ΘΕΑΤΡΟ

Αντίρροποι κώδικες

Έγραφα την περασμένη Δευτέρα για τον τρόπο που η μέθοδος Στανισλάβσκι κυριάρχησε γόνιμα, με παρακλάδια και παραφυάδες σ' ολόκληρο τον κόσμο, ως εκφραστικός κώδικας σκηνικός που προσιδιάζει για έργα νατουραλιστικά και ρεαλιστικά

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Έτσι ίσως εξηγείται και η διαφωνία του Τσέχωφ με τον μεγάλο σκηνοθέτη, ο οποίος δεν έβλεπε το σύστημά του που στηριζόταν στη μίμηση της καθημερινότητας και της οικείας συμπεριφοράς, να μπορεί να εφαρμοστεί σε έργα που απαιτούν καρικατούρα και γκροτέσκο. Ο Στανισλάβσκι δεν θέλησε ποτέ να παραδεχτεί πως ο Τσέχωφ δεν διαφοροποιούσε τον κόσμο των μονοπράκτων του και των διηγημάτων του, όταν έγραφε τα μεγάλα του έργα. Δεν υπάρχει ούτε ένα πρόσωπο, ούτε ένας τύπος στα πολύπρακτα που να μην έχει το καλούπι του και τον αδρό σχεδιασμό του στα διηγήματά του.

Το σύστημα του Στανισλάβσκι βρήκε δεύτερη πατρίδα την Αμερική και γαλούχησε κυρίως μετά το '30 όλη τη γενιά των Αμερικανών ρεαλιστών (από τον Όντετς ώς τον Άρθουρ Μίλερ και από τον Τεν. Ουΐλιαμς ώς τον Σέπαρντ, τον Άλμπι και τον Μάμετ).

Η μέθοδος Στανισλάβσκι δεν είναι ούτε μοναδικός τρόπος υποκριτικής, ούτε αυθεντία, ούτε ο μόνος αληθεύων κώδικας. Πολλούς αιώνες πριν από τον Στανισλάβσκι, πριν το θέατρο γίνει επιστήμη και πριν γεννηθεί ο σκηνοθέτης, το ευρωπαϊκό θέατρο καλλιέργησε ποικίλες υποκριτικές σχολές και δοκίμασε άπειρες υποκριτικές "γλώσσες". Η Κομέντια ντελ Άρτε ως κωδικοποίηση του λαϊκού θεάτρου που έρχεται από τους Ρωμαίους και γονιμοποιεί τον Μολιέρο, τον Γκολντόνι, τον Σαίξπηρ και τον Γκόγκολ (για να πάρω ένα εθνογλωσσικό φάσμα) τροφοδότησε όλα τα λαϊκά θέατρα της Ευρώπης και κυρίως δημιούργησε τις ποικιλίες του γκροτέσκο, της φάρσας, της εξτραβαγκάντσας κ.τ.λ.

Το ελληνικό π.χ. θέατρο γνώρισε τον Στανισλάβσκι από τον Κουν. Έως τότε (στη δεκαετία του '40) ο Έλληνας κυρίως αυτοδίδακτος και ενστικτώδης ηθοποιός, από μάστορα σε κάλφα και από βοηθό σε δόκιμο, ακολουθούσε την παράδοση των αυτοσχέδιων μίμων και τη "ρητορική" της συντεχνίας. Φέτος, για να γίνει καμιά φορά η κριτική και χειραγωγία, όχι, ελπίζω, δασκαλίστικη, έχουμε την ευκαιρία στην Αθήνα να δούμε δύο έξοχα δείγματα των δύο μεγάλων υποκριτικών σχολών. Ο Άρθουρ Μίλερ του "Θανάτου του Εμποράκου" εκπροσωπεί το σύστημα Στανισλάβσκι ως κώδικας θεατρικής υποκριτικής και ως δομή κινηματογραφικού ρεαλισμού.

Η "Ταραντέλα" του Ντε Φιλίππο κατάγεται από την ιστορία που αφηγείται η συντεχνία των μεσαιωνικών μίμων, η αναγεννησιακή φάρσα και οι κωμωδίες καταστάσεων.

Για το δραματουργικό περιεχόμενο των δύο αυτών θαυμάσιων έργων έχω ασχοληθεί όταν παίχτηκαν στο παρελθόν. Σήμερα θα περιοριστώ στην ερμηνευτική τους προσέγγιση.

"Ο θάνατος του εμποράκου" στο "Βασιλάκου"

Η Έρση Μαλικένζου, ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος, ο Άλκις Κούρκουλος και ο Μιχάλης Μαρκάτης στον "Θάνατο του εμποράκου"

Στο θέατρο "Βασιλάκου" η Ιωάννα Μιχαλακοπούλου στη δεύτερη αυτόνομη σκηνοθετική της απόπειρα έδειξε ότι κατέχει τα μυστικά του νατουραλιστικού υποκριτικού κώδικα. Παρόλο που η τεχνική του Μίλερ ακουμπάει τον Ίψεν και τον Τσέχωφ, έχει επηρεαστεί δομικά από την αισθητική του κινηματογράφου και την κινηματογραφική ροή του χρόνου. Όμως οι επιμέρους σκηνές, οι δραματουργικοί πυρήνες είναι αυθεντικές φέτες ζωής και ο σκηνοθέτης πρέπει να "βγάλει" από τον ηθοποιό μορφές αναγνωρίσιμες της γύρω πραγματικότητας. Οι Έλληνες ηθοποιοί παρ' όλη την ανυπαρξία καλλιτεχνικής θεατρικής εκπαιδεύσεως (ή ακριβώς εξαιτίας της;) είναι χρήστες ποικίλων και σχεδόν αντιφατικών κωδίκων. Αν μπορέσετε να φανταστείτε τι θλιβερό θέαμα είναι ένας Ιταλός ηθοποιός αυθεντικός (π.χ. ο Ντε Φιλίππο) να παίζει Ο' Νιλ ή για πόσα γέλια είναι ένας Αμερικανός ηθοποιός (π.χ. ο Ντάστιν Χόφμαν) να παίζει Λαμπίς ή Μαριβό!

