«Οι ώρες» πλάθουν τη Γυναίκα

Τα τελευταία χρόνια, αν έγινε ένα έργο που να ακτινογραφεί με τόσο κρυστάλλινη καθαρότητα τη γυναικεία ταραχή, αυτό δεν είναι άλλο από τις «Ώρες»

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ

Χωρίς να διεκδικώ το οποιοδήποτε εύσημο επαΐοντος πάνω στο ανεξήγητο εσωτερικό τραμπάλισμα του «δεύτερου μισού του ουρανού», ένα πράγμα μπορώ να πω ότι έχω καταλάβει. Σε αντίθεση μ' εμάς, τα λευκά περιθώρια των σελίδων της Γυναίκας είναι απείρως μεγαλύτερα από τα ελάχιστα που περιλαμβάνονται στο αντρικό «βιβλίο». Και πως πίσω απ' αυτό το τεράστιο και ανεξιχνίαστο λευκό περιθώριο αιωρούνται τόσα πολλά ερωτηματικά, τόσα μυστήρια, τόσες ιστορίες δράματος και τρόμου, όσες καμία Ιφιγένεια, καμία Μήδεια και καμία Ηλέκτρα δεν έχουν μέχρι σήμερα αποκαλύψει.

Αυτό, λοιπόν, το «λευκό», το «άγνωστο» και το επίφοβο… περιθώριο, δύο Βρετανοί συγγραφείς - ο Μάικλ Κάνιχαμ που υπογράφει το ομότιτλο μυθιστόρημα και ο Ντέιβιντ Χέαρ που έγραψε το σενάριο - και ο επίσης Βρετανός σκηνοθέτης Στίβεν Ντάλντρι έρχονται να αποκωδικοποιήσουν. Και οι επιλογές που είχε ο πρώτος (ο Κάνιχμαν) ήταν δύο: αν κατέφευγε στην επεξηγηματική και γραμμική εξιστόρηση, θα υπονόμευε τον στόχο του και θα πήγαινε κόντρα με τη «φύση» των τριών ηρωίδων του. Γιατί πολλά πράγματα στο Σύμπαν δεν είναι ευθύγραμμα και εξηγήσιμα. Και αν σ' αυτό το Σύμπαν υπάρχει κάτι που να απεικονίζει καλύτερα από οτιδήποτε άλλο αυτή την καμπυλοειδή πολυπλοκότητα, αυτό δεν είναι άλλο από το Σώμα και την Ψυχή της Γυναίκας.

Το κλειδί της καταπακτής

Επομένως, η δεύτερη επιλογή - αυτή του αποσπασματικού, του κατακερματισμού, των αφηγηματικών θραυσμάτων - είναι εκείνη που, τουλάχιστον εξωτερικά, ταιριάζει με το λευκό και ανεξιχνίαστο περιθώριο ενός γυναικείου «βιβλίου». Η επιλογή αποδείχτηκε από τις σοφότερες στη σύγχρονη ιστορία της μυθιστοριογραφίας και του κινηματογραφικού, γραπτού λόγου. Τρεις ιστορίες, τριών ηρωίδων, από τρία διαφορετικά σημεία του ορίζοντα, σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Έτσι, στην τύχη; Εδώ ακριβώς παρεμβαίνει ο παράγοντας του μυστηρίου. Ο Κάνιγχαμ αλλά και ο Χέαρ, οδηγούμενοι από τη θηλυκή πλευρά του χαρακτήρα τους - γιατί αλλιώτικα δεν μπορώ να το εξηγήσω -, ανάγουν αυτό το «άγραφο» λευκό περιθώριο, αυτές τις λεπτομέρειες, σε κλειδί για το άνοιγμα της καταπακτής. Όχι πως θα δούμε ολόκληρο το περιεχόμενο, αλλά πως, τουλάχιστον, θα κλονιστούμε. Γιατί πίσω απ' αυτές τις καθημερινές γυναικείες εκρήξεις, αυτές τις απρόβλεπτες και ανεξιχνίαστες κρίσεις υστερίας, κάτι άλλο συμβαίνει. Κάτι που ούτε θέλουμε να ερμηνεύσουμε και, το χειρότερο, ούτε μπορούμε να αντιμετωπίσουμε.

