Ένας στους δέκα κατοίκους της Γης ζει στην απειλητική σκιά κάποιου ηφαιστείου εν δράσει

Όταν τα ηφαίστεια… βρυχώνται

Οι επιστήμονες αναζητούν τα σημάδια που θα προβλέπουν τις εκρήξεις

ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΕΤΙΝΑΚΗΣ

Ένας στους δέκα κατοίκους της Γης ζει στη σκιά κάποιου ηφαιστείου εν δράσει. Ο Βεζούβιος δεσπόζει στη Νάπολι, το Ραϊνιέ βρίσκεται πάνω από το Σιάτλ - Τακόμα και το πιο δραστήριο, το Ποποκατετέπλ, το πιο επικίνδυνο απ' όλα, κυριαρχεί πάνω από την Πόλη του Μεξικού -s μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες μεγαλουπόλεις.

Η τέφρα κάλυψε ένα ολόκληρο χωριό στη Δυτική Ιάβα

Οι κάτοικοι όλων αυτών των πόλεων, αλλά και πολλοί άλλοι που ζουν κάτω από παρόμοιες απειλητικές συνθήκες, είναι σαν να κάθονται πάνω σε μια ωρολογιακή βόμβα.

Τους τελευταίους λίγους μήνες, οι κάτοικοι της Κατάνιας, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης στη Σικελία, που βρίσκεται κοντά στο ηφαίστειο Αίτνα, κατάλαβαν πόσο άσχημο είναι να ζεις πάνω σε ένα ρέμα από λάβα και κάτω από συνεχή βροχή στάχτης. Η Αίτνα άρχισε τις πιο πρόσφατες εκρήξεις της στα τέλη Οκτωβρίου. Η αδιάκοπη βροχή στάχτης και η συνεχής ροή της λάβας κάθε άλλο παρά ωφέλησαν τις δουλειές των κατοίκων, εκ των οποίων περισσότεροι από 30 τραυματίστηκαν ενώ βρίσκονταν σε ένα τουριστικό συγκρότημα, γύρω στα Χριστούγεννα.

Στη Χαβάη, όμως, εκεί όπου τα ηφαίστεια είναι περισσότερο κατανοητά όσο πουθενά αλλού στον πλανήτη, δεν είναι ακόμα γνωστό αν το Μάουνα Λόα, το μεγαλύτερο ηφαίστειο στον κόσμο και το Κιλαουέα, ένα από τα πλέον δραστήρια, ανήκουν στο ίδιο σύστημα. Οι κορυφές των δύο ηφαιστείων απέχουν 40 χιλιόμετρα η μία από την άλλη, και όπως υποστηρίζουν Αμερικανοί επιστήμονες, όταν δονείται το ένα, το ίδιο συμβαίνει και με το άλλο. Οι επιστήμονες όμως δεν είναι ακόμα σε θέση να εξηγήσουν γιατί συμβαίνει αυτό, παρά την πίεση που υπάρχει να βρεθούν μέθοδοι πρόβλεψης των εκρήξεων, οι οποίες προκαλούνται από το μάγμα - τα πυρακτωμένα υλικά που βρίσκουν διέξοδο μέσα από τον κρατήρα για να προκαλέσουν τα ποτάμια της φλεγόμενης λάβας.

Τα είδη. Σύμφωνα με τους επιστήμονες τα ηφαίστεια είναι δύο ειδών: Ο ένας τύπος περιλαμβάνει ηφαίστεια όπως αυτά της Χαβάης και την Αίτνα, που δύσκολα αφήνουν τη λάβα να κυλήσει από τους κρατήρες τους.

Ο άλλος τύπος περιλαμβάνει ηφαίστεια σαν του Όρους της Αγίας Ελένης στην Αμερική, οι εκρήξεις των οποίων είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν.

Οι διάφορες θεωρίες που αναπτύσσονται για να προβλεφθεί πότε ένα ηφαίστειο πρόκειται να εκραγεί, βασίζονται σε μια κεντρική ιδέα: Οι επιστήμονες προσπαθούν να ανακαλύψουν την πίεση που αναπτύσσεται στο μάγμα που υπάρχει στα έγκατα των ηφαιστείων. Ένας από τους τρόπους προσδιορισμού της πίεσης αυτής είναι μετρώντας με ακρίβεια το σχήμα του εδάφους γύρω από το ηφαίστειο, απ΄ όπου αναμένεται να περάσει η λάβα. Αυτό όμως απαιτεί πανάκριβα όργανα παρατήρησης.

