ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Φθορά από τη διαφθορά

Ένα μεγάλο πρόβλημα εσωτερικής φύσης στη χώρα μας

ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΤΟΠΟΥΛΟΣ

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αν ρωτήσει κανείς τους συμπατριώτες μας ποιο θεωρούν το σημαντικότερο εσωτερικής φύσης πρόβλημα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, η απάντηση που θα υπερισχύσει θα είναι "η διαφθορά". Η λέξη αυτή παρέχει το ανεκτίμητο πλεονέκτημα να επιτρέπει σε όλους να αναγνωρίζουν την πραγματικότητα και σε κανέναν τον εαυτό του. Έχει ακόμα το χαρακτηριστικό ότι με την ίδια της την επίκληση δημιουργεί τις προϋποθέσεις εξάπλωσης του περιεχομένου της. Αρκεί ως απόδειξη το δημόσιο θέαμα των τελευταίων ημερών με την ισοπέδωση καταγγελλόντων και καταγγελλομένων, που καταλήγει να προσδώσει σε μια εκ φύσεως αμφίσημη έννοια τον χαρακτήρα, στη χειρότερη περίπτωση, φύλλου συκής σε ένα συλλογικό όνειδος και, στην καλύτερη, μιας ανέξοδης ομαδικής ψευδοκάθαρσης. Ακριβώς επειδή το φαινόμενο είναι πραγματικό και η απαξία του μεγάλη, το υγιές δημοκρατικό αντανακλαστικό θα ήταν να μην το υποτιμούμε αλλά και να μην το συσκοτίζουμε. Η διαφθορά αποτελεί εξ ορισμού πολιτική και κοινωνική παθογένεια. Δεν είναι όμως ένα καρκίνωμα των καπιταλιστικών κοινωνιών που θα μπορούσε με λίγη προσπάθεια να έχει αποφευχθεί, αλλά μία από τις νομοτελειακές συνέπειες της ίδιας της εξέλιξης αυτών των κοινωνιών. Από τη στιγμή που η ζωή μας και η δημοκρατία μας έχουν θέσει, συνειδητά ή ασυνείδητα, ως κεντρικό στόχο τον προσπορισμό της ύψιστης ποσότητας χρηματικά αποτιμητού κέρδους - και, ακόμα περισσότερο, από τη στιγμή που η επίτευξη ή όχι αυτού του στόχου είναι εκείνη που σχεδόν αποκλειστικά προσδίδει στα άτομα και στις ομάδες καταξίωση και εξουσία - το βήμα μέχρι τη χρήση "αθέμιτων" μέσων είναι πολύ μικρό. Το τι, εξάλλου, είναι θεμιτό και αθέμιτο δεν είναι δυνατόν να το προσδιορίζει σε κάθε περίπτωση ο νόμος (ο οποίος ξέρουμε πώς θεσπίζεται και πότε αλλάζει), ενώ αντίθετα το διαμορφώνει διαρκώς το συλλογικό αισθητήριο, που σήμερα ταυτίζεται με το "ήθος" της αγοράς. Γι' αυτό είναι πέρα για πέρα παραπλανητικό να λέγεται ότι η διαφθορά είναι φαινόμενο που προσιδιάζει αποκλειστικά στον δημόσιο τομέα. Η ιδιωτική αγορά είναι αυτή που διδάσκει ότι δεν υπάρχει καλό κέρδος και κακό κέρδος και που κατάφερε, με πολιτικά οχήματα τον φιλελευθερισμό και την αυτοεξουδετέρωση του σοσιαλιστικού εναλλακτικού μοντέλου, να διαβρώσει τη δημόσια σφαίρα σε βαθμό που να φαντάζει αυτονόητη η αδιαφορία για το όποιο "κοινό καλό".

Στη χώρα μας είναι αλήθεια ότι η διαφθορά μοιάζει να γιγαντώθηκε με πολύ ιδιότυπο τρόπο. Εξήγηση, πέρα από την εγγενή έλλειψη κομψότητας στην εκτύλιξη και "αποκάλυψη" των σχέσεων εξουσίας στην Ελλάδα, μπορεί, νομίζω, κανείς να αναζητήσει σε μια διπλή καμπή της δεκαετίας του ογδόντα. Το σπάσιμο του μονοπωλίου της Δεξιάς στην εξουσία έφερε στο κοινωνικό και οικονομικό προσκήνιο στρώματα και ομάδες πληθυσμού με την πικρή και επικίνδυνη σφραγίδα του αποκλεισμένου, ενώ, την ίδια περίπου χρονική στιγμή, η έναρξη της ροής των κοινοτικών κονδυλίων άλλαξε δραματικά τα μεγέθη της οικονομίας και τον τρόπο αντίληψης για την αξία του χρήματος. Έτσι, από δύο καταρχήν θετικές εξελίξεις κοινωνικής ισονομίας και αναπτυξιακής ώθησης, η ελληνική κοινωνία οδηγήθηκε (με καλό, δυστυχώς, αγωγό αυτής της εξέλιξης την πολιτική και ιδίως την κυβερνητική τάξη) στη θεοποίηση - και πάντως θεσμοποίηση - ενός κέρδους αποκομμένου από τον τρόπο κατάκτησής του. Το γιατί αυτή η συλλογική αλλαγή ήθους βρήκε τόσο λίγες ή τόσο αδύναμες αντιστάσεις είναι μία άλλη ιστορία, της οποίας σήμερα, με τη γενίκευση του βούρκου, ζούμε ίσως το ύστατο κεφάλαιο.