Εφημερίδα "Τα Νέα"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Βιβλιοδρόμιο :: Κριτική εικαστικών

( επιφανειακές προκλήσεις και εσωτερική κενότητα :: 15-03-2003) 

Σκέψεις με αφορμή την έκθεση του Αμερικανού Αndres Serrano στη Θεσσαλονίκη

Επιφανειακές προκλήσεις και εσωτερική κενότητα

ΠΛΑΤΩΝΑΣ ΡΙΒΕΛΛΗΣ

«Κόλαση και Παράδεισος», από τη σειρά «Early tableau» (δεν είναι απίθανο να βρεθεί τεχνοκριτικός να μας παραπέμψει στον Βελάσκεθ)

Η φήμη τού Andres Serrano, στηριγμένη στην προκλητικότητα των θεμάτων του, ξεπερνάει τον κόσμο τής φωτογραφίας και των εικαστικών τεχνών. Οι δώδεκα μεγάλες φωτογραφίες του που εκτίθενται στην γκαλερί «Καλφαγιάν» της Θεσσαλονίκης καλύπτουν, εκτός από το διάσημο θέμα του «Η ιστορία του σεξ», και τους «Νομάδες» (απλά έγχρωμα πορτρέτα) και την «Ερμηνεία των ονείρων» (σκηνοθετημένα πορτρέτα με φανταστικές συνθέσεις). Η προσθήκη στο πρόγραμμα τής έκθεσης μιας «Προειδοποίησης» ότι «Ορισμένα έργα μπορεί να θίξουν την ευαισθησία τού κοινού» και ότι «Η έκθεση είναι ακατάλληλη για άτομα κάτω των 18 ετών» συμβάλλει στην εξάπλωση της φήμης του φωτογράφου και ίσως και στην προσέλευση του κοινού. Στην πραγματικότητα καμία φωτογραφία τού Serrano δεν μπορεί να θίξει καμία ευαισθησία και οι κάτω των 18 είναι εξοικειωμένοι με πολύ προκλητικότερα έργα.

Όταν πριν από μερικά χρόνια πρωτοακούστηκε το όνομα του Andres Serrano ήταν με αφορμή μια πρόκληση και ένα σκάνδαλο που οφειλόταν στη φωτογραφία του με τον τίτλο «Piss Christ» που συνέδεε τον Εσταυρωμένο με τα… ούρα. Ό,τι καλύτερο δηλαδή για να ξεκινήσει η καριέρα ενός σύγχρονου καλλιτέχνη. Ακολούθησαν σειρές συνεντεύξεών του που απέδιδαν τη σεξουαλικο-θρησκευτική προκλητικότητά του σε αντίδραση απέναντι στην αυστηρή καθολική ανατροφή που σαν Ισπανοαμερικανός είχε υποστεί. Η εξήγηση αυτή προσέδωσε μια ψυχαναλυτική χροιά στο καλλιτεχνικό έργο με συνέπεια να εντυπωσιάσει τους τεχνοκριτικούς.

«Δεσμά στο Κιότο», από τη σειρά «Α History of Sex». Ο Andres Serrano (δεξιά) προκαλεί με τις φωτογραφίες του, αλλά μόνο επιφανειακά