Σύμφωνα με τον δρα Θορ Θόραντσον, ηφαιστειολόγο του Πανεπιστημίου της Χαβάης, η επέκταση της χρήσης των περίφημων GPS, με τα οποία προσδιορίζεται τοπογραφικά επακριβώς η θέση στη Γη, μέσω δορυφόρου, έχουν βοηθήσει εξαιρετικά στην ακρίβεια των παρατηρήσεων.

Μεγάλη σημασία έχει ακόμα να βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση και ηφαίστεια που θεωρούνται πλέον ανενεργά, λέει ο δρ Θόρεντσον.

Οι δορυφόροι. Ο δορυφόρος "Ενβισάτ", που εκτοξεύτηκε τον περασμένο Μάρτιο από το Ευρωπαϊκό Διαστημικό Κέντρο, περιέχει τα πλέον προηγμένα όργανα για την καταμέτρηση τέτοιων στοιχείων.

Άλλοι δορυφόροι, όπως ο αμερικανικός "Λάντσατ-7" και ο "Τέρα", διαθέτουν όργανα που μπορούν να μετρήσουν τη θερμοκρασία στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος. Αυτό επιτρέπει να ανιχνεύονται τα "καυτά" και τα "ψυχρά" σημεία των ηφαιστείων. Μια ξαφνική άνοδος της θερμοκρασίας, σημαίνει μερικές φορές ότι επίκειται έκρηξη. Ο Μάικ Έιμπραμς, ένας από τους επιστήμονες που εργάζονται για τη NASA, επισημαίνει πως υπάρχει ένα τεχνικό πρόβλημα με όλους αυτούς τους δορυφόρους. Μπορούν να κάνουν ακριβείς μετρήσεις, αλλά λόγω της τροχιάς τους δεν μπορούν να ξαναπεράσουν από το ίδιο σημείο πριν περάσουν δεκαπέντε μέρες.

Οι αισιόδοξοι επιστήμονες πάντως υποστηρίζουν πως σύντομα θα έχουν υπερνικηθεί τα εμπόδια για ασφαλείς προβλέψεις εκρήξεων ηφαιστείων, χάρη στη συνεργασία των επίγειων οργάνων με τους δορυφόρους. Το πρόβλημα είναι ένα και βασικό: οι περικοπές στα κονδύλια για την παρακολούθηση της δραστηριότητας των ηφαιστείων.

Φλεγόμενοι βράχοι που σκοτώνουν

Περισσότερο επικίνδυνα από τη λάβα, που συνήθως ρέει αργά, είναι τα λαχάρ - τα εκτοξευόμενα κομμάτια βράχων, ανακατωμένα με σκόνη, στάχτη και νερό και πολλές φορές αναπτύσσουν ταχύτητα που φτάνει τα 60 χιλιόμετρα την ώρα. Το 1985 τα λαχάρ από το ηφαίστειο Ρουίζ στη Κολομβία, είχαν σκοτώσει 25.000 ανθρώπους στην πόλη Αρμέρο. Αλλά οι εκρήξεις των ηφαιστείων δεν επηρεάζουν μόνο τη ζωή στο έδαφος. Όταν το ηφαίστειο Ρεντάουμπτ εξερράγη τον Δεκέμβριο του 1989, η στάχτη που εκτοξεύτηκε στον ουρανό προκάλεσε διακοπή της λειτουργίας και των τεσσάρων κινητήρων ενός περαστικού από την περιοχή Μπόινγκ 747. Οι πιλότοι έβλεπαν το αεροσκάφος να χάνει πάνω από 10.000 πόδια ύψος, πριν καταφέρουν να ξαναθέσουν σε λειτουργία τους κινητήρες και το προσγειώσουν ασφαλώς. Παρόμοια περιστατικά εξαιτίας της στάχτης που εκτοξεύεται από τα ηφαίστεια, έχουν προκληθεί σε 80 άλλα εμπορικά αεροσκάφη, τα τελευταία 15 χρόνια.