Στη σύνθεση και την αλληλουχία τους, αυτές οι «παράλογες» λεπτομέρειες είναι μέρη μιας επαγωγικής λογικής. Αντιφατικό; Καθόλου. Γιατί ό,τι μας φαίνεται σήμερα μεταφυσικό, άλογο και υπερφυσικό, δεν αποκλείεται «αύριο» να βρει τη θέση του μέσα στην κοσμική ισορροπία. Αν, λοιπόν, διακρίνουμε και αξιολογήσουμε αυτές τις λεπτομέρειες, τότε καταλήγουμε στην πρώτη εικόνα του παζλ. Δηλαδή: το φυσικό περιβάλλον και των τριών ηρωίδων είναι ηλιόλουστο, πράγμα που σημαίνει πως οι θερμοκρασίες των εξωτερικών, αντικειμενικών συνθηκών, είναι θερμές και εύκρατες. Το χρονικό περιθώριο και των τριών ιστοριών δεν ξεπερνάει τις κάποιες… ώρες, πράγμα που πλαγίως προσπαθεί να μας ευαισθητοποιήσει για τη διαφορετικότητα με την οποία η Γυναίκα βιώνει τον χρόνο. Μήπως, δηλαδή, ο Άντρας τρέχει κοιτάζοντας διαρκώς μπροστά, ενώ εκείνες σε κάθε δευτερόλεπτο βιώνουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, δηλαδή την ιστορικότητά τους; Σκεφτείτε το.

Ιφιγένεια - Μήδεια - Γκέι

«Οι ώρες» της αλήθειας: «Λέοναρντ, κάποιος πρέπει να πεθάνει» (Βιρτζίνια Γουλφ διά της εκπροσώπου αυτής Νικόλ Κίντμαν)

Προηγουμένως όμως, μια ακόμα λεπτομέρεια. Αυτή εδώ συγχρονίζεται πλήρως με την προηγούμενη. Όχι μόνο - πλαγίως και ερωτικώς - πάνε κόντρα στην καθιερωμένη, σεξουαλική ισορροπία Άντρα - Γυναίκας, αλλά παράλληλα πολεμούν την ίδια τους τη φύση. Σαν να μη θέλουν να είναι Γυναίκες. Πώς; Η Γουλφ χωρίς παιδιά. Η Λόρα Μπράουν, σαν άλλη Μήδεια, εγκαταλείπει τα παιδιά της. Και η τρίτη - η απελευθερωμένη - έχει μια κόρη από κάποιον άντρα που ουδέποτε γνώρισε. Τυχαίο κι αυτό; Για να δούμε τι συμβαίνει στο γραμμένο ανδρικό «βιβλίο». Ο Λέοναρντ (ο σύζυγος της Γουλφ) είναι ευαίσθητος, προστατευτικός, αλλά και ανήμπορος να καταλάβει τον κλονισμένο και εμπύρετο ψυχισμό της γυναίκας του. Γι' αυτόν η αυτοκτονική της επιθυμία δηλώνει απλώς μια σοβαρή κλινική διαταραχή. Ο δεύτερος, ο κύριος Μπράουν, ο σύζυγος της νοικοκυράς, δεν έχει καθόλου χρόνο να ασχοληθεί με τη Λόρα. Η κοινωνία έχει μοιράσει τους ρόλους. Εκείνος φτιαγμένος για τον πόλεμο και για τη δουλειά, εκείνη για τα παιδιά και την κουζίνα. Ο Ρίτσαρντ, το τρίτο ανδρικό πρόσωπο και λατρευτός φίλος της Κλαρίσα - της γυναίκας του 2001 - είναι η ζωντανή ενσάρκωση μιας σύγχρονης «αρσενικής» τραγωδίας. Κάποτε υπήρξε εραστής της («είσαι» - της λέει - «το ωραιότερο πλάσμα που συνάντησα ποτέ μου»). Τώρα όμως βρίσκεται στον προθάλαμο του θανάτου. Μοναχός, απελπισμένος και συρρικνωμένος από το AIDS.

