Περιπέτεια στη λίμνη που έκρυβε ζωή 2.800 ετών!

Ο Πίτερ Ντόραν, επικεφαλής της ομάδας που ανακάλυψε έναν μυστικό μικρόκοσμο στον πάγο της Ανταρκτικής, μιλάει στα "ΝΕΑ" για τη λίμνη Βίντα, τους μικροοργανισμούς ηλικίας 2.800 ετών που "φιλοξενούσε", αλλά και για τη δυσκολία να "δουλεύει" κανείς στους 40 βαθμούς Κελσίου υπό το μηδέν!

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΑ ΠΕΛΩΝΗ

Ο Πίτερ Ντόραν

Μια παγωμένη λίμνη στη μέση του πουθενά, η οποία διαθέτει το παχύτερο στρώμα πάγου στον κόσμο. Μικρόβια ηλικίας 2.800 ετών, που κολυμπούν στα νερά της και θα μπορούσαν ν' αποκαλύψουν τι απέγινε η ζωή στον Άρη. Μια ομάδα τολμηρών επιστημόνων, που πέρασαν ώρες και ημέρες στην Ανταρκτική, σε θερμοκρασίες χαμηλότερες από -35 βαθμούς Κελσίου για να τ' ανακαλύψουν. Και ο επικεφαλής της… επικίνδυνης αποστολής, Πίτερ Ντόραν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, είναι μόνον η αρχή της ιστορίας…

Η λίμνη Βίντα (με μήκος πέντε χιλιόμετρα) ανακαλύφθηκε στην Ανταρκτική κάτω από 16 μέτρα πάγου! Τα μυστικά της ανέλαβε να ξεκλειδώσει ο Πίτερ Ντόραν, μαζί με επιστήμονες από το Desert Research Institute της Νεβάδα, το Ames Research Center της NASA και το Montana State University, σε ένα πρόγραμμα που υλοποιήθηκε από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (NSF) των ΗΠΑ. Επειδή τα νερά της έμειναν αποκομμένα από τον υπόλοιπο κόσμο για πολλές χιλιετίες, οι επιστήμονες εκφράζουν την πεποίθηση ότι έχει διατηρηθεί μέσα τους ένα άγνωστο μέχρι σήμερα οικοσύστημα. Και ελπίζουν ότι αυτό θα φανεί χρήσιμο στις εξερευνήσεις για την ύπαρξη μικροβιακής ζωής σε άλλους πλανήτες, όπως στον Άρη.

Όλα ξεκίνησαν σαν παιχνίδι για τον Πίτερ Ντόραν. Ή, μάλλον, χωρίς να το πολυσκεφτεί. "Δεν είχα καμιά ιδιαίτερη κλίση ως παιδί. Απλώς είμαι Καναδός και ξεκίνησα να δουλεύω στην Καναδική Αρκτική", λέει στα "ΝΕΑ" ο Πίτερ Ντόραν, σαν να μιλάει για μια "δουλειά" σαν όλες τις άλλες! Η συνέχεια ήρθε το ίδιο απλά… "Τον καιρό που δούλευα εκεί διάβασα σε μια εφημερίδα για μια έρευνα που γινόταν στην Ανταρκτική. Επικοινώνησα με τους υπεύθυνους και κατέληξα να κάνω το διδακτορικό μου μ' έναν από αυτούς…", λέει.

"Αποκόψαμε και ανασύραμε δύο μεγάλα κομμάτια πάγου από τη λίμνη και με ειδικό ραντάρ ανακαλύψαμε νερό που δεν ήταν παγωμένο στον βυθό της", λέει ο επικεφαλής της επιστημονικής ομάδας, Πίτερ Ντόραν

Το πρώτο του ταξίδι στην Ανταρκτική το έκανε το 1991 ως μέλος μιας ρωσικής ομάδας εξερεύνησης. "Έμεινα εκεί έξι μήνες. Σκέτη περιπέτεια!", λέει ο καθηγητής σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις, που η μόνη του φιλοδοξία είναι "ν' αναγνωριστώ για το γεγονός ότι κάνω ποιοτική δουλειά και συνεισφέρω στη βελτίωση της ανθρώπινης γνώσης για τη ζωή στον πλανήτη μας και σε άλλους".

