Ίρβιν Γιάλομ «Όταν τελειώσει το παιχνίδι, όλα τα πιόνια μπαίνουν στο ίδιο κουτί»

Για να απολαύσει κανείς τη ζωή, πρέπει πρώτα ν'αποδεχθεί ότι αυτή κάποτε τελειώνει. Άλλωστε, «όταν το σκάκι τελειώσει, στρατιώτες, βασιλιάδες και βασίλισσες μπαίνουν στο ίδιο κουτί», λέει στα «ΝΕΑ» ο διάσημος ψυχίατρος και συγγραφέας Ίρβιν Γιαλόμ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ

Δεν είναι μόνο η αγάπη που ψάχνουμε σε λάθος μέρη… Αν ο Ίρβιν Γιάλομ έχει δίκιο, είναι και η ίδια η ζωή. Αρνούμενοι τον θάνατο, αποπροσανατολιζόμαστε στο κυνήγι για την ευτυχία. Το πραγματικό νόημα της ζωής, όπως υποδεικνύει το έργο του 72χρονου σήμερα ψυχιάτρου και συγγραφέα, έγκειται στο να αποδεχόμαστε τους χειρότερους φόβους μας.

Και ο Ίρβιν Γιάλομ έχει τα διαπιστευτήρια για να κάνει τέτοιους ισχυρισμούς. Επίτιμος καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, μαθητής και συνεργάτης του Rollo May, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή εκπροσώπους της υπαρξιακής σχολής στην Ψυχιατρική. Είναι συγγραφέας της «Υπαρξιακής ψυχοθεραπείας» που κυκλοφόρησε το 1980 και θεωρείται το εγκυρότερο και πληρέστερο εγχειρίδιο υπαρξιακής ψυχοθεραπείας, ενώ έχει γράψει δύο μυθιστορήματα που έχουν γίνει μπεστ σέλερ σε πολλές χώρες.

Στην Ελλάδα, έγινε γνωστός από το «Όταν έκλαψε ο Νίτσε», ένα μυθιστόρημα-βουτιά στη φιλοσοφία, την ψυχολογία και την κουλτούρα του 190υ αιώνα: Ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε και ο Αυστριακός γιατρός Γιόζεφ Μπρόιερ, ένας από τους πατέρες της ψυχανάλυσης, συναντιούνται στη Βιέννη του 19ου αιώνα, σε μια εμπνευσμένη διαδικασία διπλής ψυχοθεραπείας. Σ' αυτή την περιπέτεια υπαρξιακής αναζήτησης εμπλέκονται ένας νεαρός μαθητής του Μπρόιερ με το όνομα Ζίγκμουντ Φρόιντ, μία θυελλώδης γυναίκα, η Λου Σαλομέ, και μία σαγηνευτική ασθενής, η Άννα Ο, η οποία στοιχειώνει την ψυχή του γιατρού της.

«Ήθελα να βάλω τον Νίτσε στο σημείο της βαθύτατης απόγνωσης. Στη χειρότερη, την πιο σκοτεινή του ώρα, όταν χώρισε με τη Ρωσίδα αριστοκράτισσα Λου Σαλομέ και όχι στην καταστροφική ασθένεια που τον αφάνισε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Αυτή ήταν για μένα η καλύτερη εποχή, διαφορετικά ο Νίτσε δεν θα μπορούσε να γνωρίσει τον Φρόιντ. Πριν απ' αυτόν δεν υπήρχε ψυχοθεραπεία. Αυτός την εφηύρε», λέει στα «ΝΕΑ» ο Ίρβιν Γιάλομ.

Η βάση της θεωρίας του καθηγητή Γιάλομ είναι ότι πρέπει όλοι να είμαστε έτοιμοι να αντιμετωπίσουμε το ζήτημα του θανάτου. «Ο θάνατος είναι πηγή μεγάλου άγχους για τους περισσότερους από εμάς. Μερικοί άνθρωποι κάνουν τρομερή πάλη με το ζήτημα. Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία ασχολείται με αυτή την πάλη. Δεν είναι, όμως, απαραίτητη σε όλους τους ανθρώπους και σε όλα τα στάδια της θεραπείας.

Η Ψυχοθεραπεία

Όμως, οι ψυχοθεραπευτές έχουν την τάση να αποφεύγουν ν' αναφέρονται στο θέμα του θανάτου. Έτσι δεν είναι; «Αυτό είναι μεγάλο λάθος. Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία δεν είναι ξεχωριστή σχολή. Και νομίζω ότι όλοι οι ψυχοθεραπευτές πρέπει να έχουν ευαισθησία πρώτον, στο ζήτημα του θανάτου και δεύτερον, στο ζήτημα της ζωής. Δηλαδή, ποιο είναι το νόημα της ζωής. Η αίσθηση του να βοηθάς κάποιον, του να ζεις μαζί με κάποιον, είναι πολύ σημαντική και βοηθάει να ξεπεραστούν κάποιοι φόβοι. Ας μην ξεχνάμε τα φιλοσοφικά ερωτήματα. Ας μην πάει χαμένη η συγκεντρωμένη σοφία 2.000 ετών…».