Η πρόβλεψη ή τουλάχιστον ο σχολιασμός του Κάνιγχαμ είναι τολμηρός. Η διαδικασία απελευθέρωσης της Γυναίκας - όπως άλλωστε συμβαίνει σε κάθε ομάδα, κίνημα, ακόμα και σε κάθε νέο ρεύμα - περνάει μέσα από στάδια παρά φύσιν στρεβλώσεων. Περίπου, μάχαιραν έδωσες, μάχαιραν θα λάβεις. Ο «αντίπαλος» ευνουχίστηκε, η παραδοσιακή οικογένεια καταστράφηκε, τα παιδιά εγκαταλείφθηκαν και μέχρι την εξεύρεση και την αποκατάσταση μιας νέας ισορροπίας, ο κύκλος του αίματος θα συνεχίζεται. Η αρχή έγινε με την εθελοντική θυσία της Ιφιγένειας (Βιρτζίνια Γουλφ), συνεχίστηκε με την τυφλή εκδίκηση της Μήδειας (Λόρα Μπράουν) και μέχρι στιγμής καταλήγει στη δισυπόστατη και διφορούμενη ελευθερία της Κλαρίσα Βόγκαν. Ε, δεν είναι σπουδαίο; Όταν με τρεις αποσπασματικές ιστορίες καταφέρνεις να μετρήσεις τις απώλειες ενός εμφυλίου πολιτισμικού πολέμου, είναι σαν να μετράς το μπόι σου μ' αυτό του Ευριπίδη!

Το φλερτ με τον θάνατο

«Οι ώρες»: Μία από τις τρεις πρωταθλήτριες ερμηνείας της ταινίας είναι η Μέριλ Στριπ

Η τρίτη «λεπτομέρεια» σπρώχνει το μαχαίρι πιο βαθιά στην πληγή. Και οι τρεις - ακόμα και η απελευθερωμένη Βιρτζίνια Γουλφ - κυκλοφορούν μέσα στους τέσσερις τοίχους. Από το σαλόνι στην κουζίνα και από την κουζίνα στην τραπεζαρία. Και, μάλιστα, και οι τρεις περιμένουν επισκέπτες, ετοιμάζουν κάποια γιορτή, μαγειρεύουν ή εποπτεύουν την… κατσαρόλ\. Και ενώ τίποτα, μα τίποτα, εξωτερικά, θεσμικά, φαλλοκρατικά (αν θέλετε) κακό και καταπιεστικό δεν τους συμβαίνει, όλες τους έχουν κλείσει ραντεβού με κάποια πλευρά του θανάτου. Φλερτάρουν μ' αυτόν ή σχεδιάζουν να τον προϋπαντήσουν ή ακόμα έχουν πάρει την οριστική απόφαση να τον αγκαλιάσουν. Και το πιο τραγικό είναι πως η μόνη λύση που επιλέγουν - όσες απ' αυτές το επιδιώξουν να ξεφύγουν απ' αυτήν τη μοιραία κατάληξη - είναι μια εσωστρεφής κόντρα με την ίδια τους τη φύση.

Άραγε, είναι τυχαίο και έγινε για λόγους σκανδαλιστικών εντυπώσεων που και οι τρεις, σε κάποιο σημείο φόρτισης και εσωτερικής αδιέξοδης κορύφωσης, βρίσκουν λύτρωση φιλώντας το στόμα μιας άλλης γυναίκας; Δεν νομίζω. Η Βιρτζίνια Γουλφ του '20 με την αδελφή της Βανέσα. Η (νοικοκυρά) Λόρα Μπράουν της δεκαετίας του '50 με μια φίλη της που πάσχει από βαριά γυναικολογική ασθένεια. Και η τρίτη, η Κλαρίσα Βόγκαν, η Γυναίκα της Νέας Υόρκης του 2001, έχει βρει την ελευθερία της στο κρεβάτι μιας άλλης γυναίκας. Αν κανείς τώρα προσέξει και συσχετίσει αυτές τις τρεις παρεκτροπές, μπορεί να βρει ένα δεύτερο, σημαντικότερο κλειδί. Ένα κλειδί που θα του ανοίξει μια πόρτα σε έναν συσχετισμό ευρύτερων κοινωνικών προεκτάσεων.

«Ήρωας», ο ορισμός της μαγείας

Τρία πράγματα συμπίπτουν αυτή την εβδομάδα: η εθνικοαπελευθερωτική μας επέτειος, η απονομή των Όσκαρ και η ταυτόχρονη εμφάνιση δύο σπουδαίων φιλμικών «γεγονότων». Μετά τις αγγλοσαξονικές «Hours», η κινεζική απάντηση στο έπος, την πολεμική περιπέτεια και τις εναέριες πολεμικές τέχνες του Χόλιγουντ. Ο «Ήρωας» του Ζανγκ Γιμού είναι ο κινηματογραφικός ορισμός της μαγείας!