Μια τέτοια συνεισφορά είναι και η ανακάλυψη της λίμνης Βίντα. Οι επιστήμονες πίστευαν ότι θα έβρισκαν τη λίμνη παγωμένη μέχρι τον βυθό της. Όμως, τους περίμενε μια έκπληξη. Απέκοψαν και ανέσυραν δύο μεγάλα κομμάτια πάγου από τη λίμνη και με ειδικό ραντάρ ανακάλυψαν νερό που δεν ήταν παγωμένο στον βυθό της. Το νερό παραμένει ρευστό επειδή είναι επτά φορές πιο αλμυρό από το θαλάσσιο νερό. Έτσι, δεν παγώνει ούτε στους 10 βαθμούς Κελσίου κάτω από το μηδέν (αυτή είναι η θερμοκρασία του κάτω από το στρώμα πάγου). Ούτε ο επικεφαλής της αποστολής, Πίτερ Ντόραν, είχε φανταστεί ποτέ αυτό που θα έβρισκαν. "Δουλεύω σε αυτή την περιοχή από το 1993. Κι έχουμε δουλέψει σε άλλες λίμνες στην περιοχή, οι οποίες έχουν στρώματα πάγου 3-5 μέτρων και πλήρη σώματα νερού από κάτω. Δεν είχα ιδέα του τι θα βρίσκαμε. Όταν ανακαλύψαμε ότι το νερό ήταν αλμυρό είχε ενδιαφέρον, αλλά δεν υπήρξε κάποια στιγμή που είπαμε "Εύρηκα". Όλα συναρμολογήθηκαν μέσα από διάφορα στοιχεία", λέει στα "ΝΕΑ" ο Πίτερ Ντόραν.

Έρευνες στους 40 υπό το μηδέν

Οι επιστήμονες της ομάδας τού Πίτερ Ντόραν επί δύο εβδομάδες προσπαθούσαν να τρυπήσουν ένα στρώμα πάγου πάχους 16 μέτρων μέσα από έναν πυρήνα με διάμετρο δέκα εκατοστών. Όλ' αυτά σε θερμοκρασίες 35 βαθμών Κελσίου κάτω από το μηδέν.

Ο Πίτερ Ντόραν όχι μόνο ήταν εκεί, αλλά ομολογεί ότι θα το ξανάκανε! "Ναι, θα το ξανάκανα. Τα τελευταία 12 χρόνια κάνω αυτή την έρευνα κι έλειψα από την Ανταρκτική μόνο δύο!" λέει, ωστόσο παραδέχεται ότι "οι συνθήκες στην κατασκήνωση της λίμνης Βίντα ήταν πολύ πιο ακραίες απ' όσο είχα συνηθίσει".

Η περιγραφή θυμίζει κινηματογραφικό φιλμ με πρωταγωνιστές τολμηρούς εξερευνητές που διασώζονται την τελευταία στιγμή από το κρύο και τις κακουχίες… "Οι θερμοκρασίες τη νύχτα πλησίαζαν τους 40 βαθμούς Κελσίου κάτω από το μηδέν. Αυτό βάζει σε δοκιμασία ακόμα και τον καλύτερο εξοπλισμό κάμπινγκ… Όταν για παράδειγμα, ο εξοπλισμός γράφει ότι αντέχει στους -50 βαθμούς Κελσίου, εννοεί για επιβίωση και όχι για να αισθάνεσαι άνετα…". Όσοι ζηλεύουν τη δόξα του Πίτερ Ντόραν, μάλλον δεν θα ζήλευαν το πώς περνούσε τις κρύες ώρες και ημέρες του στην Ανταρκτική… "Δουλεύαμε πολλές ώρες, περίπου 14-16 ώρες την ημέρα, για περισσότερες από δύο εβδομάδες.

