Η Μέλπω Αξιώτη στο Βερολίνο

Του ΣΠΥΡΟΥ ΠΑΓΙΑΤΑΚΗ

"H δασκάλα -μια καθολική καλόγρια- μας έλεγε: 'Και οι επαναστάτες προτού την αποκεφαλίσουν την… ξεβράκωσαν! " Κι έτσι από τότε που ήμουνα 10-12 χρονών κορίτσι μέχρι και σήμερα, σχεδόν γριά πια, έχω υποσυνείδητα συνδέσει την εικόνα της επανάστασης με το ξεβράκωμα της Μαρίας Αντουανέτας. Όταν είσαι ακόμα παιδί σου μένουνε ανεξίτηλες οι πρώτες εντυπώσεις".

Πήγαινα συχνά από το Δυτικό Βερολίνο στο Ανατολικό, για να επισκεφθώ τη Μέλπω Αξιώτη, πολιτική πρόσφυγα τότε. Έμενε πάντα στον κρατικό ξενώνα για ανώτερα στελέχη και διανοούμενους, στο "Γιοχάνισχοφ" κοντά στην Φρίντριχστράσε. Παρ' όλο που ήταν εξαιρετικά δύσκολο να μένεις σε ξενοδοχείο μόνιμα, αυτή το είχε καταφέρει . Με τις βαλίτσες της πάντα έτοιμες για την επιστροφή στην Ελλάδα. Ακόμα αρνιόταν να μάθει έστω και λίγα γερμανικά.

"Δεν θέλω να χάσω τη γλώσσα μου", επέμενε. Είναι ολόκληρη ιστορία το πώς, ολότελα άθελά της, βρέθηκε εκείνα τα δύσκολα χρόνια στο ανατολικό μπλοκ, πίσω από το "σιδηρούν παραπέτασμα", όπως ήταν εκείνη την εποχή η ορολογία.

Κόρη μιας εύπορης μεγαλοαστικής οικογένειας από τη Μύκονο, η Μέλπω Αξιώτη είχε πάει εσωτερική στις καθολικές καλόγριες, όπου μεταξύ των υπόλοιπων μαθημάτων τους μάθανε και την ιστορία της γαλλικής επανάστασης, με το φαντασμαγορικό επεισόδιο του εκδικητικού ξεβρακώματος της Μαρίας Αντουανέτας.

Φοιτητής τότε πήγαινα συχνά και την έβλεπα. Όταν τύχαινε στο Βερολίνο κι ο Νίκος Κούνδουρος, ερχόταν κι αυτός μαζί, που την θαύμαζε ιδιαίτερα.

Οι παλιότεροι επέμεναν πως ήταν μια σημαντική συγγραφέας. Όμως προσωπικά, παρόλο που απολάμβανα όσο τίποτ' άλλο τις διηγήσεις της, οι προσπάθειες που έκανα να διαβάσω τα γραπτά της με απογοήτευαν. Συμβατικές, ανούσια διδακτικές ιστορίες, γραμμένες πάντως μ' αριστοτεχνικό τρόπο.

Ταξιδεύοντας τώρα στο "επανενωμένο" Βερολίνο πήρα μαζί μου δύο από τα πρώτα της βιβλία, το "Δύσκολες νύχτες" (1938) και το "Θέλετε να χορέψομε Μαρία" (1940), τα οποία δεν γνώριζα προηγουμένως.

Ε, λοιπόν, αποκαλύφθηκαν όχι μόνο ανάμεσα στα σημαντικότερα πράγματα που έχω ποτέ διαβάσει, αλλά κι από τα πλέον μοντέρνα, ακόμα και για τη σημερινή εποχή.

Χθες ένας παλιός πολιτικός πρόσφυγας που ζει ακόμα στο Βερολίνο μου εξήγησε: "Το κόμμα την επέκρινε μ' αυστηρότητα! Έτσι που γράφεις, της έλεγαν, οι αγρότες και οι εργάτες δεν καταλαβαίνουν τίποτα. Την υποχρέωσαν, λοιπόν, να κάνει αυτοκριτική, ν' αλλάξει τρόπο γραφής, ώστε να γίνει 'κατανοητή' και πάντα με το κατάλληλο 'ηθικό δίδαγμα'. Ήταν η χειρότερη φάση της συγγραφικής καριέρας της!"

"Ναι, έτσι ήταν, δυστυχώς, σ' εκείνα τα δύσκολα χρόνια…"

"Μα μήπως και τώρα, στα χρόνια της λεγόμενης ελευθερίας, είναι καλύτερα; Δεν βλέπεις τι σε υποχρεώνουν να γράψεις, για να έχεις εμπορική επιτυχία, είτε τα κανάλια είναι αυτά, είτε ορισμένοι εκδότες;", συνέχισε ο παλιός πρόσφυγας.

"Ενδεχομένως ναι. Μόνο που η διαφορά από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα είναι ότι σήμερα πάντα υπάρχει η πιθανότητα να βρεθεί ένας εργοδότης, ο οποίος δεν ενδιαφέρεται να τηρήσεις κάποια συγκεκριμένη κομματική γραμμή και να σ' αφήσει ελεύθερο. Τότε όμως που ο μοναδικός εργοδότης για τα πάντα ήταν το κράτος, κάτι τέτοιο ήταν εκτός πραγματικότητας".

Το Βερολίνο γεννά ακόμα τέτοιες συζητήσεις για όσους το είχαν ζήσει την εποχή της διχοτόμησής του.