Ο Ίρβιν Γιάλομ έχει γράψει ότι «η άρνηση του θανάτου σε οποιοδήποτε επίπεδο είναι η άρνηση της ίδιας μας της φύσης». Πώς αρνούμαστε τον θάνατο; «Στα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας τα παιδιά γνωρίζουν για τον θάνατο. Ξέρουν ότι τα ζώα, τα δένδρα, οι άνθρωποι πεθαίνουν. Αργότερα, μια αίσθηση αθανασίας περνάει υπόγεια. Στις αρχές της ενήλικης ζωής οι άνθρωποι κάνουν ριψοκίνδυνα πράγματα, νομίζοντας ότι μπορούν ν' αποφύγουν τον θάνατο. Μετά αφιερώνονται σε άλλα. Κάνουν καριέρα και οικογένεια». Όμως, όσο μεγαλώνουμε, «η αίσθηση του θανάτου αναδύεται με μεγάλη δύναμη». Τότε «καταλαβαίνουμε ότι βρισκόμαστε σε μειονεκτική θέση, ότι γερνάμε». Αυτή, άλλωστε, «είναι η πηγή πολλών θρησκευτικών πεποιθήσεων. Στην ουσία, όλα τα θρησκευτικά συστήματα, εκτός από τον εβραϊσμό, δίνουν μια αίσθηση αθανασίας».

Απομυθοποίηση και γοητεία

Στον επιστημονικό χώρο είναι ευρύτερα γνωστό το κλινικό και ερευνητικό του έργο στην ομαδική ψυχοθεραπεία. Το δεύτερο βιβλίο του Γιαλόμ «Lying on the couch» ή «Στο ντιβάνι» (μόλις κυκλοφόρησε από την Άγρα) αποκαλύπτει τι συμβαίνει μέσα στο γραφείο, αλλά και στη σκέψη των ψυχοθεραπευτών, τη ζωή τους, τις δυσκολίες τους, την ανθρώπινη υπόστασή τους. Όμως, όσο απομυθοποιούνται οι ψυχοθεραπευτές, τόσο αυξάνεται η γοητεία της ψυχοθεραπείας. Ο Γιαλόμ την παρουσιάζει κάτω από νέο φως: είναι μια συντροφική πορεία προς την επίτευξη μιας αληθινής ανθρώπινης επαφής. «Περνάω ακόμη το 1/3 του χρόνου μου στην ψυχοθεραπεία», λέει. «Λατρεύω τη θεραπεία. Η σχέση αυτή είναι πολύ σημαντική για τους ασθενείς. Είναι, όμως, πολύ σημαντική και για μένα. Παίρνω συνέχεια μαθήματα». Ποιο είναι το βασικότερο πρόβλημα των ανθρώπων που απευθύνονται σ' αυτόν σήμερα; Αισθάνονται μοναξιά, κατάθλιψη ή ότι έχουν χάσει το νόημα της ζωής; «Όλα αυτά μαζί», απαντά ο Ίρβιν Γιαλόμ. «Συνήθως έχουν όλα αυτά τα προβλήματα. Δεν υπάρχουν, όμως, γενικεύσεις. Κάθε ασθενής είναι μοναδικός. Δεν υπάρχει γενίκευση ούτε πακέτο θεραπείας. Αντιμετωπίζω κάθε ασθενή ως ξεχωριστό άνθρωπο και εκείνος μού ξετυλίγεται σιγά σιγά…».

«ΘΥΜΗΘΕΙΤΕ ΤΟΝ ΣΚΡΟΥΤΖ»

Πώς μπορεί η συνειδητοποίηση του θανάτου να βελτιώσει τη ζωή μας; «Το να επικεντρώνουμε στον θάνατο μας δίνει μια προοπτική για τη δριμύτητα της ζωής. Έχω μεγάλη εμπειρία ως ψυχοθεραπευτής πασχόντων από καρκίνο. Περνούν μια φάση, στην οποία η ζωή τούς φαίνεται πιο πλούσια. Θα την αποκαλούσα την "χρυσή περίοδό" τους. Όταν ξεπεράσουν το πρώτο σοκ και τον πανικό από την αρρώστια, γίνονται σοφότεροι. Το θέμα είναι να συνειδητοποιήσουμε τη ζωή μας πριν να είναι αργά», τονίζει. Άλλωστε, «ένα μέρος της θεραπείας είναι να συνειδητοποιούν οι άνθρωποι, πριν συμβούν όλ' αυτά, ότι η ζωή κάποτε τελειώνει. Θυμηθείτε τον Ντίκενς και την ιστορία του Σκρουτζ. Τα πνεύματα τον πηγαίνουν στο μέλλον, όπου βλέπει τον θάνατό του. Τότε, αλλάζει εντελώς τη ζωή του».

Δεν είναι τυχαίο που ο Ίριβιν Γιαλόμ συμπυκνώνει τη φιλοσοφία της ζωής και του έργου του στην ιταλική παροιμία: «Όταν η παρτίδα του σκακιού τελειώσει, οι στρατιώτες, οι πύργοι, οι βασιλιάδες και οι βασίλισσες, όλοι επιστρέφουν στο ίδιο κουτί»… Και αν μερικοί βρίσκουμε την ιδέα τού ότι θα πεθάνουμε και δεν θα ζήσουμε για να δούμε τι θα συμβεί τους επόμενους αιώνες, τουλάχιστον ανατριχιαστική; Τι παρηγοριά έχει να μας δώσει; «Ο Σοπενάουερ, και αργότερα ο Ναμπόκοφ, είπε ότι η ζωή είναι μια σπίθα που συνδέει δύο τεράστιες λίμνες σκότους. Δεν είναι περίεργο που δίνουμε τόση σημασία στο δεύτερο σκοτάδι και τόσο λίγη στο πρώτο;», αναρωτιέται.

info

«Όταν έκλαψε ο Νίτσε», Τιμή: 20 ευρώ - «Στο ντιβάνι», Τιμή: 24 ευρώ - μτφ. Ευ. Ανδριτσάνου, Γ. Ζέρβας, Εκδ. Άγρα