Πολιτική Ευρώπη μέσα στην Ευρώπη

Αν δεν επρόκειτο για επικείμενο πόλεμο, θα λέγαμε ότι η πολιτική Μπους στο Ιράκ έχει εξελιχτεί σε τραγικό φιάσκο

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ

Η παντοκράτειρα Αμερική βρίσκεται πολιτικά απομονωμένη, εκβιάζει το Καμερούν (!) και τη Γουινέα (!) για να κερδίσει την ψήφο τους στο Συμβούλιο Ασφαλείας, ενώ ο ισχυρότερος σύμμαχός της Μπλερ κλυδωνίζεται. Δυστυχώς όμως το πολιτικό φιάσκο της πιο αλαζονικής, θρησκόληπτης και ερασιτεχνικής ηγετικής ομάδας που έχει αναδειχτεί στην πρόσφατη αμερικανική ιστορία θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Ανεξαρτήτως πώς ξεκίνησε, η υπόθεση Ιράκ εξελίχτηκε στο θεμελιακό ζήτημα «ποιος και πώς κυβερνά τον Κόσμο». Έτσι εξηγείται το εύρος των αντιδράσεων και η αντισυσπείρωση των άλλων βασικών παικτών. Για τον ίδιο λόγο οι στρατηγικές συνέπειες υπερβαίνουν κατά πολύ την έκβαση του πολέμου. Ακόμα και αν επιβεβαιωθεί το ευνοϊκό για τις ΗΠΑ στρατιωτικό σενάριο, οι λόγοι της διεθνούς ανησυχίας δεν θα αναιρεθούν. Αντιθέτως, θα οξυνθούν. Είναι πράγματι πολύ αμφίβολο ότι η νίκη και η επίδειξη ισχύος θα δημιουργήσουν συναίνεση εκ των υστέρων.

Η πολιτική Μπους έχει προκαλέσει ένα βαθύ σχίσμα στον δυτικό κόσμο, που δεν περιορίζεται στο επίπεδο της πολιτικής. Η αντίθεση μεγάλου μέρους της Ευρώπης στον πόλεμο του Ιράκ εκφράζει μια βαθύτερη απόρριψη της «Αμερικής του Μπους» και έχει πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Αλλά αυτό δεν μεταφράζεται σε έναν γενικευμένο αντιαμερικανισμό. Τα εγχώρια παραδείγματα παλαιοκομματικής δημαγωγίας και μετακομμουνιστικής ρουτίνας μοιάζουν ξεπερασμένα ακόμα και σε μια κατ' εξοχήν αντιαμερικανική χώρα όπως η Ελλάδα. Το «σχίσμα της Δύσης» μπορεί και πρέπει να γεφυρωθεί. Η Αμερική και η Ευρώπη εκπροσωπούν τον δημοκρατικό πνεύμονα του σημερινού Κόσμου και το γεγονός αυτό δεν μπορεί να υποτιμηθεί στο όνομα κανενός είδους «αντικαπιταλισμού». Η υπέρβαση του σχίσματος δεν μπορεί όμως να γίνει στο πολιτικό - πολιτισμικό πλαίσιο που εκφράζει η σημερινή αμερικανική Δεξιά και η «Αμερική του Μπους».

Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπέστη μια ανοιχτή πολιτική επίθεση προκειμένου να διχαστεί. Σε επίπεδο κυβερνήσεων εν μέρει αυτό επιτεύχθηκε. Όμως στο επίπεδο των πολιτών, ο Μπους και οι Ευρωπαίοι ακόλουθοί του υπέστησαν πραγματική πανωλεθρία. Η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη υπήρξε η αχίλλειος πτέρνα της αμερικανικής πολιτικής και ο λαθεμένος υπολογισμός. Το «όχι» της Ευρώπης συσπείρωσε στη συνέχεια τη Ρωσία και την Κίνα. Έτσι, στην «από τα πάνω» διάσπαση της Ευρώπης υπήρξε μια εντυπωσιακή «από τα κάτω» ενοποίηση, που επισφραγίστηκε με τις μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις της 15ης Φεβρουαρίου. Οι επιλογές των κυβερνήσεων της Ιταλίας, της Ισπανίας και εν μέρει της Βρετανίας απονομιμοποιήθηκαν. Δεν πρόκειται για «στιγμιαίο» γεγονός. Το δίλημμα του πολέμου και της ειρήνης προκάλεσε μια απότομη πολιτικοποίηση της παγκοσμιοποίησης. Η ενεργή κινητοποίηση κατά του πολέμου έδωσε σάρκα σε έναν ευρωπαϊκό πατριωτισμό, ο οποίος προσφέρει την αναγκαία νομιμοποιητική βάση μιας πιο προωθημένης πολιτικής ενοποίησης. Η σημερινή κρίση έδειξε ότι η αυτόνομη πολιτική ισχύς της Ευρώπης είναι χρήσιμη στον Κόσμο και στην «άλλη Αμερική».

