Η παγκοσμιοποίηση πολιτικοποιήθηκε

Συνηθίζουμε να αποκαλούμε ιστορικές τις στιγμές εκείνες που η ρουτίνα σπάει, η εξέλιξη γωνιάζει και το υπόστρωμα των γεγονότων φωτίζεται, καθόσον έννοιες, σχήματα και αξίες που ως τότε είχαμε χρησιμοποιήσει για να "καταλάβουμε" τον Κόσμο ενισχύονται ή αποδυναμώνονται

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ

Τέτοια στιγμή ήταν το διήμερο 14-15 Φεβρουαρίου 2003 με τη Σύνοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και την πρώτη κινητοποίηση παγκόσμιας κλίμακας. Μετά το διήμερο αυτό, ο Κόσμος έγινε περισσότερο κατανοητός και οικείος.

Ζήσαμε την "άλλη όψη της παγκοσμιοποίησης" είπαν κατά κόρον οι σχολιαστές. Και σωστά. Ώς τώρα μιλούσαμε για την "παγκοσμιοποίηση της πολιτικής", εννοώντας ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν υπερεθνική διάσταση, μερικά από αυτά κυριολεκτικώς παγκόσμια, και ότι οι λύσεις έπρεπε να αναζητηθούν ομοίως σε υπερεθνικό / παγκόσμιο επίπεδο. "Φυσάει η Νέα Υόρκη και βήχει το Χονγκ Κονγκ" ήταν η συνήθης εικόνα που ήθελε να δείξει την παγκόσμια αλληλεξάρτηση των προβλημάτων, των αιτιών και των λύσεων. Τώρα πλέον μπορούμε να μιλάμε κάλλιστα για την "πολιτικοποίηση της παγκοσμιοποίησης". Δεν είναι παιχνίδι με τις λέξεις. Από το περασμένο Σάββατο, οι άνθρωποι στην Αθήνα και στη Ρώμη, στη Μαδρίτη και στο Λονδίνο, στο Βερολίνο και στη Νέα Υόρκη, έδωσαν πρόσωπο στις αλληλεξαρτήσεις των εμπορευμάτων, των funds, των αιτιών και των στατιστικών. Κατέβηκαν στους δρόμους για έναν κοινό σκοπό. Την ειρήνη. Λίγο βαθύτερα όμως, το "διακύβευμα" ήταν η δομή της πολιτικής εξουσίας στον Κόσμο: ποιος αποφασίζει (ένας ή περισσότεροι;) πού αποφασίζει (στον Λευκό Οίκο ή στον ΟΗΕ;), τι αποφασίζει (πόλεμο ή ειρήνη;). Η πολιτική δομή της παγκοσμιοποίησης έγινε αυτή καθαυτή αντικείμενο μαζικής κινητοποίησης.

Έτσι οι άνθρωποι έφεραν τον Κόσμο στα μέτρα τους. Πρώτα απ' όλα την Πολιτική που ξαναπήρε γνώριμη και πλούσια μορφή. Στους δρόμους δεν κατέβηκαν οι "κοινές γνώμες", ούτε οι αέρινες "ατομικές απόψεις" των δημοσκόπων τις οποίες οι ηγέτες λαμβάνουν υπόψη μέχρι να έρθουν οι επόμενες. Κατέβηκαν πολίτες που αυτοσυστήθηκαν ως παγκόσμια πολιτική δύναμη. "We, the people…" όπως έλεγε το πρώτο δημοκρατικό Σύνταγμα. Η σωματική παρουσία μετέτρεψε αυτομάτως την άποψη σε βούληση, τη γνώμη σε απαίτηση. Η τηλεοπτική εικόνα αποτέλεσε συστατικό και απαραίτητο στοιχείο του γεγονότος - χωρίς αυτήν δεν θα υπήρχε όπως υπήρξε. Όμως η εικονική πραγματικότητα συνεργάστηκε με την "πραγματική" πραγματικότητα. Τη συνδιαμόρφωσε. Το φιάσκο της ελληνικής ιδιωτικής τηλεόρασης και της ιταλικής μπερλουσκονικής (ωραία παρέα!) χρησιμεύει για να δείξει το όριο ενός "κοινού τόπου" που προβλέπει ότι η εικόνα θα καταβροχθίσει τη ζωή - και τη διαστροφή όσων ποντάρουν σε αυτόν τον κανιβαλισμό.

