Εφημερίδα "Τα Νέα"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Βιβλιοδρόμιο :: Ανάλυση

( πόσο έλληνες είναι οι ευρωπαίοι :: 04-01-2003) 

Πόσο Έλληνες είναι οι Ευρωπαίοι

Πριν από δεκαπέντε χρόνια ο μακαρίτης Γάλλος ιστορικός Ντιροζέλ είχε, κατ' ανάθεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναλάβει να γράψει ένα πιλοτικό βιβλίο Ιστορίας της Ευρώπης, ώστε να γίνει εν είδει βιβλίου αναφοράς υπόδειγμα για να γραφούν τα σχολικά εγχειρίδια των κρατών-μελών

ΚΩΣΤΑΣ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

Το πόνημά του, ύστερα από τις αντιδράσεις που προκάλεσε και στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες της Ε.Ε., αποσύρθηκε και γράφτηκε ένα άλλο πιλοτικό βιβλίο, συλλογικό, με συγγραφείς από όλες τις χώρες-μέλη. Οι αντιρρήσεις για τις θέσεις του Ντιροζέλ στηρίζονταν στο αναμφισβήτητο γεγονός πως ο κάθε ιστορικός είναι ελεύθερος να διατυπώνει τα πορίσματα της επιστημονικής του ιδεολογίας και μεθόδου, αλλά σε καμία περίπτωση η άποψη ενός ιστορικού (που κρίνεται από την επιστημονική κοινότητα) δεν μπορεί να αποτελέσει σχολικό εργαλείο για τη διαμόρφωση ιστορικής συνείδησης σε νεαρά άτομα με διαφορετικές ιστορικές, θρησκευτικές, εθνοτικές και πολιτισμικές παραδόσεις.

Διότι ο Ντιροζέλ όριζε ιδεολογικά την Ευρώπη ως τον πολιτισμό που είχε ως αφετηρία την κελτική ζύμη και μαγιά τον Καθολικισμό!! Πρώτος τότε από τους Έλληνες επιστήμονες που εξεγέρθηκε ήταν ο αείμνηστος Μανόλης Ανδρόνικος μαζί με τον ακαδημαϊκό Μιχαήλ Σακελλαρίου και τον Ελύτη. Πουθενά στο πιλοτικό μοντέλο του Γάλλου ιστορικού η ελληνική σκέψη, πουθενά οι οφειλές τής Ευρώπης στον ελληνικό πολιτισμό.

Οι σκέψεις αυτές επέστρεψαν ξανά στη μνήμη μου διαβάζοντας το πρωτοχρονιάτικο ένθετο του "Βήματος", ενδιαφέρον καθαυτό, με τον γενικό τίτλο "Πόσο Ευρωπαίοι είναι οι Έλληνες". Σκέφθηκα λοιπόν να το αντιστρέψω: "Πόσο, τάχα, Έλληνες είναι οι Ευρωπαίοι;", πόσο δηλαδή μερίδιο ελληνικής σκέψης υπάρχει σήμερα σε κάθε μια από τις διακεκριμένες πολιτισμικές οντότητες που συναποτελούν τη διευρυμένη πλέον Ευρωπαϊκή Ένωση.

Θα μπορούσε κανείς, έστω μεθοδολογικά ανορθόδοξα, να ξεκινήσει αρνητικά: Ποια πορεία θα είχε ακολουθήσει η ευρωπαϊκή σκέψη αν δεν είχε έλθει σε επαφή με τον ελληνικό θεωρητικό οπλισμό. Μετά την κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, για περίπου πέντε αιώνες η Ευρώπη σαρώνεται από τις βαρβαρικές επιδρομές. Γότθοι, Ούννοι, Βησιγότθοι, Αλαμανοί, Τεύτονες, Γερμανοί, Γαλάτες και ανατολικότερα Σλάβοι, Ρώσοι, Βούλγαροι. Στη Δύση φίλτρο εκπολιτιστικό υπήρξε όντως ο Καθολικισμός, στην Ανατολή η Ορθοδοξία. Οι βάρβαροι βαφτίζονται και εντάσσονται, ημερεύουν, καθιζάνουν οι ορμές, επικρατεί το συναίσθημα, αλλά λείπει το Λογιστικό, η μέθοδος, οι ιδέες και οι αξίες.

