Κάλυψη με σταθερή κάμερα και μετάδοση τμήματος της διαδικασίας

Για να μη γίνει σόου η δίκη

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΚΑΛΦΕΛΗΣ

Πριν από λίγες ημέρες ο Ρ. Krugman παρατηρούσε ειρωνικά ότι τα αμερικανικά Media περιέγραφαν έναν άλλο «πλανήτη», αφού «εξαφάνισαν» εντελώς τα ογκώδη αντιπολεμικά συλλαλητήρια που έγιναν σε όλο τον κόσμο («Ν.Υ. Times», 25/2/2003). Τα Media, λοιπόν, έχουν την εκπληκτική δυνατότητα να «κατασκευάζουν» μια εικονική πραγματικότητα. Κάτω από αυτό το πρίσμα θα εξετάσω σύντομα ένα επίκαιρο κοινωνικοπολιτικό ζήτημα.

Το ζήτημα τούτο αφορά την τηλεοπτική κάλυψη της μεγάλης ποινικής δίκης των κατηγορουμένων της 17 Νοέμβρη. Έχω υποστηρίξει και παλαιότερα ότι είναι ασύμβατη με τη λογική μιας ανοιχτής κοινωνίας (Κ. Popper) η σημερινή ρύθμιση, που απαγορεύει ολοκληρωτικά την τηλεοπτική κάλυψη. Υπενθυμίζω απλώς - γιατί πολλοί το λησμονούν - ότι η δημοσιότητα των δικών είναι δομικό στοιχείο του κράτους δικαίου (αφού έτσι η Δικαιοσύνη απονέμεται με διαφάνεια). Υπενθυμίζω, επιπλέον, ότι η καθιέρωση της προκείμενης αρχής ήταν μια αγωνιστική κατάκτηση των ευρωπαϊκών λαών (για να ελέγχονται οι αυθαιρεσίες των δικαστών).

Βεβαίως, κατανοώ τον επιστημονικό αντίλογο που υπάρχει. Δηλαδή, ότι μια τέτοια «κάλυψη» μπορεί να μετατρέψει ολόκληρη τη διαδικασία σε ένα φθηνό σόου. Όμως, εγώ θέτω το εξής ερώτημα: Αναρωτιούνται, άραγε, μερικοί τι θα γίνεται μετά την 3η Μαρτίου με τη ρύθμιση που ισχύει σήμερα; Κάθε βράδυ τα ασύδοτα ιδιωτικά κανάλια θα αναπαραγάγουν στα τηλεπαράθυρα μια «εικονική πραγματικότητα». Με άλλα λόγια, «θα κατασκευάζουν» μια παράλληλη (ή πλασματική) δίκη. Δικαστές θα είναι ασήμαντοι τηλεοπτικοί (μικρο)αστέρες, που θα μεταλλάσσουν αυτή την αυστηρή δικονομική διεργασία σε ένα χυδαίο και εκφυλισμένο «κουτσομπολιό».

Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες θα είναι δυνατόν, ειλικρινά, να ανιχνεύσει η κοινωνία των πολιτών το κοινωνικό φαινόμενο της τρομοκρατίας, που ταλάνισε αφόρητα τη σύγχρονη πολιτική ιστορία της Ελλάδας; Επιπλέον, μέσα σ' αυτό το πλαίσιο θα είναι δυνατό να περιμένει κανείς ότι θα διαφωτιστούν οι προσωπικότητες των κατηγορουμένων, όταν οι «τηλεοπτικοί εισαγγελείς» θα συμπυκνώνουν τις προσεγγίσεις τους σε διεγερτικές (ή σκανδαλιστικές) λεπτομέρειες της ιδιωτικής τους ζωής; Όχι προφανώς.

Κατά συνέπεια, δεν πρέπει να ξεχνούμε αυτό που έλεγε ο Μποντριγιάρ. Δηλαδή, ότι η τηλεόραση δεν αναπαριστά απλώς τον κόσμο σ' εμάς. Η τηλεόραση συνθέτει έναν καινούργιο κόσμο πλασματικά. Κατασκευάζει την τηλεοπτική «υπερπραγματικότητα». Έτσι θα ήταν, κατά τη γνώμη μου, προτιμότερο να «αφουγκράζεται» η κοινωνία των πολιτών την αληθινή πραγματικότητα της δίκης - με την απευθείας μετάδοση - και όχι με την κατασκευασμένη εικόνα που θα φιλτράρεται ιδεολογικά από τους διευθυντές των καναλιών. Οι τελευταίοι έδωσαν, πρόσφατα, εξετάσεις και απέτυχαν. Προτίμησαν να δείξουν ένα φάντασμα της ιστορίας (τον πρώην βασιλιά) και όχι τις παγκόσμιες μάζες που διαδήλωναν κατά του πολέμου.

Επιπλέον, η επίκληση των ρυθμίσεων κάποιων άλλων ευρωπαϊκών χωρών - που απαγορεύουν την τηλεοπτική αναμετάδοση των ποινικών δικών - είναι και λίγο παραπλανητική. Γιατί; Γιατί η ιστορική διαμόρφωση του νομικού πολιτισμού μιας χώρας συσχετίζεται άρρηκτα με τη φύση και την ιδιαιτερότητα του αντίστοιχου κοινωνικού σχηματισμού αυτής της χώρας. Έτσι, είναι πανθομολογούμενο ότι οι δικαστές λ.χ. στη Γερμανία (ή τη Γαλλία) είχαν πάντοτε μια μεγαλύτερη αυτονομία απέναντι στην πολιτική εξουσία. Στη χώρα μας αυτό δεν συνέβαινε (για διάφορους λόγους). Υπό αυτήν την έννοια θα αναρωτιέται αδιάλειπτα ο ιστορικός του μέλλοντος, αν θα είχε εκδοθεί απαλλακτική απόφαση στη δίκη του Α. Παπανδρέου, εφόσον η τελευταία δεν καλυπτόταν τηλεοπτικά.

Εξάλλου, με τη «μετρημένη» τηλεοπτική αναμετάδοση δεν θα γίνει κάποια επιβολή απόψεων πάνω στον δικαστή από την κοινή γνώμη. Απλώς, ο δικαστής πρέπει να διαπαιδαγωγηθεί να ζει μέσα στη δημοσιότητα και στο «κλίμα τριβών» που αυτή εκκολάπτει. Ζούμε, επιτέλους, στην κοινωνία της επικοινωνίας (και της γνώσης).

Επομένως, εξακολουθώ να πιστεύω ότι η μεσαία λύση θα ήταν η καλύτερη προοπτική. Δηλαδή, η τηλεοπτική προβολή - με σταθερή κάμερα - ενός αντιπροσωπευτικού κομματιού από την αντίστοιχη ημερήσια διαδικασία. Η δίκη της 17 Νοέμβρη αφορά όλη την κοινωνία. Δεν μπορούμε να αφήσουμε τους διευθυντές των καναλιών να αποπροσανατολίζουν τον κόσμο. Όπως λέει και ο Habermas, τα Media χειραγωγούν την κοινή γνώμη και καταστρέφουν τη δημόσια σφαίρα.