Εφημερίδα "Τα Νέα"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Βιβλιοδρόμιο :: Κριτική βιβλίου

( όταν διακωμωδείται η επιστημονική κοινότητα :: 25-01-2003) 

Οι αυλικοί του χθες είναι οι "ειδικοί" του σήμερα

Όταν διακωμωδείται η επιστημονική κοινότητα

Το πράγμα που μ' εντυπωσίασε πάνω απ' όλα κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ εναντίον της Σερβίας, την άνοιξη του 1999, ήταν η συνεχής παρουσία ειδικών στα μέσα μαζικής ενημέρωσης

ΛΑΚΗΣ ΠΡΟΓΚΙΔΗΣ

Καταιγισμός αναλύσεων και σχολίων. Φιλόσοφοι, δημοσιογράφοι, γεωγράφοι, οικονομολόγοι, καλλιτέχνες (επιστημονίζοντες) και, κυρίως, ερευνητές, βάλθηκαν να εξηγούν στον ήδη πεπεισμένο - σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις - γαλλικό λαό, την αναγκαιότητα των βομβαρδισμών. Όταν έπεσε και η τελευταία βόμβα, οι πολίτες ερευνητές ξαναγύρισαν ταπεινά στα εργαστήριά τους. Όχι για καιρό…

Δεδομένου ότι έκτοτε παρόμοιες καταστάσεις πληθαίνουν, οι ειδικοί επανέρχονται τακτικότατα. Περίεργο. Κανείς δεν τους το ζητάει. Και όμως εμφανίζονται. Για να ξαναπούν, με στυλ και αποχρώσεις, τα ήδη γνωστά και ειπωμένα. Εξωτερικά θυμίζουν τους αυλικούς των αναγεννησιακών ηγεμόνων, που έπρεπε να σκηνοθετούν καθημερινά έναν μικρόκοσμο ήθους και πολιτισμένης συζήτησης. Μόνο που σήμερα λείπει από τη μέση ο ηγεμόνας. Για ποιον, άραγε, φροντίζουν και εργάζονται οι ρήτορες των ερευνητικών μας κέντρων;

Την απάντηση μου την έδωσε, φέτος το καλοκαίρι, ένα μυθιστόρημα, Η κίνηση της κουκουβάγιας, του Ζαν Λεβί. Μήνες μπροστά μου. Από τότε που κυκλοφόρησε, τον Ιανουάριο του 2001. Ο όγκος του, οκτακόσιες πυκνογραμμένες σελίδες, με τρόμαζε. Μέχρι που είπα το μεγάλο ναι - ευτυχώς - και πέρασα έτσι μια εβδομάδα διανοητικής και μυθιστορηματικής αγαλλίασης. Λυπόμουνα μόνο τις ώρες του ύπνου, που με απομάκρυναν από το μαγικό σύμπαν του Λεβί, ένα σύμπαν όπου πλέκονται αξεδιάλυτα η θερβαντική περιπέτεια και η διεισδυτική και σκωπτική ματιά του Μούζιλ.

Για την ακρίβεια, το ερώτημα που έθεσα μόλις πιο πάνω, σχετικά με τους ειδικούς που σχολιάζουν ψυχραιμότατα τον άθλιο κόσμο μας, μου ήρθε στο μυαλό αφού διάβασα το μυθιστόρημα του Λεβί. Πράγμα τελείως φυσικό. Γιατί υπάρχουν τα μεγάλα μυθιστορήματα, εάν όχι για να μας ωθούν να διατυπώνουμε ερωτήματα, στα οποία μόνον αυτά φαίνεται να μπορούν ν' απαντήσουν;

Γελοιοποίηση

Ο Ζαν Λεβί, αν και ανήκει στην κάστα των ειδικών, εξετάζει το σινάφι του και διακωμωδεί τις συμπεριφορές των ιπτάμενων πανεπιστημιακών που τρέχουν από συνέδριο σε συνέδριο

Το συντριπτικό πλεονέκτημα του Ζαν Λεβί είναι ότι και ο ίδιος ανήκει στην κάστα των ειδικών. Είναι σινολόγος, συγγραφέας πολλών βιβλίων για τον πολιτισμό και την ιστορία της Κίνας. Μόνο που ο Λεβί, σε σχέση με άλλους συναδέλφους του, κάνει και κάτι παραπάνω: αυτοπαρατηρείται, εξετάζει το σινάφι του, διακωμωδεί τις συμπεριφορές των ιπτάμενων πανεπιστημιακών που τρέχουν από συνέδριο σε συνέδριο, αναζητώντας κάποια ψιχία αναγνώρισης ή, εάν τους το επιτρέπει η ηλικία τους, κάποιες ερωτικές περιπέτειες ή και τα δύο. Βέβαια, δεν είναι ο πρώτος μυθιστοριογράφος που γελοιοποιεί τα έργα και τις ημέρες της καλούμενης επιστημονικής κοινότητας. Είναι πάντως, απ' όσο ξέρω, ο πρώτος που κατάφερε να συσχετίσει την ιλαροτραγική ζωή ερευνητών και επαϊόντων με τη βαθύτερη λογική του κόσμου μας.

Αδύνατον να συνοψιστεί τούτο το έργο. Όχι τόσο λόγω έκτασης όσο σύνθεσης.

