Εφημερίδα "Τα Νέα"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Βιβλιοδρόμιο :: Κριτική βιβλίου

( μια διοτίμα από τη γαλατία :: 22-02-2003) 

Μια Διοτίμα από τη Γαλατία

ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΟΥΡΤΟΒΙΚ

Όλοι όσοι τη γνώρισαν συμφωνούν ότι ήταν μια πραγματική καλλονή ακόμη και σε προχωρημένη ηλικία, και οι φωτογραφίες της πείθουν γι' αυτό. Ότι, παρά την ομορφιά της και τον συγχρωτισμό της με την υψηλή κοινωνία, δεν είχε τίποτα το απόμακρο ή επιτηδευμένο, απεναντίας, το φως που σκόρπιζε ολόγυρα η παρουσία της ήταν ένα φως δυνατό, αλλά γλυκό. Ότι, εκτός από καλλιέργεια και ευρύτητα πνεύματος, είχε μια καλοσύνη που στην ανάγκη παρέβαινε κανόνες και συμβάσεις για να μοιράσει τη χάρη της δικαιοσύνης της. Ότι δύσκολα μπορείς φανταστείς πιο γενναιόδωρο άνθρωπο. Έτσι φαίνεται πως ήταν η μαντάμ Ζιζέλ Βιβιέ, η ελληνοτραφής Γαλλίδα η οποία δίδαξε γαλλικά και γαλλική λογοτεχνία σε γενιές Αθηναίων, που τη θυμούνται σήμερα με θαυμασμό και ευγνωμοσύνη. Η Διοτίμα της Αθήνας του εικοστού αιώνα, όπως την αποκαλεί ένας από αυτούς, ο φιλόσοφος και ακαδημαϊκός Ευάγγελος Μουτσόπουλος.

Οι απλοί άνθρωποι, όταν τους ρωτάει κανείς ποιοι ήταν εκείνοι που τους επηρέασαν περισσότερο στη ζωή τους, αναφέρουν άλλους απλούς ανθρώπους, με τους οποίους είχαν άμεση, βιωματική σχέση. Οι διάσημοι, αντίθετα, συνηθίζουν να αναφέρουν κάποιους ακόμη πιο διάσημους προκατόχους και προδρόμους, κι ας μην τους γνώρισαν ποτέ προσωπικά. Και οι διάσημοι, ωστόσο, θα απαντούσαν όπως οι άλλοι, οι αφανείς, αν βουτούσαν τη γλώσσα τους στο γάργαρο νερό της ειλικρίνειας και όχι στην κόλλα της εθιμοτυπίας ή στο αψέντι της ματαιοδοξίας. Τα αληθινά πρότυπά μας δεν είναι ιστορικά ή φιλολογικά, αλλά ορισμένοι άνθρωποι που τους γνωρίσαμε με σάρκα και οστά και που, συχνά χωρίς να το συνειδητοποιήσουμε, γέννησαν μέσα μας, με την ίδια τη φυσική ακτινοβολία τους και τη συμπεριφορά τους μάλλον παρά με τη διδασκαλία τους, τον πόθο για το ανώτερο. Αυτοί στάθηκαν οι πραγματικοί δάσκαλοί μας, και καμιά φορά συμβαίνει να ήταν και θέσει δάσκαλοί μας. Η αναγνώριση της επίδρασης που εξάσκησαν πάνω μας είναι, περισσότερο και από φόρος τιμής προς εκείνους, πράξη ωριμότητας και αυτογνωσίας.

Εκθαμβωτικά όμορφη, η Ζιζέλ Βιβιέ έγινε σε νεαρή ηλικία ένα από τα λαμπρότερα στολίδια της αθηναϊκής κοσμικής ζωής

Είναι αδύνατο να μην εντυπωσιαστεί κανείς διαβάζοντας, σ' αυτό τον τόμο, τα κείμενα καμιάς σαρανταριάς ανθρώπων που υπήρξαν στην πλειονότητά τους μαθητές τής Ζιζέλ Βιβιέ, ανάμεσά τους ονόματα όπως του Νίκου Δήμου, του Γιώργου Κατηφόρη, της Σοφίας Μαλτέζου, του Γιάννη Μεταξά, της Φρίντας Μπιούμπι και πολλών άλλων που ξεχωρίζουν σήμερα στην πνευματική και την πολιτική ζωή της χώρας. Με ανεκδοτολογική ή εξομολογητική χροιά, συναισθηματικό ή αναστοχαστικό τόνο, απλοϊκό ή εκλεπτυσμένο λόγο, όλα αυτά τα κείμενα είναι εντελώς απαλλαγμένα από εκείνη την τελετουργική, εξεζητημένη, άγευστη υμνητικότητα που χαρακτηρίζει τα αφιερώματα σε ανθρώπους του σιναφιού ή της κλίκας. Αποπνέουν όλα γνήσια ευλάβεια, και δεν είναι λίγο για κάποιον όπως ο Νίκος Δήμου να δηλώνει ότι θεωρεί τη Ζιζέλ Βιβιέ τον σημαντικότερο άνθρωπο που πέρασε από τη ζωή του.

