ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Επιβλέποντες και παραβλέποντες

Οι επίκαιρες εμφανίσεις του ρήματος βλέπω…

ΣΟΥΖΑΝΑ ΑΝΤΩΝΑΚΑΚΗ

Το ρήμα βλέπω, με όλα τα παράγωγά του, είναι πολύ σχετικό με το αρχιτεκτονικό γίγνεσθαι. Θα πρέπει μέσα από τις αφηρημένες γραμμές των προβολών του σχεδίου να έχω την ικανότητα να βλέπω το έργο ολοκληρωμένο στην πραγματικότητα, πριν ακόμα κτιστεί. Θα πρέπει να προβλέπω την εσωτερική νομοτέλεια του κτιρίου, την κίνηση από τη μια ενότητα στην άλλη, από τον ένα χώρο στον άλλο, το φως και τις σκιές στις διαφορετικές ώρες της μέρας και ακόμα να αισθάνομαι την ανάσα του κτιρίου τη νύχτα, όταν βυθίζεται στο σκοτάδι ή λαμπυρίζει μέσα στη νύχτα εορταστικά ή με τα διάσπαρτα φωτάκια του να αναβοσβήνουν, ανάλογα με τις κινήσεις των ενοίκων, και να του προσδίδουν εκείνη τη μαγεία που εντάσσει ακόμα και τα πιο άσχημα κτίρια στην πόλη, τη νύχτα, μεταμορφώνοντάς τα.

Δεν αρκεί να βλέπετε γράφει ο Le Corbusier στη «Συζήτηση με τους σπουδαστές της αρχιτεκτονικής», αλλά να βλέπετε αυτό που βλέπετε, αποδίδοντας στο βλέμμα και στη βαθιά παρατήρηση πρωταρχική σημασία. Και ο Δ. Πικιώνης αναγνωρίζει τις ποιότητες που προκύπτουν από τη «μέσα βλέψη».

Όμως ας σταθούμε σε μερικά από τα παράγωγα του ρήματος βλέπω τα οποία συνδέονται άμεσα με την καθημερινή αρχιτεκτονική πρακτική, όπως επιβλέπω, προβλέπω, διαβλέπω, αλλά και παραβλέπω, ή το δηλητηριώδες ρήμα-κλειδί υποβλέπω - στραβοκοιτάζω - μαζί με το φαρμακερό αποβλέπω.

Οι αρχιτέκτονες μελετητές - αναφέρομαι κυρίως στα δημόσια έργα -, δεν είναι συνήθως και επιβλέποντες, ούτε καν τους ανατίθεται κάποια εποπτεία του έργου.

Μετά την παράδοση και την έγκριση των σχεδίων, δεν προβλέπεται καμιά θεσμοθετημένη επαφή των αρχιτεκτόνων με το έργο τους.

Το σχέδιο όμως δεν είναι αυτοσκοπός, η σωστή ερμηνεία του εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επίβλεψη.

Πολύ συχνά οι μελέτες παραμορφώνονται από αδέξιες προσαρμογές στις μεταβολές των δεδομένων, οι οποίες προκύπτουν στο διάστημα της κατασκευής.

Έργα τα οποία εγγράφονται στη νεώτερη αρχιτεκτονική κληρονομιά συνδέονται με την άγρυπνη παρουσία του αρχιτέκτονα στο στάδιο της κατασκευής τους, παράδειγμα χαρακτηριστικό η σχέση του Δ. Πικιώνη με τις διαδρομές στην περιοχή της Ακρόπολης.

Αλλά ίσως από την περίπτωση της πλήρους υπευθυνότητας του αρχιτέκτονα μέχρι την εξαφάνισή του, υπάρχουν διαβαθμίσεις, αρκεί να γίνεται κατανοητό ότι το έργο προκύπτει από συλλογική ευθύνη με απαραίτητη προϋπόθεση την αλληλοεκτίμηση όλων εκείνων που εμπλέκονται στην ολοκλήρωσή του. Αυτοί είναι πολλοί και θα πρέπει να συντονίζονται, έργο δύσκολο που αποκλείει τις παραβλέψεις.

Είναι πλέον συνηθισμένο φαινόμενο η αποξένωση του αρχιτέκτονα από το έργο του, συνήθως όχι μόνο δεν αναλαμβάνει την επίβλεψη αλλά όλο και πιο συχνά η μελέτη παίρνει τη θέση της στο συρτάρι, μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας υποβολής όλων των φάσεων και την έγκρισή της.

Εν αγνοία του μελετητή και με την ανοχή ή και την πρωτοβουλία των υπευθύνων η αρχική μελέτη αντικαθίσταται στα γρήγορα με μια νέα, με τη δικαιολογία ότι ορισμένα δεδομένα άλλαξαν ή για άλλους αναλόγου σοβαρότητας λόγους.

Αν κάτι έμαθα από την αρχιτεκτονική στο διάστημα της πολύχρονης σχέσης μου μαζί της είναι, ότι αυτό που μένει - το έργο - απαιτεί επαγρύπνηση και επίβλεψη αλλά και προσαρμογές στις απρόβλεπτες μεταβολές που δεν αλλοιώνουν τον χαρακτήρα του, πάνω από μιζέριες, μικροψυχίες, αλαζονείες και τεχνάσματα που το εξευτελίζουν και σπαταλάνε άκριτα χρήματα και πολύτιμο δυναμικό…

Σε καιρούς χαλεπούς, όπου η Ωφέλεια έχει γίνει το μέγα είδωλό τους, όπως έγραφε ο Δ. Πικιώνης, καλλιεργείται η απάθεια του βλέμματος.

Η πρόκληση είναι μεγάλη, θα πρέπει να μάθουμε από την αρχή να βλέπουμε, και κυρίως να βλέπουμε αυτά που βλέπουμε….