ΤΡΙΤΗ ΑΠΟΨΗ Το Πανεπιστήμιο "σπάει" στα δύο

Προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές

ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΤΣΙΚΑΣ

Η "πρόταση" του υπουργείου Παιδείας "για την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου των μεταπτυχιακών σπουδών και της έρευνας" συνιστά ένα ακόμα βήμα στην κατεύθυνση προσαρμογής της Ανώτατης Εκπαίδευσης στα κελεύσματα της Μπολόνιας και της Πράγας.

Η Ανώτατη Παιδεία, ως προϊόν της αγοράς, διαχωρίζεται οικονομικά, όπως και τα άλλα προϊόντα, σε δύο κατηγορίες (κύκλους) με διαρκώς αυξανόμενη τη μεταξύ τους ποιοτική απόσταση: Στην πρώτη συγκροτούνται τα μεταπτυχιακά - διδακτορικά με αυστηρή επιλογή φοιτητών. Στη δεύτερη κατηγορία συσσωρεύεται μια χαμηλής ποιότητας μαζική εκπαίδευση χωρίς πόρους και υποδομές, αποκομμένη αναγκαστικά από το οξυγόνο της βασικής έρευνας και λειτουργικά προσαρμοσμένη στις φθηνότερες και προφανώς αναποτελεσματικότερες μορφές διδασκαλίας.

Μόνο ένα αυστηρά προκαθορισμένο ποσοστό της τάξης του 15% των προπτυχιακών φοιτητών θα αποκτά μεταπτυχιακό τίτλο, με λίγα λόγια πτυχίο ισότιμο με το πανεπιστημιακό πτυχίο των προηγούμενων δεκαετιών. Στα πλαίσια αυτά, από τους 30.000 περίπου πτυχιούχους ΑΕΙ που ολοκληρώνουν κάθε χρόνο τον πρώτο κύκλο σήμερα, μόνο οι 4.500 θα αποκτούν το πτυχίο του β' κύκλου (μεταπτυχιακό).

Το νομοσχέδιο για τα μεταπτυχιακά είναι πλήρως εναρμονισμένο με το μοντέλο των κύκλων σπουδών 3-2-3, γιατί ακόμα κι αν δεν μειώνει άμεσα τις προπτυχιακές σπουδές στα τρία χρόνια, τις υποβαθμίζει, πετώντας την επιστημονική ειδίκευση έξω από το πτυχίο. Έχει διαπιστωθεί ότι το επίπεδο και το περιεχόμενο των μεταπτυχιακών σε όλο και περισσότερες περιπτώσεις είναι μια καλύτερη επανάληψη των προπτυχιακών ή, αν θέλετε, αυτό που διδασκόταν ως προπτυχιακά πριν από μερικά χρόνια. Αυτό συνδέεται και με τη γενικότερη τακτική αφαίρεσης γνώσεων και τμημάτων των προπτυχιακών σπουδών για τη δημιουργία μεταπτυχιακών, που προωθείται γενικότερα στα Πανεπιστήμια και οδηγεί ταυτόχρονα στην υποβάθμιση τόσο των προπτυχιακών όσο και των μεταπτυχιακών σπουδών.

Μειώνεται θεαματικά η πρόσβαση, άρα και το κόστος, στην πολυδάπανη πραγματική πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η οποία στην "ουσία" περιορίζεται στον μεταπτυχιακό κύκλο. Οι προπτυχιακές σπουδές υποβαθμίζονται σε μια πρακτική και ληξιπρόθεσμη επαγγελματική εκπαίδευση που ικανοποιεί τις άμεσες απαιτήσεις της "αγοράς". Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση μετατοπίζεται στα προορισμένα για πολύ λιγότερους μεταπτυχιακά, με νέους φραγμούς και υψηλά δίδακτρα. Είναι φανερό ότι αν το κόστος του εισιτηρίου για την είσοδο στον κόσμο της ειδίκευσης και επανειδίκευσης συνεχίσει να μετακυλίεται στην ευθύνη του εκπαιδευόμενου, ουσιαστικά δημιουργεί μια νέα κάθετη τομή διάκρισης ανάμεσα σε εκείνους που έχουν και σε εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν, ενώ την ίδια στιγμή ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου για μια συνολική εισβολή του "ιδιωτικού" στο μέλλον της δημόσιας και δωρεάν Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Το τοπίο των μεταπτυχιακών σπουδών αλλάζει από το 1997 ραγδαία, μέσα από τις αθρόες εγκρίσεις 100 περίπου νέων προγραμμάτων με υψηλές χρηματοδοτήσεις (μέσο όρο 3 εκατ. ευρώ ετησίως το κάθε ένα) από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης και Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΕΠΕΑΕΚ). Το μήνυμα ήταν σαφές. Όποιο Πανεπιστημιακό Τμήμα ήθελε να ιδρύσει μεταπτυχιακό είχε δυο δρόμους στην επιλογή του: - είτε να δώσει στο μεταπτυχιακό του πρόγραμμα την κατεύθυνση που αυτό θεωρεί αναγκαία για την προαγωγή της επιστήμης και της έρευνας και να υποχρηματοδοτηθεί με άμεσο, βεβαίως, κίνδυνο να κλείσει, - είτε να επιλέξει μια από τις κατευθύνσεις του Επιχειρησιακού Προγράμματος Εκπαίδευσης και Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΕΠΕΑΕΚ) που "πάνε πακέτο" με τη δυνατότητα αξιοποίησης - απορρόφησης των ευρωπαϊκών προγραμμάτων (βλέπε υψηλές χρηματοδοτήσεις).

Έτσι, βεβαίως, τις κατευθύνσεις των μεταπτυχιακών σπουδών δεν θα τις "υφαίνουν" οι ανάγκες για συστηματική και σφαιρική γνώση και έρευνα σε συνθήκες ελευθερίας διαλόγου και κριτικής καθώς θα επικρατούν, ουσιαστικά, προγράμματα επαγγελματικής εξειδίκευσης που υπαγορεύονται στενά από τις ανάγκες της αγοράς που ζητάει να απολαύσει σε σύντομο χρονικό διάστημα πακέτα διατυπωμένης ήδη γνώσης και αναδιατεταγμένης, με κύριο χαρακτηριστικό τη δυνατότητα άμεσης πρακτικής εφαρμογής και απόδοσης. Φυσικά είναι δεδομένος ο παραμερισμός γνωστικών αντικειμένων και ολόκληρων Τμημάτων, κύρια στις επιστήμες του ανθρώπου, με αιτιολογικό ότι δεν "πωλούν", ότι προκαλούν ελλείμματα κ.λπ. και στα πλαίσια αυτά προκειμένου να κατορθώσουν να επιβιώσουν, αρκετά πανεπιστημιακά Τμήματα, ωθούνται να στραφούν σε αγοραίες κατευθύνσεις.