Μαγειρεύαμε και τρώγαμε σε μια σκηνή, ίδια με αυτήν στην οποία πέθανε ο Ρόμπερτ Φάλκον Σκοτ όταν επέστρεφε από τον Νότιο Πόλο. Η επεξεργασία του πάγου της λίμνης γινόταν σε άλλη σκηνή. Και ο καθένας από εμάς είχε μια μικρή σκηνή για να κοιμάται. Είχαμε έναν ανεμιστήρα θερμού αέρα για να ζεσταίνουμε τον εξοπλισμό όταν αυτό ήταν απαραίτητο και μια σόμπα για το μαγείρεμα… Μέχρι εκεί έφτανε η ζεστασιά μας…", θυμάται. Αλήθεια, πώς αντιμετωπίζει η οικογένειά του το γεγονός ότι ο ίδιος λείπει για… δουλειές στην Ανταρκτική; "Η σύζυγός μου ανέχεται την έρευνά μου στην Ανταρκτική. Νομίζω, μάλιστα, ότι έχει αρχίσει να της αρέσει… Απλώς γίνεται πιο δύσκολο όταν έχεις δύο μικρά παιδιά ηλικίας ενός και τριών ετών. Δεν μου αρέσει να τους αφήνω για τόσες εβδομάδες αλλά, ευτυχώς, πάντα γυρνάω κι αυτό είναι υπέροχο συναίσθημα".

"Ακόμα δεν ξέρουμε τι μπορεί να κρύβεται πιο κάτω…"

Η ομάδα του Πίτερ Ντόραν επί το έργον, στην επιφάνεια της λίμνης Βίντα, στην Ανταρκτική

Ποια ήταν η μοίρα της λίμνης Βίντα; "Στο παρελθόν η Βίντα ήταν μια λίμνη παρόμοια με τις άλλες λίμνες της περιοχής: με ένα στρώμα πάγου 3-5 μέτρων πάνω από βαθιά νερά. Αυτές οι λίμνες αναπτύσσουν μια τάφρο γύρω από τις παρυφές, ώστε να μπορούν να επικοινωνούν με την ατμόσφαιρα και να παίρνουν τρεχούμενο νερό από τις παρυφές. Ύστερα ο πάγος έγινε πιο παχύς. Και, κάποια στιγμή, έγινε τόσο παχύς που η τάφρος δεν μπορούσε να κάνει τη σύνδεση ανάμεσα στο περιβάλλον και το νερό που βρίσκεται από κάτω. Τότε, όλα τα ρεύματα νερού πήγαν στην κορυφή του πάγου και ένα νέο στρώμα πάγου κτίστηκε πάνω από το ήδη υπάρχον. Έτσι, η λίμνη σφραγίστηκε από την ατμόσφαιρα. Κατά τη διάρκεια των καλοκαιριών το νερό συνέχισε να ρέει στην κορυφή του πάγου, σχηματίζοντας μια λίμνη πάνω στη λίμνη. Στην επιφάνεια αυτής της λίμνης αναπτύχθηκαν οργανισμοί κι εκεί πάγωσαν. Αυτοί είναι οι οργανισμοί ηλικίας 2.800 ετών. Ακόμα δεν ξέρουμε τι ζει πιο κάτω…", εξηγεί ο Πίτερ Ντόραν.

Και τι μπορούν να μας πουν τα ηλικίας 2.800 ετών μικρόβια που βρέθηκαν στη λίμνη; "Ένα από τα πιο σημαντικά πράγματα είναι ότι μέσω της μεθόδου του ραδιοάνθρακα, τα μικρόβια αυτά μαρτυρούν μια ηλικία. Και αποτελούν ένα παράδειγμα του πώς συγκεκριμένοι τύποι βακτηρίων ανέπτυξαν στρατηγικές για να διατηρήσουν άθικτες τις κυτταρικές τους δομές, ακόμα και κατά τη διάρκεια παγετού. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για να καθορίσουμε τις παρυφές των ορίων της ζωής".