Ω! Οι Έλληνες ηθοποιοί είναι πολυδύναμοι και πολύπλευροι. Ο Μιχαλακόπουλος έχει παίξει φάρσα, γκροτέσκο, παράλογο, θέατρο λόγου, θέατρο ιδεών με το ίδιο κύρος που τώρα παίζει τον Λόμαν στον "Εμποράκο". Λιτός, αληθινός, οικείος και συνάμα βαθύς, συναισθηματικά πλήρης, απλός εκφραστικά χωρίς να στεγνώνει το περίγραμμα γιατί θριαμβεύει η ελλοχεύουσα υγρασία της αυτοσχεδιαστικής πείρας. Δίπλα του η Έρση Μαλικένζου, ιδιαίτερα στο συνταρακτικό φινάλε, αγγίζει τα όρια της ρεαλιστικής τραγωδίας, γιατί ο Άρθουρ Μίλερ μ' αυτό του το έργο κατόρθωσε να διατυπώσει και να αληθέψει στη σκηνική πράξη τον κώδικα της αστικής τραγωδίας. Να ξεπεράσει δηλαδή τα κοινωνικά συμφραζόμενα που καθορίζουν την ουσία του δράματος και να διεισδύσει στα υπαρξιακά έγκατα.

Ο Άλκις Κούρκουλος είναι πια ώριμος ηθοποιός, στέρεος και ουσιώδης. Κάτοχος καλών μέσων ο Μαρκάτης. Από τους υπόλοιπους της διανομής ξεχωρίζω τον Γιάννη Θωμά, την πληθωρική Ελένη Τζώρτζη και τον ευοίωνο Σαμψών Φύτρο. Η μετάφραση του Μπελιέ θεατρικά ρέουσα και τα σκηνικά του Πάτσα, τα απαραιτήτως αναγκαία, φωτίστηκαν με σοφία από τον Καβουκίδη.

INFO

Θέατρο "Βασιλάκου", Προφήτη Δανιήλ 3 - Πλαταιών, Κεραμεικός, τηλ. 210-3467.735.

"Ταραντέλα" στο "Βρετάνια"

Ο Πέτρος Φιλιππίδης και ο Γιώργος Γαλίτης στην "Ταραντέλα"

Στο θέατρο "Βρετάνια" ο Γιώργος Αρμένης στη δοκιμασμένη μετάφραση της Άλκης Ζέη και σε ένα πράγματι εξαίσιο σκηνικό, σε ύφος λαϊκού κιτς μπαρόκ του Μεντζικώφ, δίδαξε την "Ταραντέλα" του Ντε Φιλίππο μ' όλα τα κλειδιά και όλες τις κλίμακες της λαϊκής υποκριτικής ορχήστρας.

Εδώ θριαμβεύει ο άλλος κώδικας. Η λαϊκή χειρονομία, η ευφορία της καθημερινής βαβούρας, το λαϊκό χοντρό αστείο, η ανοιχτή πλούσια και ευφρόσυνη επικοινωνία. Ναι, ο κώδικας είναι φλύαρος όχι όμως κουραστικός και πληκτικός και περιέχει υγρά, ζουμιά, μυρουδιές, λαϊκές γεύσεις, φυσικούς οργανικούς ήχους και πάνω απ' όλα αίσθημα κοινότητας, γειτονίας.

Ο Πέτρος Φιλιππίδης ανήκει στην πραγματικά μεγάλη χορεία των ιδιοφυών λαϊκών κωμικών. Χωρίς λαϊκισμούς, χωρίς προκλήσεις, χωρίς χυδαιότητες πλάθει τον αριστουργηματικό κεντρικό ήρωα με τόση χαρμολύπη, τόση εγγραφή πίκρας πάνω στην όρεξη για ζωή αλλά και τόση υπερβάλλουσα έφεση για παιχνίδι, για ίντριγκα, για ελιγμούς που συνεχώς μας εκπλήσσει με την υποκριτική του φαντασία.

Ένας θαυμάσιος θίασος τον συνοδεύει στην ακροβασία του. Ο Γαλίτης εξελίσσεται αλματωδώς σε πρώτης τάξεως αγέλαστο κωμικό! Ο Χαλακατεβάκης στην ωριμότερη ώρα του, η Μάλφα στη αρχή συγκρατημένη, αφήνεται στη συνέχεια και ανθίζει. Βρίσκω έξοχη ντάμα-κωμίκο τη Ζωή Ναλμπάντη, ευοίωνη την πρώτη εμφάνιση της Λήδας Μανουσάκη, δοκιμασμένη τη σκηνική άνεση του Μάριζα και μετρημένους τον Μαχαίρα και τον Ρίσβα. Υπερβολική κομμάτι η Παυλίδου και έξοχη η καρικατούρα του γέρου που έπλασε ο Βούτος.

Δυο θαυμάσιες παραστάσεις, τονισμένες σε δύο τελείως διαφορετικά κλειδιά τελείως διαφοροποιημένων υποκριτικών κωδίκων, με δύο ηθοποιούς που μπορούν άνετα να ανταλλάξουν ρόλους και να ευδοκιμήσουν εξίσου.

INFO

Θέατρο "Βρετάνια", Πανεπιστημίου 7, τηλ. 210-3221.579.