Εφημερίδα "Τα Νέα"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Βιβλιοδρόμιο :: Κριτική βιβλίου

( φράνσις γουίν - ο μαρξ ήταν... κομπλεξικός :: 01-03-2003) 

Φράνσις Γουίν Ο Μαρξ ήταν… κομπλεξικός

Ο Francis Wheen, αρχισυντάκτης του σατιρικού περιοδικού «Ρrivate Εye», θεωρείται μία από τις πιο σκωπτικές πένες της εποχής μας. Η διεισδυτική βιογραφία που έγραψε για τον Καρλ Μαρξ και μεταφράστηκε σε 23 γλώσσες τον έκανε ακόμα πιο δημοφιλή και στο διεθνές αναγνωστικό κοινό

ΜΑΙΡΗ ΣΙΑΝΗ - DAVIES

Είναι απίστευτη η ομοιότητα του Φράνσις Γουίν (αριστερά) με τον Ίαν Ντάνκαν-Σμιθ, τον ηγέτη των Συντηρητικών στη Βρετανία (φωτό: «The Times»)

Να φανταστείτε, έχει θαυμαστές ακόμα και στο Αφγανιστάν! Πρόσφατα, μέλη της Βόρειας Συμμαχίας ήρθαν στο Λονδίνο και αγόρασαν, μεταξύ άλλων, 12 αντίτυπα της βιογραφίας του «Karl Marx». Για την επιμόρφωση των Αφγανών υπουργών. Και ύστερα λένε μερικοί πως ο Μαρξ είναι ξεπερασμένος. «Με κολακεύει η αγορά των Αφγανών - και εύχομαι να αγοράσουν και τις άλλες μου βιογραφίες», μειδιά ελαφρώς ο Γουίν, «γιατί πιστεύω αναμφίβολα ότι ο Μαρξ είναι "ζωντανός" και οι θεωρίες του είναι σχετικές με το σήμερα. Όταν πρωτοέγραφα το βιβλίο, κανείς δεν πίστευε πως ο Μαρξ είναι επίκαιρος. Μέχρι που μια μέρα μού έπεσε στα χέρια το άρθρο ενός Αμερικανού δημοσιογράφου στη "New Yorker" με τίτλο "The next big philosopher: Karl Marx"».

«Ο δημοσιογράφος είχε πάει διακοπές μ' έναν τραπεζίτη της Wall Street», συνεχίζει ο Γουίν, «ο οποίος είχε μαζί του βιβλία του Μαρξ. "Διαβάζεις Μαρξ;", ρώτησε ο δημοσιογράφος με απορία. "'Όλοι μας διαβάζουμε Μαρξ στη Wall Street", απαντά ο τραπεζίτης, "γιατί κανένας δεν κατάλαβε πώς λειτουργεί ο καπιταλισμός καλύτερα από τον Μαρξ''. Ο δημοσιογράφος διάβασε τα βιβλία του Μαρξ, και μετά έγραψε το άρθρο του, επισημαίνοντας ότι ο Μαρξ ενδέχεται να γίνει ο φιλόσοφος του 21ου αιώνα».

Κάποτε ο Μαρξ είχε πει πως «οι φιλόσοφοι καταλαβαίνουν τον κόσμο, αλλά η ουσία είναι να τον αλλάξουμε». Και τώρα, απομονώνοντας το πρώτο σκέλος της πρότασης, έρχεται ο κάθε τραπεζίτης να ζητήσει βοήθεια από τον Μαρξ. Για ποιον λόγο; Για να τον κάνει να κατανοήσει πώς λειτουργεί ο κόσμος, με σκοπό να βγάλει περισσότερα χρήματα! Θα έτριζαν τα κόκαλα του κακομοίρη του Μαρξ αν το μάθαινε. Είναι αυτό το αναγνωστικό κοινό που 'χε στο μυαλό του ο φιλόσοφος; Σίγουρα όχι. «Συμφωνώ», λέει εν αμύνη ο Γουίν, «γι' αυτό έγραψα μια βιογραφία προσιτή σε όλους. Γιατί μόνο οι τραπεζίτες να έχουν να πάρουν κάτι από τις θεωρίες του; Όλοι μας μπορούμε να ανακαλύψουμε κάτι διαφορετικό. Το βιβλίο μου δεν απευθύνεται στους ειδικούς, πανεπιστημιακούς δασκάλους ή φανατικούς οπαδούς, αλλά σ' εκείνους που μπορεί και να μην έχουν διαβάσει Μαρξ ποτέ τους».