Γραμμένο σύμφωνα με τις συνταγές του πικαρέσκου μυθιστορήματος, όλα τα κομμάτια του, όλα τα επιμέρους επεισόδια είναι καλλιτεχνικά και νοηματικά ισοδύναμα. Θα αρκεστώ λοιπόν στο να αναφέρω το πλαίσιο και το φόντο. Το πλαίσιο. Παρακολουθούμε τις τραγελαφικές και συνάμα δραματικές καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται, στη στροφή της δεκαετίας του '80, μερικοί ερευνητές υψηλού επιπέδου. Πιο συγκεκριμένα, το έργο περιστρέφεται γύρω από τρία μείζονα ιστορικά γεγονότα: τον φοιτητικό ξεσηκωμό στην Κίνα το 1989, την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, την ίδια χρονιά, και, τέλος, τον πόλεμο του Περσικού Κόλπου, το 1991. Και, ακόμα πιο συγκεκριμένα, το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται στα δύο χρόνια που έφεραν την περίφημη "νέα παγκόσμια τάξη". Νήπια οι ήρωές μας, τον καιρό που ξεκινάει το μπουμ των "επιστημών του ανθρώπου", φοιτητές στην αξέχαστή τους δεκαετία του '60, με θέσεις και έδρες στην εποχή μας των διαδικτύων και της παγκοσμιοποίησης, περιφέρονται ανά τον κόσμο, εδώ για να ξαναδούν τον ερωμένο ή την ερωμένη τους, εκεί για να δημοσιεύσουν ένα αρθράκι, αλλού για να προωθήσουν τα δικαιώματα του ανθρώπου, και παντού, όπως συνέβαινε με τους αυλικούς όλων των αιώνων και όλων των καθεστώτων, για να υποσκάψουν ο ένας τη θέση του άλλου.

Μέχρι εδώ, λοιπόν, τίποτα το ουσιαστικά καινούργιο. Το ενδιαφέρον και η πρωτοτυπία βρίσκονται στο φόντο. Γιατί οι σοφοί μας, την εποχή που ο πλανήτης μας έρχεται τα πάνω-κάτω, μας οδηγούν με τις ευφάνταστες έρευνές τους, στην Κίνα των αλληλοσπαραζόμενων δυναστειών του 3ου και 4ου αιώνα. Όπου τι βλέπουμε; Βλέπουμε εκτός των άλλων, εκτός των ατέλειωτων σατανικών παιχνιδιών και των αποτρόπαιων εγκλημάτων, τη δράση των τότε συμβούλων. Κυκλοφορούν από πολέμαρχο σε δυνάστη και από σφετεριστή σε πρίγκιπα μ' έναν και μόνο (ανομολόγητο) στόχο: ν' αυξήσουν την αταξία του συστήματος, να εντείνουν το γενικό χάος και την αλληλοεξόντωση, προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για την άνοδο στην απόλυτη εξουσία, ανάμεσα σε όλους τους υποψήψιους του πιο στυγνού και πανούργου ανθρώπου.

Αταξία

Δεν ξέρω εάν μπορούμε να προβάλουμε πάνω στον σημερινό κόσμο εκείνη την ταραγμένη περίοδο. Ο μυθιστοριογράφος δεν το επιχειρεί. Αρκείται στην υποψία ότι ίσως η "παγκόσμια τάξη" μας δεν είναι παρά η απαρχή μιας μακρόχρονης αταξίας. Όσο για τους ειδικούς μας, τα πράγματα είναι μάλλον πιο απλά: η τεράστια μάζα τους δεν έχει να κάνει ούτε με τον αναγεννησιακό μικρόκοσμο της ευγενικής άμιλλας ούτε με τις ραδιουργίες των Κινέζων συμβούλων. Παρ' όλη την υπερκινητικότητά τους μένουν και θα παραμένουν στοιχεία του διακόσμου.

ΣΥΝΩΜΟΣΙΕΣ ΩΣ ΛΟΓΟΣ ΥΠΑΡΞΗΣ

- Περίεργο που σου διαφεύγει το γεγονός ότι οι επικεφαλής των δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, είναι πρώην αφεντικά της CIA και της KGB. Εξάλλου, εάν αμφιβάλλεις για τον αποφασιστικό ρόλο της αστυνομίας και των γραφείων πληροφοριών, σε παραπέμπω στο Un nomme Jeudi του Τσέστερτον. Ο καθένας ξέρει ότι το Κράτος υποθάλπει συνωμοσίες και εγκλήματα μόνο και μόνο για να παίξει τον καλό ρόλο και για να αιτιολογήσει την ύπαρξή του.

- Καημένε μου Μάσιμο, είναι λυπηρό να βλέπεις έναν υποτιθέμενο πολιτειολόγο να παραγνωρίζει το γεγονός ότι δεν μπορούμε ν' απαλείψουμε εντελώς την ανομοιογένεια των προθέσεων και των σκοπών. Σε συμβουλεύω να ξαναδιαβάσεις Χέγκελ. Και μιας και επικαλέστηκες τον Τσέστερτον, επίτρεψέ μου να σε παραπέμψω στον Προυστ: "Ο πόλεμος βιώνεται ως αγάπη ή ως μίσος και θα μπορούσε να εξιστορηθεί ως μυθιστόρημα". Σελ. 430-431.