έκανε σκηνικά και κοστούμια στο μιούζικαλ «Δόκτωρ Τζέκιλ και Μίστερ Χάιντ» και για δύο ταινίες, ενώ συνεργάζεται με τον Κώστα Γαβρά στο απαιτητικό φιλμ «Παρθενώνας», που θα συμπεριληφθεί στην γκραντιόζα εκδήλωση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας στη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης.
«Οι γυναίκες είναι πιο μεθοδικές», εξηγεί την έντονη θηλυκή σκηνογραφική παρουσία η Εύα Νάθενα. Ωστόσο, δεν προσπερνάει τους κοινωνικούς λόγους στους οποίους πολλά οφείλει η έντονη γυναικεία παρουσία στη σκηνογραφία. Η προσωπική της εμπειρία την οδηγεί στο να πει πως δεν είναι ζήτημα φύλου αλλά αγάπης και ενδιαφέροντος.
Διάθεση
«Βρίσκω πάντα λόγους να ξυπνάω το πρωί και να θέλω να κάνω αυτή τη δουλειά. Γνώσεις τεχνικές δεν χρειάζεται να έχεις, εκ των προτέρων τουλάχιστον. Αυτό που χρειάζεται είναι να έχεις τη διάθεση να τις μάθεις. Στο θέατρο προχωράς, όπως αν περπατάς στο ανεξιχνίαστο. Βρίσκεις τρόπους να ανοίγεις πόρτες και να μαθαίνεις στην πορεία. Παίρνοντας υλικό από τον σκηνοθέτη, τις πρόβες, τους ηθοποιούς ή από μια δική σου ματιά. Δεν πιστεύω πως υπάρχει γυναικεία υπογραφή στην τέχνη και στη σκηνογραφία. Ένα καλό σκηνικό δεν έχει φύλλο. Έχοντας την τύχη να έχω δασκάλους στη Σχολή Καλών Τεχνών τον Χρόνη Μπότσογλου, τον Γιώργο Ζιάκα και τον Διονύση Φωτόπουλο όπου δούλεψα βοηθός του, ερωτεύτηκα την πίστη τους και τη συνέπειά τους.
Μ' ενδιαφέρει και με γοητεύει η εξέλιξη της τεχνολογίας του φωτισμού. Πιστεύω πως κάποτε θα γίνονται σκηνικά μόνο με φωτισμούς. Οι επιλογές μου έχουν κριτήριο τη συνεργασία. Αφοσιώνομαι σε μια δουλειά, γι' αυτό προτιμώ να κάνω σκηνικά και κοστούμια σε μία παραγωγή τη σεζόν».
Διαδρομή τριάντα ετών
Η Ιωάννα Παπαντωνίου
Σ' ένα χώρο που χρόνο με τον χρόνο αλλάζει ανεπαίσθητα αλλά καθοριστικά, η γυναικεία παρουσία σφραγίζει την «εποχή του σκηνογράφου» στο θέατρο, το οποίο δίνει διαρκώς και μεγαλύτερη σημασία στην παραγωγή. Σκηνικοί χώροι, ακόμα και χωρίς σκηνικά, παρουσιασμένοι μέσα από την αφαίρεση και την εξέλιξη του μηχανισμού φωτισμών, κοστούμια φτιαγμένα με καινούργια υλικά και φτηνά πανιά, αποδίδουν στη σκηνή την ψευδαίσθηση της μαγείας. Ήδη, από τη δεκαετία του '70 η παρουσία των γυναικών στη σκηνογραφία, με την Ιωάννα Παπαντωνίου (πρώτη γυναίκα που σκηνογράφησε στην Επίδαυρο το 1975), τη Ρένα Γεωργιάδου (πρώτη γυναίκα που σκηνογράφησε στο Ηρώδειο το 1972 και πρώτη γυναίκα υπεύθυνη του τεχνικού τμήματος του Εθνικού Θεάτρου) αλλάζει τις σταθερές του ανδροκρατούμενου χώρου της ελληνικής σκηνογραφίας και ενδυματολογίας.
Το επάγγελμα δεν είναι ούτε λαμπερό ούτε εύκολο ούτε προσοδοφόρο. Μια σκηνογραφία αμείβεται από μηδέν έως 3,5 εκατομμύρια δραχμές. Η συνήθης όμως αμοιβή για σκηνικά και κοστούμια κυμαίνεται από 1 έως 2 εκατομμύρια.
Η Ρένα Γεωργιάδου
Πολλοί από τους επαγγελματίες σκηνογράφους αναγκάζονται να κάνουν περισσότερες από δύο σκηνογραφίες τη σεζόν. Οι πιο έμπειροι τολμούν και αναλαμβάνουν έως και εφτά, δουλεύοντας με βοηθούς και ομαδοποιώντας τους τομείς.
Συνήθως ένας νέος σκηνογράφος ξεκινάει ως βοηθός, για να αποκτήσει εμπειρία και γνώση της αγοράς, κάτι που δεν μαθαίνεται στις σχολές. Το επάγγελμα του σκηνογράφου είναι ελεύθερο. Οποιοσδήποτε μπορεί να μπει στον χώρο, χωρίς πτυχίο. Σπάνια όμως συμβαίνει, καθώς η παιδεία, η γνώση της ιστορίας της τέχνης, του σχεδίου είναι το ίδιο αναγκαίες όσο το ταλέντο, η αίσθηση του χώρου και του χρώματος, το καλό γούστο. Η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών έχει Τμήμα Σκηνογραφίας, όπως και η Σχολή Βακαλό, και άλλες ιδιωτικές σχολές Διακοσμητικής και Σχεδίου.