Μια όαση ζωής συντηρημένη στον πάγο; "Η αλήθεια είναι ότι τα μικρόβια αυτά δεν κάνουν τίποτα όσο βρίσκονται μέσα στον πάγο. Μόνο όταν λειώνουν. Οπότε, η όαση δεν είναι καλή σύγκριση. Μια παγωμένη όαση που περιμένει την αναβίωσή της, ίσως…".

Μας έδωσε στοιχεία για τον Άρη

Τι σχέση έχουν οι επιστημονικές ανακαλύψεις στη λίμνη Βίντα με τη ζωή στον πλανήτη Άρη; "Ο Άρης θεωρείται ότι γινόταν όλο και πιο θερμός κι ότι είχε νερό (λίμνες και ρυάκια) στην επιφάνειά του. Καθώς ο Άρης γινόταν ψυχρότερος, η τελευταία ύπαρξη τέτοιων λιμνών θα έπρεπε να είναι ένα σύστημα τύπου λίμνης Βίντα. Η Βίντα, λοιπόν, παρέχει μια καλή αναλογία γι' αυτές τις αρειανές λίμνες του παρελθόντος", εξηγεί ο Πίτερ Ντόραν.

Η έρευνα, όμως, δεν τελειώνει εδώ. Η NASA έχει πάρει το ζήτημα "προσωπικά" και επιχορηγεί την έρευνα του Ντόραν με 1,5 εκατομμύριο δολάρια, ώστε να επιστρέψει σε δύο χρόνια στην Ανταρκτική. "Στόχος είναι να χρησιμοποιήσουμε ένα μηχάνημα που ονομάζεται υπερηχητικός γόφερος (τρωκτικό), για να μπούμε μέσα στη λίμνη και να πάρουμε δείγμα από το αλατόνερο. Όλα θα γίνουν σαν αποστολή στον Άρη", λέει ενθουσιασμένος ο ερευνητής, που δεν φαίνεται να σκοπεύει να παρατήσει την έρευνά του στο καλύτερο σημείο της. "Ούτε που πέρασε από το μυαλό μου. Ούτε στις μεγαλύτερες δυσκολίες".

"Ανέστησαν" μικροοργανισμούς

Με τη μέθοδο της χρονολόγησης του ραδιενεργού άνθρακα, οι επιστήμονες ανέλυσαν ιζήματα που βρήκαν μέσα στα κομμάτια πάγου και διαπίστωσαν ότι είναι ηλικίας 2.800 ετών.

Όταν τα έλειωσαν, βρήκαν μέσα τους μικροοργανισμούς, τους οποίους κατόρθωσαν να ξαναφέρουν στη ζωή. Παρά την έλλειψη φωτός, τις χαμηλές θερμοκρασίες και την εξαιρετική αλμυρότητα, η λίμνη μπορεί να περιέχει ζωή, αποκάλυψε η ερευνητική ομάδα μόλις πριν από τρεις εβδομάδες στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences. Τι είδους μυστικά για τη ζωή θα μπορούσε ν' αποκαλύψει αυτή η παγωμένη λίμνη; "Όπου υπάρχει νερό, υπάρχει ζωή. Αυτός είναι γενικός κανόνας του πλανήτη. Αλλά συνεχώς ελέγχουμε τα όρια αυτού του κανόνα. Τα ερωτήματα που θέτουμε είναι πολύ σημαντικά για τη βελτίωση της γνώσης μας σχετικά με τις απαρχές και την εξέλιξη της ζωής σε αυτόν και σε άλλους πλανήτες. Η λίμνη Βίντα είναι ένα οικοσύστημα. Μπορεί να υπάρξει ζωή κάτω από αυτές τις συνθήκες; Αυτό είναι το ερώτημα".