Μπροστά στα έκπληκτα μάτια των θεατών ξεδιπλώνεται με καταιγιστικό ρυθμό μια χορογραφία εκπληκτικής ομορφιάς. Σε τέτοιο σημείο, που μερικές φορές θαμπώνει τον αμφιβληστροειδή και… απαγορεύει την επικοινωνία με το μυαλό. Αν αυτή η ιπτάμενη χορογραφία χρωματικής πανδαισίας και μυθικών πολεμικών κατορθωμάτων είχε γίνει με αποκλειστικό σκοπό την εντύπωση, τον θαυμασμό και τα ταμεία, τότε ο «Ήρωας» θα διέγραφε τροχιά διάττοντος αστέρος. Ο ιδιοφυής όμως Ζανγκ Γιμού, που διεκδικεί την πρωτοκαθεδρία στην αφρόκρεμα των σύγχρονων αρχιμαστόρων του παγκόσμιου κινηματογράφου, κατάφερε, με πανούργα και σχεδόν αόρατα τεχνάσματα, να αναδείξει τις ικανότητες ενός μπαλέτου διαλεκτικών, ιστορικών αντιθέσεων, με την ίδια λαμπρότητα και ακρίβεια που ενσωματώνει, στη σύγχρονη γραφή του, τα κειμήλια μιας μοναδικής (κινεζικής) κιβωτού.

«Ήρωας»: Εναέρια κόκκινη μυθολογία

Το στόρι είναι ένα απίστευτο χαρμάνι αρχαίας Ιστορίας και πανάρχαιης Μυθολογίας. Επτά βασίλεια σπαράσσονται στην Κίνα, δύο αιώνες πριν από την έλευση του Χριστού. Ένα εξ αυτών - το πιο δυνατό, λαίμαργο, δεσποτικό - σαρώνει το Σύμπαν. Ο τύραννος βρίσκεται μόλις ένα βήμα πριν από την ολοκλήρωση του ιμπεριαλισμού του. Μόλις, μάλιστα, μαθαίνει πως κάποιος υπήκοός του με το όνομα «Ανώνυμος» έχει θανατώσει τους τρεις ταγμένους δολοφόνους του, αρχίζει να αισθάνεται άνετα στον θρόνο του. Με πλούσια δώρα και τιμές άρχοντα υποδέχεται τον ευεργέτη του. Και μάλιστα, του επιτρέπει να καθήσει απέναντί του, σε απόσταση μόλις… 10 μέτρων. Απόσταση ικανή να εκμηδενιστεί από τον οποιοδήποτε υποψήφιο δολοφόνο του!

Κάθε ρανίδα ιδρώτα που τρέχει από το σώμα αυτού του «Ήρωα» στήνει ξέφρενο χορό με κάθε σταγόνα αίματος που βγαίνει από την «πληγή» του. Η χρωματική διάταξη - από το κόκκινο στο μπλε και από το μπλε στο λευκό - αποτυπώνει τη σταδιακή μετάβαση από τη Μυθολογία στην Ιστορία. Το κόκκινο (του αίματος, της εξέγερσης και της Κίνας) για το ονειρώδες και το φανταστικό. Το μπλε της φουρτουνιασμένης θάλασσας. Και το λευκό για το καινούργιο, το μη γραπτό, αυτό που πρόκειται να συμβεί, για την Ιστορία.

Στην ίδια συχνότητα εκπέμπουν οι συσχετισμοί των ονομάτων και οι εναλλαγές των ρόλων. «Ανώνυμος» το όνομα του πρώτου «δολοφόνου» και «Σίφουνας» του δεύτερου. Που πάει να πει «ανώνυμος σίφουνας», δηλαδή… ανώνυμη μάζα. Ακόμα δολοφόνοι λέγονται, αλλά ήρωες γίνονται. Ενώ η σχέση καλλιγραφίας - σπαθασκίας ενσαρκώνει σε όλο της το μεγαλείο την αρχαία ρήση «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Κατάληξη και ρετιρέ αυτής της συμβολικής, αισθητικής και χορογραφημένης πυραμίδας των αντιθέσεων, η σχέση του δεσποτικού βασιλιά με το πεπρωμένο της Κίνας. Ο Ζανγκ Γιμού αποδεικνύεται δεινός τοξότης της φιλοσοφίας. Οι αλλεπάλληλοι κύκλοι αίματος και βίας διαρκώς τείνουν προς την ενότητα και την αρμονία. Η βία είναι η μήτρα του πολιτισμού και της Ιστορίας. Και για να μεταφράσω πιο απλά τον ενθουσιασμό μου, είναι σαν να βλέπεις το «Τίγρης και Δράκος» να χορεύει με το «Ραν» του Κουροσάβα!

