ΝΤΟΛΗ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ «Οι αρχαιότητες είναι η οικογένειά μου»

Κοσμοπολίτισσα, η Ντόλη Γουλανδρή βλέπει το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σαν σπίτι της και τα έργα τέχνης σαν οικογένειά της. Ένα σπίτι που ετοιμάζεται να φιλοξενήσει και μια άστεγη «οικογένεια» χιλίων αρχαιοτήτων!

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΚΑΤΗΜΕΡΤΖΗ

«Τα κυκλαδικά, με την απλότητα και τη λιτότητα της γραμμής, είναι μια σύγχρονη τέχνη, διαχρονική», λέει η Ντόλη Γουλανδρή

Όταν γραφεί η ιστορία του σύγχρονου πολιτιστικού προσώπου της Ελλάδας, θα διαπιστωθεί ότι αρκετές γυναίκες αναδείχθηκαν σε αληθινούς στυλοβάτες και θεματοφύλακες του πολιτισμού στο β' μισό του 20ού αιώνα. Η Ντόλη Γουλανδρή είναι μία από αυτές. Καταρχάς γιατί συνέβαλε τα μέγιστα στην καθιέρωση, διεθνώς, της γνωστής ώς τη δεκαετία του '70 Προϊστορικής Κυκλαδικής Τέχνης. Όργωσε τον κόσμο με την περίφημη συλλογή που είχε καταρτίσει από κοινού με τον άνδρα της, τον αείμνηστο Νικόλαο Γουλανδρή, και την έκανε γνωστή στην Ουάσιγκτον, το Ντάλας, το Τόκιο, το Λονδίνο, το Παρίσι, τις Βρυξέλλες.

Ιδιωτικές συλλογές τέχνης και αρχαιοτήτων δημιούργησαν πολλοί έχοντες. Ελάχιστοι όμως συλλέκτες προχώρησαν στο πιο δύσκολο βήμα. Αντί να τις έχει και να τις θωπεύει κλεισμένες στον γυάλινο πύργο της ή στα χρηματοκιβώτια, δημιούργησε και συντηρεί ένα πολυδάπανο Μουσείο, το οποίο προίκισε με μια σεβαστή περιουσία ώστε να εξακολουθήσει να υπάρχει στο διηνεκές.

Το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, ένα σύγχρονο κτίριο (μια πολυκατοικία ντυμένη με λευκό μάρμαρο στην «καρδιά» του Κολωνακίου), το πρώτο παγκοσμίως στο είδος του, έφερε έναν κοσμοπολίτικο αέρα και έσπασε τα στεγανά που χωρίζουν ένα αρχαιολογικό μουσείο από ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης.

«Τα κυκλαδικά, με την απλότητα και τη λιτότητα της γραμμής, είναι μια σύγχρονη τέχνη, διαχρονική. Βλέποντας τέχνη στα μουσεία όλου του κόσμου και ζώντας ανάμεσα στα έργα της συλλογής, συνειδητοποίησα ότι η τέχνη είναι μια ιδέα που όλο αλλάζει φάσεις», λέει η κυρία Ντόλη Γουλανδρή (η οποία έχει το γνώρισμα να χαμογελά και να κοιτάζει τον συνομιλητή στα μάτια). Αυτή η αντίληψη και οι σύγχρονες προδιαγραφές ασφαλείας και κλίματος στο Μουσείο έφεραν στις αίθουσες τους διάσημους επισκέπτες της τέχνης, τον Χένρι Μουρ, τον Πάμπλο Πικάσο, τον Σαλβατόρ Νταλί.

Έφεραν αποκλειστικότητες και πρωτιές, την πρώτη έκθεση που έγινε για τον Νεολιθικό Πολιτισμό στην Ελλάδα, την πρώτη έκθεση μινωικής τέχνης στην Αθήνα από τη Συλλογή του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, τη μοναδική έκθεση των αρχαιοτήτων της Αθήνας που βρέθηκαν στις ανασκαφές του Μετρό. Έφεραν, ακόμα, για πρώτη φορά εξωτικές εκθέσεις - αρχαιότητες των Ιβήρων, της Ασιατικής Στέππας - σε εναλλαγή με εκθέσεις σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών, που προέτρεπαν να κοιτάξουμε το έργο τους με διαχρονική ματιά.

Η συνέχεια είναι ακόμα πιο σύνθετη. Τον Μάιο, με τους «Πλόες», θα δούμε χίλια αντικείμενα του 1600-600 π.Χ. από ενενήντα πέντε μουσεία δώδεκα χωρών της Μεσογείου, για ν' αντιληφθούμε τη δύναμη και τις επιδράσεις της επικοινωνίας. Και το 2004, το Μουσείο θα φιλοξενήσει την πρώτη έκθεση τέχνης από τη Μεγάλη Ελλάδα, με θέμα «Αθλητισμός - Ολυμπισμός».