Οι γονείς του Γουίν ποτέ δεν κατάλαβαν τι πήγε στραβά στην ανατροφή του παιδιού τους. Στα 16 του χρόνια το έσκασε από το φημισμένο σχολείο Harrow-on-the-Hill (μαζί με το Eaton αποτελούν τα δύο πιο εκλεκτά σχολεία της βρετανικής υψηλής κοινωνίας), για να καταλήξει σε κοινόβιο του Λονδίνου. «Πάω να ζήσω σε μια εναλλακτική κοινωνία», είχε γράψει στο σημείωμα που άφησε στους γονείς του. Αλλά οι χίπις κάπου τον κούρασαν. Και μετά γράφτηκε στο Royal Holloway College του Λονδίνου, για να σπουδάσει Αγγλική Φιλολογία. Χτυπημένος, όμως, από τον ιό της δημοσιογραφίας από μικρός δεν πατούσε στις διαλέξεις. Ασχολιόταν με τη δημοσίευση της φοιτητικής εφημερίδας του κολεγίου. Στο τελευταίο έτος ο καθηγητής του τον πήρε παράμερα και του συνέστησε να επαναλάβει τη χρονιά αντί να δώσει εξετάσεις πτυχίου. «Εγώ θα δώσω κι ό,τι βγει» επέμεινε ο Γουίν, που πήρε το πτυχίο του με «Μετρίως».

Αμέσως ρίχτηκε ρίχτηκε στη δημοσιογραφία: «The Newstatesman», «Guardian», «Observer», «Private Eye». Και στη συγγραφή. Γιατί εκτός από τη βιογραφία του Μαρξ έχει γράψει τη βιογραφία του Tom Driberg, ενός βουλευτή των Εργατικών, που ανάμεσα στα τόσα άλλα ως δημοσιογράφος εφηύρε τη «στήλη κουτσομπολιού» στην εφημερίδα «Daily Mail». Και τη βιογραφία του/της Δρος Charlotte Bach, ενός τρανσεξουαλικού επιστήμονα που αντέκρουε τη θεωρία εξέλιξης του Δαρβίνου με βάση τη δική του/της άποψη περί τρανσεξουαλικότητας! Όλοι τύποι ανορθόδοξοι. «Κατεργάρηδες, θα έλεγα», συμπληρώνει ο Γουίν. «Σύμφωνα με τη συμβατική έννοια της επιτυχίας είναι όλοι τους αποτυχημένοι. Προτιμώ, όμως, να γράψω τη βιογραφία του/της Dr Bach παρά του Τόνι Μπλερ».

Μοναδική βιογραφία

Ο Μαρξ του Γουίν είναι ο άνθρωπος-Μαρξ - απογυμνωμένος από κάθε ετικέτα πολιτικού δογματισμού. Είναι ο άνδρας με τα κόμπλεξ του. Από μικρό Εβραιόπουλο, του οποίου η οικογένεια αλλαξοπίστησε, ο Μαρξ αισθανόταν ένα βαρύ αίσθημα αποξένωσης. Με τα τεράστια οικονομικά προβλήματα. Επαίτης, ζητούσε λεφτά από τους πάντες και παρακαλούσε να πεθάνει η μητέρα του για να πάρει την κληρονομιά. Με τις προσωπικές τραγωδίες του, τον θάνατο μερικών απ' τα παιδιά του. Και τους εξευτελισμούς, γιατί άφησε έγκυο την υπηρέτριά του και απέκτησε και γιο μαζί της. Με τις αστικές φιλοδοξίες του. Ήθελε να έχει γραμματέα. Και μετακόμισε στο Χάμστεντ, αριστοκρατική συνοικία του Λονδίνου, για να εισχωρήσουν οι κόρες του στην υψηλή κοινωνία. Με τις αρρώστιες του και τα σπυριά που έπιαναν πύον. Και που τον ανάγκαζαν να γράφει όρθιος. Και με τον θυμό. Κατά της μπουρζουαζίας «που πίνει το αίμα της εργατιάς για να πλουτίσει».

