ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ "Ό,τι μου βγει"

Οι νέοι και η αβεβαιότητά τους

ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΑΠΟΣΤΟΛΗΣ

Αν ρωτήσετε σήμερα έναν νέο "ποια είναι η κλίση σου;", το πιο πιθανό είναι να τον δείτε αμήχανο. Τι πάει να πει κλίση; Δεν έχει τον χρόνο να ψάξει για να βρει μέσα του αυτό που του ταιριάζει, αφού απέξω τον καλούν να αποφασίσει στα γρήγορα. Πρέπει να πάρει έναν δρόμο, όποιον κι αν είναι, προτού τα φράγματα μπροστά του πολλαπλασιαστούν.

Το αν η επιλογή του αυτή στις σπουδές και στο κατοπινό επάγγελμα ανταποκρίνεται σε μια βαθύτερη επιθυμία του ή αν του είναι αδιάφορη ή ξένη, θα κριθεί αργότερα. Ίσως και όταν είναι πια πολύ αργά!

Αυτή φαίνεται πως είναι η σκυθρωπή κατάληξη μιας απελευθέρωσης που πριν από λίγες δεκαετίες είχε ζωογονήσει τη νεολαία. Ήταν η εποχή όπου το τι θα κάνει κάποιος στη ζωή του δεν το όριζαν πλέον κατηγορηματικά οι γονείς. Δεν θα απαιτούσαν αυτοί να δουν το γιο ή την κόρη τους οπωσδήποτε γιατρό, μηχανικό ή οτιδήποτε άλλο. Με μια κίνηση που σε μερικούς νέους κόστισε τότε αρκετά σε συγκρούσεις, αποκόπηκε η φιλοδοξία του παιδιού από τη φιλοδοξία των κηδεμόνων του. Βρισκόμαστε περίπου στα μέσα της δεκαετίας του '70. Τότε που ο νέος αρχίζει μια προσπάθεια αυτοπροσδιορισμού μέσα από την οποία ελπίζει πως θα βρει τον εαυτό του και ταυτόχρονα την απασχόληση που τον αντιπροσωπεύει καλύτερα.

Ήταν μια σύντομη περίοδος αναζητήσεων σε συνθήκες σχετικά ευνοϊκές για δοκιμές και διορθώσεις. Με μια αγορά εργασίας ανοικτή ακόμη, με την αυτοπεποίθηση των νεώτερων να ενισχύεται, το παιγνίδι "βρες αυτό που σου αξίζει" μπορούσε να παιχθεί από τους περισσότερους. Ίσχυε εξάλλου ακόμη η χαρακτηριστική για την ελληνική κοινωνία κινητικότητα προς τα πάνω. Άτομα με προέλευση από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα μπορούσαν (και το πίστευαν αυτό από νωρίς) να βρεθούν μ' ένα άλμα στο επίπεδο το οποίο προσδοκούσαν. Και το πιο σημαντικό, μερικοί ανακάλυπταν εκεί αυτό που πάντα διαισθάνονταν πως είναι "δικό τους". Ο ένας μια έφεση για τα νομικά, ο άλλος για τα μαθηματικά, ένας τρίτος για τη βιολογία κ.τ.λ.

Μέχρι που η αγορά άρχισε να κλείνει επικίνδυνα. Μέσα σε λίγα χρόνια εξουδετερώθηκαν τόσο οι οικογενειακές νουθεσίες όσο και τα σχέδια που εκκολάπτονται σε τάξεις και αμφιθέατρα. Κανένας γονιός πλέον δεν μπορεί να συμβουλέψει με ασφάλεια το παιδί του και κανένα παιδί δεν μπορεί να ευχαριστηθεί κάνοντας του κεφαλιού του. Είναι τόσο στενά τα περιθώρια για λάθη ώστε ακόμη και οι πιο ευκίνητοι και τολμηροί να νιώθουν ένα μούδιασμα, σαν να 'ναι κατάκοποι πριν ακόμη τρέξουν.

Τι πρόκειται λοιπόν να κάνουν; Τους ακούμε να λένε: "σκέπτομαι να πάω για αρχιτεκτονική, αλλά αν δεν μου βγει, θα στραφώ στο θέατρο". Δεν είναι ακραία η περίπτωση. Στις καφετέριες το πρωί, στα μπαρ το βράδυ, μπορεί κανείς να συναντήσει κορίτσια και αγόρια που δεν φαίνεται να το βρίσκουν καθόλου παράξενο ότι κινούνται σε κατευθύνσεις παράλληλες. Σπουδές με μισή καρδιά σε επιστήμες και τέχνες, διπλώματα που περιμένουν την ώρα τους για να φτουρήσουν.

Το ποιο απ' αυτά θα φανεί πιο χρήσιμο το καθορίζει αποκλειστικά η συγκυρία. Θα κάνει συνεπώς κανείς "ό,τι του βγει". Ιδού το νέο αξίωμα, το απόσταγμα της αβεβαιότητας.

Άραγε έχουμε μπει σε μια περίοδο αναγκαστικού τυχοδιωκτισμού; Αυτό δεν το ξέρουμε ακόμη. Παρατηρούμε μόνο ορισμένες ενδείξεις και συσχετίσεις.

Χαρακτηριστικό του τυχοδιώκτη είναι η συχνή απομόνωσή του, η συσπείρωσή του μέσα σ' ένα προσωπικό μυστικό που δεν περιέχει παρά μόνο τις επιδιώξεις του.

Καιροφυλακτεί, ψάχνει, και φυσικά αποφεύγει να ανακοινώνει τις σκέψεις του. Μήπως έτσι δεν ψάχνουν πολλοί μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή τους; Στη διάθεσή τους τα γνωστά μέσα. Ειδικές μνήμες, πληροφορίες με συνδρομές, εντοπισμός επαγγελματικών ευκαιριών. Μπροστά στις οθόνες γεννιέται μια καινούργια νοημοσύνη που ξεκινά για να μάθει και καταλήγει να περιμαζεύει στοιχεία, διευθύνσεις, κωδικούς. Στο τέλος μερικοί απαυδούν και παραιτούνται.

Σε μια κοινωνία εξωστρεφή η κλεισούρα είναι ανυπόφορη, ακόμη κι αν είναι για να δώσει κέρδος. Ας ευχηθούμε να αυξηθεί ο αριθμός αυτών που δραπετεύουν. Γιατί βγαίνοντας από το δωμάτιό του ο φορτωμένος με πληροφορίες υποψήφιος για σπουδές ή για δουλειά, μπορεί τουλάχιστον να αναπνεύσει τον αέρα της κοινωνικής συναναστροφής. Καλύτερα να μιλάει σ' έναν γνωστό του για τα κοινά τους προβλήματα, παρά να καταστρώνει σχέδια με σύμμαχο τον υπολογιστή του. Καλύτερα να εκφράζεται ανοιχτά (ακόμη και βίαια) η δυσαρέσκεια παρά να τοξινώνει εγκεφάλους που μονολογούν και ανακυκλώνονται στα κρυφά.