Η ισχύς πρέπει όμως να ενισχυθεί θεσμικά και αυτό απαιτεί κρίσιμες επιλογές στους προσεχείς μήνες. Όποια εξέλιξη και αν έχει η κρίση του Ιράκ, ο Κόσμος θα περάσει μια παρατεταμένη περίοδο αστάθειας. Η ίδια η διαδικασία ευρωπαϊκής ενοποίησης θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα. Έχουν διαμορφωθεί δύο αποκλίνουσες δυναμικές. Από τη μια, η πλειοψηφία της Ευρώπης των 15 έχει δημιουργήσει τους όρους μιας μεγαλύτερης πολιτικής ενότητας στη βάση της αυτονομίας της Ευρώπης. Από την άλλη, τα υπόλοιπα κράτη - μέλη με προεξάρχουσα τη Βρετανία, κυρίως όμως οι νεοεισερχόμενες πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, προς το παρόν τουλάχιστον, προκρίνουν τον δεσμό με τις ΗΠΑ στη χάραξη της εθνοκρατικής πολιτικής τους. Διαγράφεται έτσι η δυναμική μιας Ευρώπης διαφορετικών πολιτικών ταχυτήτων. Παλαιότερα αυτό ήταν ένα επίμαχο ζήτημα. Η Ελλάδα το απευχόταν γιατί φοβόταν ότι θα έμενε έξω από τον σκληρό πυρήνα. Οι υπέρμαχοι μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης ήταν διχασμένοι. Άλλοι (πρώτος μεταξύ αυτών ο Ντελόρ) το θεωρούσαν αναγκαστικό όρο προκειμένου να προχωρήσει η ενοποίηση, άλλοι φοβούνταν ότι θα οδηγούσε στην «Ευρώπη α λα καρτ» που πρακτικά θα ήταν ακυβέρνητη. Σήμερα όμως η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά. Το θεσμικό status quo οδηγεί στη διεθνή περιθωριοποίηση της Ευρώπης.

Όμως, η αποκλίνουσα δυναμική μπερδεύει σε ένα κουβάρι την επικείμενη διεύρυνση, τη συντακτική Συνέλευση και τη θεσμική συγκρότηση της Ένωσης. Ουσιαστικά το πρόβλημα συνίσταται στο ότι οι χρόνοι, οι διαδικασίες και οι δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί σε ένα προηγούμενο διεθνές πλαίσιο μπορεί να αποδειχθούν τροχοπέδη στην ενδεχόμενη επιθυμία της πρώτης ομάδας χωρών που συσπειρώθηκαν γύρω από τον λεγόμενο γαλλογερμανικό άξονα να προχωρήσουν γρηγορότερα στη συγκρότηση ενός πολιτικού πόλου στο εσωτερικό της Ένωσης. Η τροχοπέδη μπορεί να ενεργοποιηθεί από μια επίσης ενδεχόμενη σύγκλιση κυρίως της Βρετανίας με τις πρώην κομμουνιστικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Σε κάθε περίπτωση, στις σημερινές διεθνείς συνθήκες το πρωτεύον πλέον είναι να διαμορφωθεί μια πολιτική Ευρώπη μέσα στην Ευρώπη. Εάν και εφόσον μια επαρκής πλειονότητα κρατών - μελών της Ευρώπης των 15 θελήσει να προχωρήσει στη συγκρότηση πολιτικού πόλου, πιθανόν μαζί με άλλους νεοεισερχόμενους, θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να το κάνει, χωρίς να καταστεί όμηρος των υπολοίπων. Οι χρόνοι, οι διαδικασίες και οι δεσμεύσεις της συντακτικής Συνέλευσης και της διεύρυνσης θα πρέπει να επιτρέψουν την άσκηση αυτού του δικαιώματος.