Έπειτα από 50 χρόνια σιωπής αρχίζουν να μιλούν για συγκλονιστικές εμπειρίες που είχαν καταχωνιάσει μέσα τους

«Κι εμείς είμαστε θύματα»

Από τα δεινά του Β' Παγκοσμίου υπέφεραν και οι Γερμανοί

Οι πρώτες μου αναμνήσεις είναι από τα ατέλειωτα ταξίδια στα κατάμεστα τρένα που σταματούσαν ξαφνικά στην ύπαιθρο. Ύστερα, ακούγαμε τον ανατριχιαστικό θόρυβο από τα βομβαρδιστικά που βουτούσαν για να αδειάσουν το φονικό τους φορτίο κι ύστερα πάλι ξαναγύριζαν για να ρίξουν κι άλλες βόμβες. Μια φορά μάς είχαν πει να βγούμε από το τρένο και να αναζητήσουμε καταφύγιο στο δάσος. Καθώς τρέχαμε προς τα δέντρα, είδα διάσπαρτα εκατοντάδες απανθρακωμένα πτώματα…

Απρίλιος 1945. Οι ναζί σαμποτέρ έβαλαν φωτιά στο σπίτι μιας Γερμανίδας. Εκείνη, με ό,τι πρόλαβε να σώσει από τα υπάρχοντά της, θα αναζητήσει αλλού μια καλύτερη τύχη

Καθώς τρέχαμε με τον τρόμο του θανάτου, η μητέρα μου κι εγώ με τα αδέλφια μου σωριαζόμασταν κάθε τόσο για να γλιτώσουμε από τα αεροπλάνα και τις βόμβες. Όταν τα χώματα που πετάγονταν και ο κουρνιαχτός από τις εκρήξεις καταλάγιαζαν, έβλεπα πάλι τη μητέρα μου, τους αδελφούς μου και τις αδελφές μου να τρέχουν με απλωμένα τα χέρια προς το μέρος μου.

Η καταπληκτική νουβέλα του Β. Σέμπαλντ «Αεροπορικός πόλεμος και λογοτεχνία» (W. Sebald, «Luftkrieg und Literatur») μού ξανάφερε στον νου εκείνες τις τραυματικές αναμνήσεις. Μόλις τα τελευταία τρία - τέσσερα χρόνια, οι Γερμανοί συγγραφείς και ιστορικοί άρχισαν να καταπιάνονται με ένα θέμα που προηγουμένως συμπεριλαμβανόταν στα απαγορευμένα, με τα όσα υπέφερε ο γερμανικός πληθυσμός στα τελευταία χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Οι σημαντικότεροι Γερμανοί συγγραφείς της μεταπολεμικής περιόδου θεωρούσαν ότι έκρυβε μια ηθική και αισθητική ανηθικότητα οποιαδήποτε περιγραφή της συμφοράς του γερμανικού λαού - του έθνους που ήταν υπεύθυνο για τον πόλεμο. Ξαφνικά όμως κάποιοι ένιωσαν την ανάγκη να ρίξουν κάποιο φως στο θέμα - ταμπού, όπως και στις αιτίες που είχαν κατατάξει το ζήτημα αυτό στα απαγορευμένα.

Τραγωδία. Μετά τον Σέμπαλντ, ήρθε ο Γκίντερ Γκρας να δημοσιεύσει τη νουβέλα «Το περπάτημα του κάβουρα» που θυμίζει μια ιστορική τραγωδία: την τύχη που είχε το σκάφος «Gustloff» με τους πρόσφυγες, το οποίο είχε βυθιστεί από σοβιετικό υποβρύχιο την άνοιξη του 1945, παρασύροντας στον βυθό 9.000 γυναικόπαιδα, μαζί με το κατ' εξοχήν γυναικείο πλήρωμά του.