Άτομο πότε ορθολογικό, πότε οξύθυμο και παθιασμένο, πάντα διψασμένο για γνώση, ο Μαρξ του Γουίν γίνεται ακόμα πιο επιβλητικός. Γιατί είναι ανθρώπινος. Μαθαίνοντας για τον χαρακτήρα του και τη ζωή του, απορούμε πώς κατόρθωσε να παράγει τόση και τέτοια δουλειά. Στο πλευρό του είχε συμπαραστάτη σ' όλη του τη ζωή τον Φρειδερίκο Ένγκελς. Ο οποίος από την αρχή της φιλίας τους είχε αναγνωρίσει ότι ο Μαρξ ήταν ιδιοφυΐα. Και το θεώρησε καθήκον του να τον υποστηρίξει. Όχι μόνο οικονομικά - ο Ένγκελς ήταν επιχειρηματίας στο Μάντσεστερ. Αλλά και πνευματικά.

Αυτές οι προσωπικές ιστορίες, οι λεπτομέρειες, τα κουτσομπολιά, η αλληλογραφία και τα καυτά σχόλια είναι εκείνα που κάνουν αυτήν τη βιογραφία μοναδική. Και διασκεδαστική. Ο Γουίν θέλει να δείξει ότι ο Μαρξ δεν φέρει καμιά ευθύνη για τα εγκλήματα και τις φρικαλεότητες που συνέβησαν στην ανθρωπότητα εν ονόματι του μαρξισμού. Καρλ Μαρξ δεν σημαίνει μαρξισμός. «Ο ίδιος ο Μαρξ δεν ήταν μαρξιστής», επισημαίνει ο Γουίν. «Η δουλειά του δεν ήταν να βρίσκει λύσεις, αλλά να υποδεικνύει τις αντιφάσεις στην κοινωνία. Μια δημιουργική δουλειά, γιατί έτσι δίνει τη δυνατότητα σε άλλους να προτείνουν λύσεις». Κι αυτό είναι εξίσου αληθινό σήμερα, όσο ήταν και τον 19ο αιώνα.

ΘΕΡΜΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Οι κομμουνιστές πώς αντέδρασαν σ' αυτή τη βιογραφία του Μαρξ; τον ρώτησα. «Παραλίγο να με απαγάγουν στην Μπογκοτά της Κολομβίας. Μιλούσα σ' ένα βιβλιοπωλείο και κάποιος από το ακροατήριο με ρώτησε: "Δεν συμφωνείτε ότι ο σύντροφος Μαρξ θα είχε κλάψει πικρά, αν έβλεπε το τείχος του Βερολίνου να γκρεμίζεται"; Οπότε απάντησα: "Θα είχε κλάψει πικρά όταν το έχτιζαν και όχι όταν το γκρέμιζαν". Βλέπεις, είχα ξεχάσει πού βρισκόμουνα. Καλά να πάθω, αφού υποστήριζα ότι ο Στάλιν πρόδωσε τον Μαρξ».

Ο Μπλερ και οι υπουργοί του

«Make Tea, no War» έγραφε το πλακάτ. Οι Άγγλοι είναι θυμωμένοι με τον πρωθυπουργό τους. Αυτή η ταύτισή του με τον Μπους… Το γεγονός ότι φαίνεται να αποφασίζει χωρίς να λαμβάνει την κοινή γνώμη υπόψη του. Ρώτησαν τον Γουίν τι είναι εκείνο που θα έκανε τον πρωθυπουργό τους να αλλάξει γνώμη. «Οι μόνοι που θα μπορούσαν να τον κάνουν να αλλάξει στάση είναι οι υπουργοί του. Τη Βουλή των Κοινοτήτων δεν την λογαριάζει. Ούτε την κοινή γνώμη. Αν όμως πολλοί από τους υπουργούς του έβρισκαν το θάρρος να του αντισταθούν, τότε θα τους άκουγε. Θυμάσαι τότε που είχαν διαρρεύσει στην εφημερίδα "Mail on Sunday" τα πρακτικά της σύσκεψης για την απόφαση κατασκευής του θόλου της χιλιετηρίδας; Ο Μπλερ ήταν υπέρ γιατί ο Γιούαν, ο γιος του, θα στενοχωριόταν αφάνταστα αν δεν προχωρούσε το σχέδιο. Και αυτοί συμφώνησαν. Αλλά με το που αποχώρησε ο Μπλερ από την αίθουσα, οι υπουργοί άρχισαν να διαμαρτύρονται ότι η κατασκευή του θόλου ήταν καθαρή τρέλα. Κανένας τους όμως δεν έφερε αντίρρηση. Γιατί δεν έχουν νεύρο πάνω τους».

info

Βιβλία του: «Κάρολος Μαρξ. Η ζωή του» (2001, Ωκεανίδα), «The Soul of Indiscretion. Tom Driberg» (1990, Fourth Estate), «Who was Dr Charlotte Bach?» (2002, Short Books)