Εφημερίδα "Τα Νέα"
Η ματιά ενός πολίτη
Δίκαιη δίκη εξασφαλίζουν οι δικαστές
Η δίκη που αρχίζει αυτές τις ημέρες αποτελεί μια μεγάλη δοκιμασία όχι μόνο για τον νομικό πολιτισμό μας αλλά για την ελληνική κοινωνία γενικότερα. Δοκιμασία υπό τη διπλή έννοια της λέξης: βουτιά στο άγνωστο και μαζί πρόκληση για την απόδειξη της αντοχής των θεσμών. Απαίτηση κάθε ενεργού δημοκράτη πολίτη (στου οποίου τα ερωτηματικά, τις ανησυχίες και τις αντιδράσεις φιλοδοξεί να δώσει φωνή αυτή εδώ η στήλη) είναι η δίκη να διεξαχθεί υπό τέτοιες τυπικές και ουσιαστικές συνθήκες που να δημιουργούν αίσθηση απόδοσης δικαιοσύνης. Η ομοφωνία, όμως, τελειώνει εδώ. Γιατί η ίδια η έννοια της «δίκαιας δίκης» δεν είναι μονοσήμαντη - και πάντως δεν συντίθεται από ορισμένα από τα απλουστευτικά στοιχεία που της προσδίδει ο δημόσιος διάλογος των ημερών.
Μια δίκαια δίκη δεν μπορεί, φυσικά, παρά να είναι δημόσια. Όμως, η συνταγματική και κοινωνική επιταγή της δημοσιότητας δεν συνδέεται άρρηκτα με την απευθείας και απεριόριστη μετάδοση όλων των τεκταινομένων, δηλαδή με την τηλεοπτική προβολή. Έχω προσωπικά αρκετές φορές δημοσιοποιήσει την αμφισβήτησή μου ως προς την αποτελεσματικότητα και τη σκοπιμότητα απαγορεύσεων που αφορούν τα μέσα ενημέρωσης, ιδίως σε περιπτώσεις σαν και αυτήν, όπου κρίνονται - και ίσως διακυβεύονται - αξίες της συλλογικής μας ταυτότητας. Όμως, μια δίκη χωρίς, ή με λίγη, τηλεόραση, αλλά με κοινό, δημοσιογράφους και ελεύθερη κάλυψη δεν μπορεί εκ των προτέρων να θεωρηθεί άδικη.
Σε μια δίκαια δίκη οφείλει ασφαλώς να λειτουργεί, κάθε στιγμή, το τεκμήριο αθωότητας των κατηγορουμένων. Τεκμήριο αθωότητας δεν σημαίνει, όμως, αναγκαστικά και αθώωση. Ούτε κάμπτεται το τεκμήριο αν η απαξία των αποδιδόμενων στους κατηγορουμένους πράξεων, τα αποδεικτικά στοιχεία που έχουν συλλεγεί και που φυσικά γνωρίζουν ήδη οι δικαστές, ακόμα και η πίεση του κοινωνικού σώματος, έχουν δημιουργήσει κάποιες εκτιμήσεις, ακόμα και προσδοκίες, πριν καν αρχίσει η ακροαματική διαδικασία. Είναι παράλογο το επιχείρημα της αναγκαίας «εμβάπτισης» των δικαστών στο κοινό περί δικαίου αίσθημα να χρησιμοποιείται μόνο για τη διαδικασία και όχι για την ουσία.
Μια δίκαια δίκη πρέπει σαφώς να στηρίζεται σε στέρεες δικονομικές και νομικές παραδοχές. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι για τις πρώτες (που αφορούν τον τρόπο εκτύλιξης της δίκης) οι υφιστάμενες διατάξεις είναι συχνά μόνον οδηγοί, που επιτρέπουν και απαιτούν περιθώρια ευελιξίας. Το πόσο δε στέρεες είναι οι δεύτερες εξαρτάται από την πειστικότητα της ερμηνείας που θα τους δοθεί, αφού χαρακτηριστικό κάθε νομικού συλλογισμού είναι ότι δεν περιέχει μία και μοναδική αλήθεια. Οι συνήγοροι και η επιστήμη μπορούν και οφείλουν να έχουν την άποψή τους. Την τελική, όμως, ερμηνεία για το τι πρέπει να εφαρμοσθεί θα τη δώσουν οι δικαστές. Και δεν βοηθάει σε μια δίκαια δίκη να τη δώσουμε εμείς πριν από αυτούς γι' αυτούς.