Πρόσφατα, ο Γερμανός ιστορικός Γεργκ Φρίντριχ, στη μακροσκελέστατη μελέτη του «Η πυρκαγιά» (που έγινε μπεστ σέλερ μέσα σε λίγες βδομάδες), περιγράφει τις επιπτώσεις των συμμαχικών «βομβαρδισμών - χαλιών» εναντίον των γερμανικών πόλεων. Με την οδυνηρή ακρίβεια του ιστορικού, αλλά και την αριστοτεχνική λογοτεχνική τεχνική του συγγραφέα.

Το βιβλίο αυτό προκάλεσε εύλογες αντιδράσεις στη Βρετανία, καθώς εγείρει το ερώτημα αν νομιμοποιούνται τα εγκλήματα πολέμου όταν διαπράττονται εναντίον εκείνων που τα εφήρμοσαν πρώτοι. Έπειτα από τα βιβλία αυτά, ακολούθησε στη Γερμανία η προβολή από την τηλεόραση ντοκιμαντέρ και η δημοσίευση στις εφημερίδες ερευνών που καταπιάνονταν με άλλες πτυχές της κεντρικής ιδέας του ζητήματος, όπως είναι η τύχη των 15 εκατομμυρίων Γερμανών που απελάθηκαν από τις πρώην ανατολικές επαρχίες, στην Τσεχοσλοβακία και την Πολωνία, πολλοί από τους οποίους πέθαναν από τις κακουχίες ή σκοτώθηκαν.

Πέτερ Σνάιντερ: «Και οι ίδιοι οι Γερμανοί υπέφεραν από τον πόλεμο»

«Ήταν σαν όλα αυτά τα χρόνια να περπατούσαμε σαν υπνοβάτες στους δρόμους των πόλεων που είχαν χτιστεί και πάλι από τα ερείπια. Βαθιά πεπεισμένοι ότι το κακό εμείς το είχαμε προκαλέσει κι έπειτα έπεσε πάνω μας. Κι όλα αυτά σαν ένα κακό όνειρο. Μήπως και τώρα δεν εμφανιζόμαστε μπροστά στην ανθρωπότητα ως πρωταθλητές της αθωότητας;».

Ο Σέμπαλντ, ιδιαίτερα, επιμένει στο γιατί όλες αυτές οι εμπειρίες είχαν τόσο λίγες επιπτώσεις στη μεταπολεμική λογοτεχνία της Γερμανίας. Για να αποκαλύψει τις διαστάσεις της σιωπής και της λήθης, αισθάνθηκε την ανάγκη να περιγράψει με λεπτομέρειες όλες τις εμπειρίες της φρίκης καθώς και την καταπίεση που υπέστη ο άμαχος γερμανικός πληθυσμός.

Από αποσπάσματα ημερολογίων, καταθέσεις μαρτύρων, δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής και αναμνήσεις, ο Σέμπαλντ κατόρθωσε να αναπαραγάγει στιγμές που έζησαν οι κάτοικοι των γερμανικών πόλεων τα τελευταία χρόνια του πολέμου. Όπως οι αεροπορικές επιδρομές εναντίον του Αμβούργου, το καλοκαίρι του 1943, που είχαν στόχο «να προκληθεί η μέγιστη καταστροφή της πόλης».

Οι απολογητές του «Δίκαιου Πολέμου» θα είναι δύσκολο να διαβάσουν το βιβλίο του Σέμπαλντ χωρίς να αναρωτηθούν αν θα πρέπει να αντικατασταθεί το επίθετο «Δίκαιος» πριν από το «Πόλεμος». Προφανώς όμως μόλις τώρα, μετά τη συνειδητοποίηση των τρομερών πραγμάτων που είχαν κάνει οι Γερμανοί ναζί στα άλλα κράτη, κατάφεραν να ξυπνήσουν οι αναμνήσεις για να διαπιστωθεί ότι και οι ίδιοι υπήρξαν θύματα του πολέμου που προκάλεσαν.