«Αυτό τον καιρό συνεδριάζουμε για τον προγραμματισμό των εκθέσεων του 2006 και του 2007», μας εξηγεί για τον τρόπο λειτουργίας του Μουσείου η κυρία Γουλανδρή.

Τα όνειρά της είναι εικαστικά: «Να φέρω στην Αθήνα μια έκθεση, λ.χ. του Μπρανκούζ, του Αρπ ή του Μοντιλιάνι, επιλογές που σχετίζονται με το κυκλαδικό πνεύμα του μουσείου». Τα πράγματα που θέλει ν' αποκτήσει - και αποκτά - είναι «Κυκλαδικά» για να συμπληρώσει τα κενά της συλλογής της, που είναι πάντως ελάχιστα.

Το τελευταίο απόκτημά της, ένα σπανιότατο μολυβένιο ζωάκι, αιγοειδές ή σκυλάκι της Νεολιθικής Εποχής. Όταν ενημερώθηκε ότι διατίθεται στη διεθνή αγορά το πλήρωσε παραπάνω από «χρυσό» (14.000 δολάρια) μέσω του Ιδρύματος Κυκλαδικής Τέχνης που εδρεύει στη Νέα Υόρκη.

Πώς σκεφθήκατε να δημιουργήσετε ένα μουσείο;

«Τελείως τυχαία. Συνειδητοποίσα τι είχαμε στη συλλογή μας μόνο όταν είδα για πρώτη φορά αυτά τα αντικείμενα, που είχαμε στα ράφια και τις βιτρίνες του σπιτιού, να εκτίθενται στο Μουσείο Μπενάκη, το 1967. Τότε εξέφρασα την ευχή να βρουν οι αρχαιότητες τη θέση τους σ' ένα ελληνικό μουσείο. Κατόπιν η συλλογή ταξίδευσε σε όλο τον κόσμο. Όταν επέστρεψε, συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να την έχω πια στο σπίτι. Δεν μπορείς να ζεις σ' ένα μουσείο».

Πώς τα μάθατε αυτά που ξέρετε;

«Είχα καλούς δασκάλους: τον αείμνηστο καθηγητή Παπαδημητρίου, τον Χρήστο Ντούμα, τη Λίλα Μαραγκού, τον Νίκο Σταμπολίδη».

Ασφαλώς, από την ενασχόλησή σας με το μουσείο κάτι κερδίσατε και κάτι δώσατε.

«Έχω κερδίσει ανθρώπινη επαφή, γνώση, δίνω πείρα, σκέψη, είναι μια ωραία και χρήσιμη ανταλλαγή. Το μεγαλύτερο όφελος όμως είναι ότι αισθάνομαι πως αποτελούμε με τους συνεργάτες μια μεγάλη οικογένεια, που μας ενώνει ένα συναίσθημα: αγαπάμε το μουσείο. Δεν ήμουν έτσι πάντα. Μερικά πράγματα είναι τυχερά. Είναι συγκυρίες. Όταν πέσουν όλα μαζί και πέσουν σωστά πετυχαίνει».

Η επιτυχία είναι μεταδοτική. Μετά το άνοιγμα του μουσείου, μεγάλες συλλογές - δωρεές αρχαίας ελληνικής τέχνης - ήρθαν να προστεθούν στους θησαυρούς του. Η συλλογή Πολίτη, η συλλογή Αβέρωφ, μέρος της συλλογής της Ακαδημίας Αθηνών.

Δωρεά χιλίων αρχαίων!

Οινοχόη κυπρο-γεωμετρική του 8ου-7ου αι. π.Χ., από τη δωρεά Ζηντίλη που θα στεγασθεί στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης είναι ο χώρος», λέει η κυρία Γουλανδρή. «Παρά την παραχώρηση - ενοικίαση του Μεγάρου Σταθάτου, όλος ο τρίτος όροφος στην οδό Νεοφύτου Δούκα, πρόκειται σύντομα να γίνει γιαπί. Γκρεμίζεται το μικρό αμφιθέατρο, γραφεία, για να ανοίξει ο τόπος και να εγκατασταθεί μια λαμπρή, καινούργια δωρεά - παρακαταθήκη, η συλλογή Ζηντίλη, με χίλιες πολύ σημαντικές αρχαιότητες από την Κύπρο, που δανείζονται για 25 χρόνια». Και μετά… «Τα αρχαία θα πάνε στην Κύπρο, με την ελπίδα ότι μέχρι τότε θα είναι έτοιμο το Αρχαιολογικό Μουσείο της Λευκωσίας. Και τι δεν περιέχει αυτή η συλλογή! Από προϊστορικά, χρυσά, βυζαντινά. Ήδη έχουν φθάσει από το Άμστερνταμ στο Μουσείο, μελετώνται και καταλογογραφούνται τα 750 κομμάτια».