Οι ενεργοί πολίτες έφεραν στα μέτρα τους τον χώρο και τον χρόνο - τις αναγκαίες συντεταγμένες της πολιτικής δράσης. Συνένωσαν το εθνικό, το τοπικό και το παγκόσμιο στον ίδιο χώρο και στον ίδιο χρόνο. Το πέτυχαν με την πολιτική, όχι με την τεχνολογία. Η τεχνολογία υπήρχε από καιρό. Την ενεργοποίησε η κρισιμότητα της κατάστασης, η σαφήνεια του διλήμματος, η δυνατότητα της εναλλακτικής επιλογής. Με αυτόν τον τρόπο, διέψευσαν έναν άλλον "κοινό τόπο" που βλέπει αβυσσαλέο χάσμα να χωρίζει την παγκοσμιοποίηση της εξουσίας και του κεφαλαίου που κινείται με την ταχύτητα του Ίντερνετ, από την κίνηση των ανθρώπων που παραμένουν κλεισμένοι στον παραδοσιακό τόπο και χρόνο. Έτσι, υποστηρίζει αυτό το στερεότυπο, ο χώρος και ο χρόνος της παγκοσμιοποίησης επιβάλλει μια δομική ασυμμετρία ισχύος που ευνοεί την εξουσία και το κεφαλαίο ενώ αποδυναμώνει τους πολίτες και τους εργαζομένους. Η παγκόσμια κινητοποίηση δείχνει ότι το χάσμα μπορεί να γεφυρωθεί, ότι οι δύο διαφορετικοί χωροχρόνοι μπορεί να συνενωθούν μέσω της μαζικής πολιτικής.

Αν θέλουμε να ακριβολογήσουμε, η κινητοποίηση του περασμένου Σαββάτου ήταν παγκόσμια μόνο ως προς το πολιτικό της βάρος και τη συμβολική της εμβέλεια. Κατά τα λοιπά, υπήρξαν δύο μεγάλες τρύπες στην πολιτική γεωγραφία: ο αραβικός κόσμος και η ανατολική πρώην κομμουνιστική Ευρώπη. Το κόστος αυτής της απουσίας είναι τεράστιο, τόσο για την πρόοδο της δημοκρατίας όσο και για τους συσχετισμούς στον σημερινό κόσμο. Ας παρηγορηθούμε όμως με μια μικρότερης σημασίας θετική ωστόσο όψη του πράγματος. Η κινητοποίηση υπονόμευσε περαιτέρω το σχήμα της "σύγκρουσης των πολιτισμών" που θέλει τους πολιτισμούς να είναι η μήτρα των συγκρούσεων στον 21ο αιώνα, αντικαθιστώντας στον ρόλο αυτόν τις ιδεολογίες του 20ού αιώνα. Οι πολίτες της δημοκρατικής χριστιανικής Δύσης διαδήλωσαν για να υπερασπίσουν μια μουσουλμανική χώρα από την απειλή δύο δυτικών κρατών. Η πολιτική αντιπαράθεση και τα πολιτικά μέτωπα πέρασαν πάνω από τα σύνορα των πολιτισμών. Το σχήμα δεν φαίνεται να προλέγει το μέλλον και ασφαλώς παραποιεί το παρελθόν. Οι συγκρούσεις στον μεταδιπολικό κόσμο θα συνεχίσουν να έχουν πολλαπλά αίτια και κυρίως θα συνεχίσουν να είναι διευθετήσιμες μέσω της πολιτικής χωρίς ο πόλεμος να είναι αναπόφευκτος.

Ας θυμηθούμε εξάλλου ότι το σχήμα της "σύγκρουσης των πολιτισμών" εμφορείται από μια επιθετική και διχαστική λειτουργία της Δύσης έναντι των άλλων πολιτισμών / κρατών. Το μήνυμα της πρώτης παγκόσμιας κινητοποίησης ήταν ακριβώς το αντίστροφο. Η Δύση, ο δυτικός δημοκρατικός πολιτισμός, μπορεί να λειτουργήσει ως παράγοντας συνοχής, εκδημοκρατισμού και ειρήνης στη διεθνή σκηνή, έλκοντας στην τροχιά του τους "Υπόλοιπους".

Ένας σύγχρονος δημοκρατικός διεθνισμός μοιάζει πλέον ρεαλιστικός. Γιατί αν όντως η παγκοσμιοποίηση πολιτικοποιήθηκε, τότε θα γίνει περισσότερο ανοιχτή σε διαφορετικές εκδοχές. Μία από αυτές είναι ο εκδημοκρατισμός της.