Διαβάζεις εδώ κι εκεί και πιάνεις τον εαυτό σου να ζηλεύει επειδή δεν γνώρισε αυτή τη γυναίκα. Μα ποια ήταν, λοιπόν, η μαντάμ Βιβιέ, "η δεσποινίς Διδιέ", όπως την ονομάζει εκ παραδρομής η λεζάντα του σκίτσου της που φιλοτέχνησε ο Φωκίων Δημητριάδης στα χρόνια του Μεσοπολέμου για την κοσμική στήλη της εφημερίδας του;

Η Ζιζέλ Βιβιέ γεννήθηκε το 1915 στην Αθήνα από Γάλλους γονείς. Ο πατέρας της, καθηγητής γαλλικών και ο ίδιος, συγγραφέας και ερασιτέχνης ζωγράφος, είχε εγκατασταθεί λίγα χρόνια πιο πριν στην Ελλάδα, όπου και γνώρισε τη μητέρα της. Η Ζιζέλ φαίνεται να μεγαλώνει μέσα στην άνεση, την ξενοιασιά και τις διασκεδάσεις. Εκθαμβωτικά όμορφη, αμαζόνα που ποζάρει συχνά με στολή ιππασίας, γίνεται γρήγορα ένα από τα λαμπρότερα στολίδια της αθηναϊκής κοσμικής ζωής και οι εφημερίδες της εποχής δεν σταματούν να δημοσιεύουν φωτογραφίες της. Σε ηλικία είκοσι δύο ετών ερωτεύεται και έναν χρόνο αργότερα παντρεύεται έναν άνθρωπο που ανήκει στο περιβάλλον του τότε διαδόχου Παύλου και, αργότερα, όταν αυτός θα ανεβεί στον θρόνο, θα γίνει γραμματέας του: τον πρωταθλητή ιππασίας υπίλαρχο Γεώργιο Κανελλάκη.

Η Ζιζέλ, όμως, δεν είναι πλασμένη από την ίδια στόφα με τις άλλες κοσμικές δεσποινίδες, που ονειρεύονται σαν επιστέγασμα μιας χλιδάτης νιότης έναν ακόμη πιο χλιδάτο γάμο. Σπουδάζει στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, παίρνει πτυχίο καθηγήτριας της γαλλικής το 1938, τη χρονιά του γάμου της, και την ίδια χρονιά διορίζεται στη Μέση Εκπαίδευση. Αλλά οι πνευματικές ανησυχίες της τη σπρώχνουν πιο πέρα. Θα συνεχίσει τις σπουδές της, και σε μεγάλη ηλικία, σχεδόν στα πενήντα της, θα πάρει πτυχίο φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο των Παρισίων.

Ο παραμυθένιος γάμος με τον Κανελλάκη δεν έχει καθόλου παραμυθένια συνέχεια. Παρά τη γέννηση τριών γιών, η ασυνεννοησία οδηγεί το ζευγάρι σε συνεχείς και ολοένα εντονότερες προστριβές. Τελικά ο γάμος διαλύεται στις αρχές της δεκαετίας του '50 και η Ζιζέλ, χάρη στα ισχυρά μέσα του τέως συζύγου της, χάνει την επιμέλεια των παιδιών της. Από τα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας και τις βασιλικές αίθουσες τελετών περνάει, χωρίς να καταδεχτεί να χρησιμοποιήσει τα δικά της μέσα, στη ζωή μιας χωρισμένης, μόνης, σκληρά εργαζόμενης γυναίκας. Διδάσκει γαλλικά στο Μαράσλειο, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, κάνει ιδιωτικά μαθήματα. Η χούντα την εξαναγκάζει σε παραίτηση από το Μαράσλειο, ένας από τους γιους της βασανίζεται άγρια στο ΕΑΤ - ΕΣΑ, το 1973. Μετά το 1991 η υγεία της κλονίζεται και από τότε θα επιδεινώνεται συνεχώς. Η Ζιζέλ Βιβιέ έσβησε στις 9 Φεβρουαρίου 1999.

