Εφημερίδα "Τα Νέα"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Ορίζοντες :: Ανάλυση

( ο σταθερός βραχνάς της αρχιτεκτονικής :: 04-03-2003) 

Ο σταθερός βραχνάς της αρχιτεκτονικής

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΖΙΡΤΖΙΛΑΚΗΣ

Τα κλειστοφοβικά και μυστηριώδη υπόγεια αποτέλεσαν έναν σταθερό βραχνά της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Από την εμφάνιση των ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων διαθέτουμε ένα εκτεταμένο ρεπερτόριο απεικονίσεων πολυκατοικιών σε τομή όπου η κοινωνική στάθμη των κατοίκων συνδυάζεται με τη στάθμη του δαπέδου και τον όροφο στον οποίο κατοικούν. Το έσχατο κατώτερο επίπεδο δεν μπορεί παρά να ανήκει στους υποχθόνιους, στους αγύρτες και στους άξεστους προλετάριους, οι οποίοι άρχισαν να στοιβάζονται στις μητροπόλεις ονειρευόμενοι την περιπέτεια και, προπάντων, τη βιομηχανική εργασία.

Αυτό ακριβώς το σημείο έχουν ως αφετηρία τα πολεοδομικά οράματα του Le Corbusier, ο οποίος θα επινοήσει το σύστημα των pilotis σαν μια ιδεώδη απάλειψη της κακοδαιμονίας και της σκιας των υπογείων. Φυσικά αυτό που προτάσσεται είναι η "εξυγίανση", η οριστική θεραπεία κάθε ηθικής και ψυχοσωματικής μόλυνσης του "μοντέρνου ανθρώπου" από τον καθαρό αέρα και το φυσικό φως και όχι η καθαρολόγα αισθητική ή ο ταξικός συμβολισμός. Παρ' όλα αυτά βέβαια, τα pilotis σταδιακά εκφυλίστηκαν σε πρόσημο μικροαστικής πολυτέλειας και πολυπόθητη θέση στάθμευσης των αυτοκινήτων.

Ό,τι ήταν για τον 19ο αιώνα οι προλεταριακοί εργάτες, είναι σήμερα οι μετανάστες, που οι οικονομολόγοι αποκαλούν με κομψό τρόπο "εισροή εργατικού δυναμικού από τρίτες χώρες". Γνωρίζουμε, βέβαια, ότι το σύμπαν που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της γης διαθέτει μια πλούσια παράδοση και μια παρακαταθήκη αλληγοριών και προκαταλήψεων, ειδικότερα δε το αρχαιολογικό υπέδαφος της Αθήνας κατακλύστηκε από κάθε είδους σενάρια επιστημονικής αλλά και παρα-ιστορικής φαντασίας. Έπειτα από τόσα χρόνια συζητήσεων περί υπόγειου κόσμου, κρατώ μία από τις πιο ανθεκτικές ιδέες: το ότι ο κάτω κόσμος αντανακλά με ακρίβεια τον πάνω.

Το παράξενο, ωστόσο, είναι ότι σε πολλές από τις προβλέψεις των πόλεων του μέλλοντος επανέρχεται ο μυστικισμός των σπηλαίων και η δυνατότητα υπόγειας κατοίκησης, μ' έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο απ' αυτόν που ξέραμε μέχρι σήμερα. Αυτή η υπόγεια ουτοπία δεν έχει καμία σχέση με τις τρυφερές εικόνες της φτωχικής κατοίκησης που κλέβει το βλέμμα του περαστικού από τα υπόγεια της Κυψέλης.

Στο επίκεντρο αυτήν τη φορά βρίσκεται η αρχιτεκτονική μίμηση της φύσης, που φτάνει στην ταύτιση, και μια οικολογική διάθεση που συνήθως αποκτά υπερ-τεχνολογικό χαρακτήρα. Αξίζει να θυμηθούμε τα ιδιωτικά "υπόγεια αντιπυρηνικά καταφύγια" που αποίκισαν απ' άκρη σ' άκρη το φαντασιακό των Αμερικανών στη δεκαετία του 1960.

Όπως τα ταξικά και ανήλια υπόγεια του 19ου αιώνα και τα ελεύθερα pilotis της νεωτερικότητας, έτσι το νέο ενδιαφέρον για τον υπόγειο κόσμο επαναφέρει όλα τα καίρια ερωτήματα για το πώς χτίζουμε και πώς κατοικούμε τον κόσμο μας.