Για να κρατηθεί στο επίπεδο της ξαφνικής φήμης του, αλλά και για να διεκδικήσει υψηλές πωλήσεις, ο ευφυής φωτογράφος έπρεπε να κινηθεί σε δύο κατευθύνσεις. Αφενός στη διατήρηση των προκλήσεων, που θα του εξασφάλιζαν το ενδιαφέρον των δημοσιογράφων και τα πρωτοσέλιδα των ειδικών εντύπων, και αφετέρου στην παραγωγή ευχάριστων διακοσμητικών εικόνων που θα στόλιζαν χωρίς πρόβλημα τους μεγάλους χώρους είτε των σπιτιών είτε των γραφείων των συλλεκτών. Εν προκειμένω, η διατήρηση τής πρόκλησης θα εξασφαλιζόταν από τους τίτλους των έργων ή από εύστοχες συνεντεύξεις. Στην πρώτη κατεύθυνση περιλαμβάνονται φωτογραφίες τύπου «Η ιστορία του σεξ», από τις οποίες οι απλούστερες δείχνουν αυτοπεοθηλασμούς (ο φωτογράφος αποδεικνύει πως, αν και δύσκολο, δεν είναι ακατόρθωτο), αυνανισμό αλόγων από ευειδείς κοπέλες, ερωτικές συνευρέσεις ανθρώπων που τους χωρίζουν πενήντα χρόνια, fist fucking (δεν γνωρίζω αντίστοιχο και δόκιμο όρο στα ελληνικά) κ.λπ. Στη δεύτερη κατεύθυνση συγκαταλέγονται θέματα (όπως από τους τίτλους και τις συνεντεύξεις συνάγεται) σχετικά με σπέρματα, κόκκινα πανιά εμμήνου ρύσεως, αίματα, πτώματα κ.λπ., ενώ οι φωτογραφίες στις οποίες αναφέρονται παρουσιάζονταν ανώδυνες, αλλά, το χειρότερο, παντελώς ανούσιες. Υπάρχει όμως και μια τρίτη κατηγορία (όπως πορτρέτα Κου-Κλουξ-Κλαν, Νομάδες κ.λπ.), η οποία απλώς αντλεί κύρος από τη φήμη των δύο άλλων, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για κοινότατες και απλοϊκές φωτογραφικές λήψεις. Οι σημαντικές βέβαια διαφορές από τις εν γένει κοινές και απλοϊκές φωτογραφίες είναι ότι οι φωτογραφίες του Serrano είναι πολύ-πολύ μεγάλες (τελικά λέτε να έχουν δίκιο όσοι ισχυρίζονται ότι το μέγεθος μετράει;), ότι πουλιούνται πολύ-πολύ ακριβά και ότι οι διάφοροι επιμελητές των εκθέσεων υπερβάλλουν σε αυθαίρετους επαινετικούς χαρακτηρισμούς. Όπως για παράδειγμα ο αξιόλογος επιμελητής τής ελληνικής έκθεσης, ο οποίος σημειώνει στο πρόγραμμα ότι η «έμπνευση του Serrano βρίσκεται πολύ κοντά στη μοντέρνα περίοδο της ζωγραφικής του Malevich ή τού Mondrian»(!)

Καλλιτεχνικό μάρκετινγκ

Ο Serrano όμως δεν είναι τίποτε άλλο από ένα έξυπνο προϊόν καλλιτεχνικού marketing. Η πρόκλησή του βρίσκεται στην επιφάνεια και όχι στην ουσία. Είναι μια πρόκληση ανώδυνη, ακαδημαϊκή, «πολιτικώς ορθή». Ο συνδυασμός είτε μιας προκλητικής θεματολογίας είτε μιας διακοσμητικής χρωματικής επιφάνειας, με έναν περισπούδαστο τίτλο και ένα υποστηρικτικό άρθρο ψυχαναλυτικού και ακαδημαϊκού ύφους, μπορεί να κάνει θαύματα και να επιβάλει την κενότητα αυτών των φωτογραφιών σε κάθε καλόπιστο και αθώο θεατή.

Κανένας φυσικά κίνδυνος για την ευαισθησία μας δεν υπάρχει από την προβολή τέτοιων φωτογραφιών και μια ελαφρά θυμηδία μάλλον καλό παρά κακό μπορεί να κάνει. Και δεν χρειάζεται κανενός είδους αντίσταση. Έτσι κι αλλιώς οι φωτογραφίες αυτές με τα χρόνια θα πάρουν τη θέση τους στην ιστορία της φωτογραφίας και θα μείνουν στη μνήμη μας σαν αστεία ιντερμέδια. Η μόνη απορία είναι αν και πόσοι στο μεταξύ θα βλέπουν ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός.