Τ. Σ. ΕΛΙΟΤ Αντισημιτική ποίηση, φιλοεβραϊκή δράση

Μπορεί ένας αντισημίτης να βοηθούσε Εβραίους στους ναζιστικούς διωγμούς; Εφόσον πρόκειται για τον Τ.Σ. Έλιοτ, το ερώτημα μπορεί να διατυπωθεί διαφορετικά. Πρέπει οπωσδήποτε να βάλει η κριτική μία ταμπέλα στον μεγάλο ποιητή;

ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΙΜΠΛΗΣ

Τον κατάλαβαν λάθος ή δεν τον κατάλαβαν καθόλου; Αλληλογραφία του Τ.Σ. Έλιοτ, που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, δείχνει ότι ζητούσε από φίλους του να βοηθήσουν Εβραίους πρόσφυγες στη διάρκεια των ναζιστικών διωγμών

Ο Τ.Σ. Έλιοτ κουβαλάει μαζί με τη σπουδαία του ποίηση και τη φήμη του αντισημίτη. Η αλληλογραφία του όμως με τον φίλο του Όρας Κάλεν που ανακαλύφθηκε πρόσφατα, έρχεται να μεταβάλει τα δεδομένα. Οι δύο άνδρες είχαν ανταλλάξει αρκετές επιστολές από το 1927 μέχρι το 1960. Ήταν όμως καταχωνιασμένες σε μια βιβλιοθήκη του Σινσινάτι, στο Οχάιο. Ο πρόσφατος εντοπισμός τους αποκάλυψε μία άγνωστη πτυχή της ιδιωτικής δραστηριότητάς του: ο Τ.Σ. Έλιοτ είχε βοηθήσει αρκετούς Εβραίους να το σκάσουν από τη Γερμανία και την Αυστρία και να σταθούν στα πόδια τους στις νέες τους πατρίδες.

Είχε, για παράδειγμα, βοηθήσει τον Τζον Έιμον, ένα Εβραίο πωλητή σπάνιων βιβλίων και ιαπωνικής τέχνης, ο οποίος διέφυγε από τη Βιέννη στην Αυστρία. Το Νοέμβριο του 1941 έγραψε ο Έλιοτ στον Κάλεν ζητώντας του να βοηθήσει τον Έιμον που βρισκόταν εκείνη τη στιγμή στην Αμερική σε "απελπιστική οικονομική κατάσταση". "Συγχώρεσε την έκκλησή μου προς εσέ", έγραψε ο Έλιοτ, "αλλά πιστεύω ότι είσαι ένα πρόσωπο που παίρνει σοβαρά αυτού του είδους τις υποθέσεις και θέλω να τον φέρω σε επαφή με τους κατάλληλους ανθρώπους". Στην απάντησή του ο Κάλεν υποσχέθηκε ότι θα έκανε ό,τι μπορούσε.

Ο Έλιοτ βοήθησε, μέσω του Κάλεν, και τον φίλο του Άντολφ Λόου, έναν Εβραίο καθηγητή των Οικονομικών, ο οποίος άφησε τη Γερμανία το 1933. Ο Λόου κατέλαβε αργότερα πόστο ερευνητή στη Νέα Σχολή Κοινωνικών Ερευνών της Νέας Υόρκης.

Όλα αυτά συνέθεταν μία μοναδική ευκαιρία για τον καθηγητή Αγγλικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ατλάντα, Ρόναλντ Σούσαρ, ειδικό στον Έλιοτ, να ανασυνθέσει την αντισημιτική εικόνα του ποιητή. Δεν την άφησε να πάει χαμένη, κάτι που προκάλεσε έντονο διάλογο στους φιλολογικούς κύκλους.

"Δεν γνωρίζουμε πόσους πρόσφυγες βοήθησε κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά η αλληλογραφία του με τον Κάλεν μας δίνει μια ιδέα", είπε. Ο Έλιοτ υπήρξε φίλος με αρκετούς Εβραίους διανοουμένους που εγκατέλειψαν τη Γερμανία και ο Σούσαρ ισχυρίζεται ότι βοήθησε να καταγγελθεί η μεταχείριση των Εβραίων στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και των αισχροτήτων στη Γαλλία του Βισί. Μετά το τέλος του πολέμου, λέει ο Σούσαρ, εξέφρασε υποστήριξη στο Ισραήλ και συνέδραμε εβραϊκές ομάδες που δραστηριοποιούνταν στην κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ανασυγκρότησης.

Αλλά ο Σούσαρ δεν σταμάτησε εκεί. Προέβη σε νέες ερμηνείες ποιημάτων του Έλιοτ που είχαν θεωρηθεί αντισημιτικά. Και υπογράμμισε τη φιλία του ποιητή με τον Εβραίο κωμικό Γκρούτσο Μαρξ, που ήταν ελάχιστα γνωστή. "Προσπάθησα να ανοίξω τη σχετική συζήτηση, διότι οι περισσότεροι κριτικοί του Έλιοτ προσπάθησαν να την κλείσουν, θεωρώντας αυταπόδεικτο τον βαθύ αντισημιτισμό του Έλιοτ", σημείωσε ο Σούσαρ. Και συνέχισε: "Πολλοί διακεκριμένοι Εβραίοι υπήρξαν στενοί φίλοι του και όσα λέγονται τους μειώνουν".

Τον χορό των αντιδράσεων στα λεγόμενα του Σούσαρ έσυρε ο… δικηγόρος - άλλοτε - της πριγκίπισσας Νταϊάνας, ο Άντονι Τζούλιους, του οποίου το βιβλίο "Τ.Σ. Έλιοτ, αντισημιτισμός και λογοτεχνική φόρμα" (1996) αποτέλεσε την πιο πρόσφατη βολή στην υστεροφημία του ποιητή. Ο Τζούλιους κατηγόρησε τον Σούσαρ ότι δεν κατάλαβε την ποίηση του Έλιοτ, ότι "έκανε κακή χρήση βιογραφικού υλικού", ότι "εφήρμοσε δύο μέτρα και δύο σταθμά στην εκτίμηση των στοιχείων" και ότι "τα επιχειρήματα που ανέπτυξε ήταν προφανώς κακά". Για να προσθέσει: "Ο Έλιοτ έγραψε αντισημιτική ποίηση και πρόζα, κάτι που τον καθιστά αντισημίτη. Οι κριτικοί που συγχωρούν τον αντισημιτισμό του ή, ακόμα χειρότερα, προσποιούνται ότι δεν υπάρχει, απλώς συνεχίζουν το έργο του Έλιοτ που πρόσβαλε τους Εβραίους". Ο δικηγόρος πάντως παραδέχεται ότι είναι "ενδιαφέρον" το στοιχείο ότι βοήθησε Γερμανοεβραίους, αλλά δεν κάνει άλλο σχόλιο επ' αυτού.

Ίσως και… αντιεσκιμώος