"Η δεσποινίς Διδιέ", όπως ονομάζει εκ παραδρομής τη Ζιλέλ Βιβιέ η λεζάντα του σκίτσου της που φιλοτέχνησε ο Φωκίων Δημητριάδης στα χρόνια του Μεσοπολέμου για την κοσμική στήλη της εφημερίδας του (πάνω). Η Ζιζέλ Βιβιέ δίδαξε γαλλικά και γαλλική λογοτεχνία σε γενιές Αθηναίων, που τη θυμούνται σήμερα με θαυμασμό και ευγνωμοσύνη

Η λάμψη της προσωπικότητάς της. Η γλυκύτητα της μορφής της. Τα γελαστά γαλάζια μάτια της. Η απλότητα των τρόπων της, η σεμνότητά της. Η αξιοπρέπειά της. Η φυσική, απέραντη καλοσύνη της. Το χιούμορ της. Η αποστροφή της για το ψέμα. Η ανεξαρτησία της σκέψης της, που αναγνώριζε σαν μόνο περιορισμό την ανθρωπιά. Τέτοια μοτίβα επανέρχονται ολοένα στις περιγραφές της από τους μαθητές της. Μια φορά, επιτηρήτρια σε διαγώνισμα μαθηματικών, ζήτησε από τις μαθήτριες να μην "κλέβουν", εννοώντας να μην αντιγράφουν, αλλά να ρωτούν την ίδια, και όταν μια μαθήτρια, η οποία και μας διηγείται το περιστατικό, έπιασε απελπισμένα το κεφάλι της, ανήμπορη να θυμηθεί έναν τύπο, εκείνη την πλησίασε και της ψιθύρισε στο αφτί: "Ποιαν να ρωτήσω; Τουλάχιστον να μας το πουν και σωστά".

Παρά τη γαλλική καταγωγή και παιδεία της, αισθανόταν Ελληνίδα, όπως μαρτυρούν με συγκινητικό τρόπο κάποιες ημερολογιακές εγγραφές της από τον πόλεμο του 1940 - 41. Οι αναλύσεις της για τους Γάλλους συγγραφείς, από τον Μαριβώ ώς τον Σαρτρ, από τον Μπαλζάκ ώς τον Καμύ, από τον Μολιέρο ώς το θέατρο του παραλόγου, ήταν προσωπικές, ζεστές, ολοζώντανες, χωρίς καμιά φιλολογική δουλικότητα απέναντι στα τρανά ονόματα. Λένε πως η εξώπορτα του διαμερίσματός της, στην πολυκατοικία της οδού Ομήρου 57, ήταν πάντα ξεκλείδωτη και τα κλειδιά κρέμονταν απ' έξω.

Διαβάζοντας για τη μαντάμ Βιβιέ, σκεφτόμουν πόσα κοινά πρέπει να είχε με τον μίστερ Κήτιν, τον καθηγητή σ' εκείνη την αξέχαστη ταινία Ο κύκλος των χαμένων ποιητών. Αγαπάμε την ποίηση επειδή αγαπήσαμε κάποιους δασκάλους που ήξεραν πώς να μας μιλήσουν για την ποίηση. Αγαπάμε μια κουλτούρα επειδή ερωτευτήκαμε κάποιους ανθρώπους που έγιναν για μας η ενσάρκωση των προτερημάτων αυτής της κουλτούρας, η ζωντανή απόδειξη της ποιότητάς της. Η μαντάμ Βιβιέ, όπως και ο μίστερ Κήτιν, δεν τιμήθηκε ποτέ επίσημα για την προσφορά της. Οι σπουδαίοι δάσκαλοι, όπως και οι σπουδαίοι ποιητές, σπάνια παραλαμβάνουν κάποιο τιμητικό δίπλωμα ή κάποιο βραβείο, κάποια πλακέτα ή κάποιο παράσημο. Παραείναι διαφορετικοί, παραείναι αταίριαστοι για μια τέτοια αναγνώριση. Η αληθινή δικαίωσή τους είναι ότι κάνουν αυτή τη διαφορετικότητα κανόνα ζωής για τους δεκάδες, τους εκατοντάδες ανθρώπους που τους αγάπησαν και εμπνεύστηκαν από το παράδειγμά τους.