Η Ευρώπη δέχθηκε το ελληνικό πνεύμα σε τέσσερις δόσεις. Η πρώτη μέσω της Ρώμης. Η λατινική ποίηση - επική, λυρική και δραματική -, η ρητορική, η φιλοσοφία, η ηθική και κυρίως η πολιτική σκέψη είναι αφομοίωση, μίμηση και προϊόντα της ελληνικής και της ελληνιστικής ακμής. Η "Θεία Κωμωδία" του Δάντη είναι αδιανόητη χωρίς τη λατινική ποίηση και τον Βιργίλιο και ο Βιργίλιος είναι αδιανόητος χωρίς τα Ομηρικά Έπη. Ο Σενέκας είναι αδιανόητος χωρίς τον Ευριπίδη και ο Μένανδρος μέσω του Πλαύτου και του Τερέντιου κυριολεκτικά εκπαίδευσε θεατρικά την Ευρώπη.

Η δεύτερη δόση ελληνικού εμβολίου έγινε στην ευρωπαϊκή σάρκα μέσω της αραβικής διείσδυσης στην Ισπανία. Οι Άραβες ήταν οι πρώτοι μεταφραστές τού Αριστοτέλη και ο Αριστοτέλης μεταφράστηκε στα Λατινικά από τα Αραβικά. Ο Θωμάς ο Ακινάτης και ολόκληρη η Σχολαστική Φιλοσοφία (σχολαστική, γιατί εξάντλησε κυριολεκτικά τον σχολιασμό του αριστοτελικού κόρπους) δεν είναι τίποτε άλλο παρά συστηματική μελέτη και αξιοποίηση της αριστοτελικής λογικής, μεταφυσικής και επιστημολογίας. Ολόκληρο το θεωρητικό, δογματικό οικοδόμημα του Καθολικισμού είναι θεμελιωμένο στην αριστοτελική λογική, στην παραγωγική και την επαγωγική μέθοδο σκέψης.

Η τρίτη δόση ελληνικής σκέψης ήρθε στη Δύση από τους Έλληνες λογίους της Ανατολής μετά την πρώτη άλωση, αλλά κυρίως μετά την οριστική Άλωση (1453). Τώρα την ευρωπαϊκή ζύμη γονιμοποίησε η πλατωνική σκέψη. Ο Πλήθων ο Γεμιστός και μια στρατιά σημαντικών λογίων με χιλιάδες χειρόγραφα κατακλύζουν τη Δύση και μπολιάζουν τη σκέψη της με την ιδεοκρατία και τον πλατωνικό ιδεαλισμό. Η τέταρτη και τελευταία εισβολή του ελληνικού πνεύματος γενικεύεται με την πρώιμη και την κυρίως Αναγέννηση και εν συνεχεία με τον Διαφωτισμό. Η Αναγέννηση είναι η ομολογημένη οφειλή της Ευρώπης προς το ελληνικό πνεύμα. Όλο εκείνο το μεγαλειώδες κίνημα δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένα αναβάπτισμα στις αρχές, τις αξίες, τις μορφές, τις μεθόδους και τα πολιτικά οράματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, και από σπόντα του μεταπρατικού λατινικού. Όταν ο Μακιαβέλι σχολιάζει τον Τίτο Λίβιο ουσιαστικά μελετά τον Πολύβιο και όταν γράφει την κωμωδία του "Μανδραγόρας" κοπιάρει τον Πλαύτο, αλλά στην ουσία ξαναγράφει τον Μένανδρο (όλα τα πρόσωπα των αναγεννησιακών κωμωδιών έχουν ελληνικά ονόματα - έως τον Μολιέρο η μόδα!)