Από εδώ και κάτω το χάος

«Sonny» του Νίκολας Κέιτζ. Πληκτική, επίπεδη και άνευρη εικονογράφηση του αμερικανικού μελοδράματος «Natural born whore». Νεαρός (Τζέιμς Φράνκο) επιστρέφει στο μπορντέλο της μαμάς του (Μπρέντα Μπλέθιν). Θα φύγω, της λέει. Όχι, του απαντάει. Γεννήθηκες αρσενική πόρνη. Άλλοτε «Κόκκινα φανάρια», άλλοτε «Ζιγκολό» και στο φινάλε «Ατίθαση καρδιά»!

«Daredevil» του Μαρκ-Στίβεν Τζόνσον. Χλωμό μείγμα Σούπερμαν - Μπάτμαν - Σπάιντερμαν. Τυφλός δικηγόρος μεταμορφώνεται τη νύχτα σε υπεράνθρωπο και τιμωρό του οργανωμένου εγκλήματος.

«Daredevil»: Σούπερμαν (Μπεν Άφλεκ) με Ελληνοαμερικανίδα (Τζένιφερ Γκάρνερ)

Ο Μπεν Άφλεκ… αόμματος, η Τζένιφερ Γκάρνερ ως Ελληνοαμερικανίδα με το όνομα Ηλέκτρα Νάτσιος, ο Κόλιν Φάρελ… πανύβλαξ και ο Μάικλ Κλαρκ Ντάνκαν σε ρόλο εκπροσώπου τής Black κεφαλαιοκρατίας!

«Ο γκουρού» (The Guru) της Ντέζι Φον Σκέλερ Μάγερ! Αμερικανο-Ινδός παριστάνει τον γκουρού και ψαρώνει δεκάδες ενοίκους πολυτελών προαστίων. Κωμικοειδής αμερικανιά με μουτσούνα «μούλτι κούλτι» και λοφίο «έθνικ». Με ατάκα που διεκδικεί έπαθλο άγριου φαλλοκρατισμού: «Το αιδοίο είναι η πόρτα που οδηγεί στην ψυχή της γυναίκας!».

«Παρά λίγο, παρά πόντο, παρά τρίχα» της Στέλλας Θεοδωράκη. Απροσμέτρητο αφηγηματικό χάος. Αλλού η Τσιριγκούλη, αλλού ο Μαρμαρινός, αλλού η μάνα τής Τσιριγκούλη, αλλού ο Γ. Μιχαλακόπουλος. Πού είναι η Θεοδωράκη; Να επιστρέψει στα θρανία!

Τα Oscar της εβδομάδας

Καλύτερης γυναικείας ταινίας: «Οι ώρες»

Μαγείας: «Ήρωας»

Σεναρίου: Ντέιβιντ Χέαρ (Ώρες)

Εναέριας χορογραφίας: Ζανγκ Γιμού (Ήρωας)

Α' γυναικείου ρόλου: Κίντμαν - Στριπ - Μουρ (Ώρες)

Β' ανδρικού ρόλου: Έντ Χάρις - Στίβεν Ντιλέινι (Ώρες)

Β' γυναικείου ρόλου: Τόνι Κόλετ (Ώρες)

Κοστουμιών: Έιμι Γουάντα (Ήρωας)

Σκηνικών: Τινγκξιάο Χούο, Ζέντσου Γι (Ήρωας)

Φωτογραφίας: Κρίστοφερ Ντόιλ (Ήρωας)

Ιπτάμενων πολεμικών τεχνών: Τόνι Τσινγκ Σιου Τουνγκ (Ήρωας)

Μοντάζ: Πίτερ Μπόιλ (Ώρες)

Μουσικής: Φίλιπ Γκλας (Ώρες)

Άλλου: Ουδείς, ουδεμία, ουδέν!