Στα θεμέλια της εικαστικής συνείδησης του Φρα Ατζέλικο υπάρχουν τα βυζαντινά πολύπτυχα και για χρόνια η ζωγραφική, το θέατρο και η λυρική ποίηση της Ευρώπης, αλλά και το μυθιστόρημα (μια μεταφυσική Αρκαδία), προσπαθούν να αναπλάσουν το αρχαίο ελληνικό ήθος και ιδιαίτερα στο μυθιστόρημα την αφηγηματική τεχνική τού Λόγγου ("Δάφνις και Χλόη") αναδιπλώνουν. Χωρίς το ελληνιστικό μυθιστόρημα είναι αδιανόητη η αφηγηματική παράδοση της Ευρώπης. Όταν στην Ανατολή για μερικούς αιώνες κυριάρχησε η παράδοση της απέχθειας προς τη μίμηση (ιδιορρυθμία της σημιτικής τέχνης) με την εικονομαχία, στη Δύση η ελληνική παράδοση προς την απεικόνιση και την πλαστική αντίληψη διέσωσε τα έξοχα μωσαϊκά των πρωτοχριστιανικών χρόνων (Ραβέννα), αλλά προχώρησε και στη γλυπτική απεικόνιση των ιερών προσώπων, παράδοση κατ' εξοχήν ελληνική. Ο Αιώνας των Φώτων δικαίως ονομάστηκε Νεώτερη Σοφιστική, αφού ουσιαστικά η Ευρώπη ανακάλυψε την προσωκρατική σκέψη, αλλά κυρίως τις μεγάλες σοφιστικές επιστημονολογικές μεθόδους. Ολόκληρος ο Ρουσό είναι αδιανόητος χωρίς τον Αντιφώντα, ο Βολτέρος χωρίς τον Γοργία και τον Πρωταγόρα και ο Νταλαμπέρ χωρίς Έλληνες μαθηματικούς.

Το ανθρωποκεντρικό ιδεολόγημα, αυτό που ονομάστηκε "Ανθρωπισμός", πηγάζει χωρίς καμιά μετάλλαξη από την πρωταγόρεια ρήση "Χρημάτων μέτρου άνθρωπος" και όλος ο ευρωπαϊκός αγνωστικισμός έως τον Καντ από την πρωταγόρεια θέση "για τους θεούς δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι υπάρχουν ή δεν υπάρχουν".

Η πορεία της αρχαίας ελληνικής σκέψης από τη Διαλεκτική του Ηράκλειτου έως τη Διαλεκτική του Σωκράτη και του Πλάτωνα τροφοδοτεί τη φιλοσοφική ευρωπαϊκή εποποιία από τον Έγελο έως τον Μαρξ και έως τον Νίτσε και τον Χάιντεγγερ. Ο πρώτος και ο τελευταίος από τους παραπάνω στήριξαν ολόκληρη τη θεωρία τους για τη φιλοσοφία της Ιστορίας, αναλύοντας και οι δύο το πρώτο Στάσιμο της "Αντιγόνης" του Σοφοκλή.

Για να συντομεύω, οι ελληνικές ρίζες και οι πυρήνες των συμβολικών συλλήψεων του Φρόυντ (Οιδίπους - Ηλέκτρα - Αρριανός, όπου και όλη η σύλληψη της "Ερμηνευτικής των ονείρων") είναι γνωστές. Η φιλοσοφία της Ιστορίας από τον Βολφ έως τον Τόινμπι δεν μπορούν να νοηθούν χωρίς τον Θουκυδίδη και τον Πολύβιο. Η αφηρημένη ζωγραφική, όπως απέδειξε ο Ανδρόνικος, παραπέμπει στην αισθητική του Πλάτωνα και όλη η σύγχρονη μουσική, όπως υποστήριξε ο Ξενάκης, στη θεωρία του Αριστόξενου.

Ο Νίτσε, ο Λένιν, ο Άινσταϊν και ο Χάιζεμπεργκ, για να πάρω παραδείγματα από τη Φιλοσοφία, την Πολιτική και τη Θεωρητική Φυσική, κοιμόντουσαν με τον Ηράκλειτο στο προσκεφάλι τους και η φιλοσοφία του Δικαίου μέσα στους ευρωπαϊκούς αιώνες δεν απομακρύνθηκε ούτε μία κεραία από τις αρχές του Σόλωνα και τη διακήρυξη της Αθηνάς στον Άρειο Πάγο στην "Ορέστεια" του Αισχύλου. Χωρίς αμφιβολία η Ευρώπη δεν νοείται χωρίς την ελληνική σκέψη. Πρόβλημα τώρα είναι πόσο Ευρωπαίοι Έλληνες είναι οι σημερινοί Έλληνες!!