Γλώσσα και Ιδέες

ΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ

Η ελληνική γλώσσα δεν υπήρξε, λέγαμε την προηγούμενη φορά, ούτε η αρχαιότερη στον κόσμο ούτε μητέρα άλλων γλωσσών. Ξέρουμε όμως ότι υπήρξε γλώσσα με πολλές αδερφές. Προτού μιλήσουμε γι' αυτές, ας συναγάγουμε τις λογικές συνέπειες αυτής της διατύπωσής μας.

"Γλώσσα με πολλές αδερφές" σημαίνει, πρώτον, ότι όλες αυτές οι επιμέρους γλώσσες γεννήθηκαν από την ίδια μάνα. Σημαίνει όμως επίσης, δεύτερον, ότι ανάμεσα στην ελληνική και τις άλλες αυτές γλώσσες μπορεί κανείς να διακρίνει, με λιγότερη ή περισσότερη προσοχή, λίγες ή πολλές ομοιότητες. Φυσικά, και διαφορές. Και ενώ για τις ομοιότητες η εξήγηση είναι εύκολη κόρες της ίδιας μάνας!), δεν είναι το ίδιο εύκολη η εξήγηση των διαφορών τους, καλύτερα: η εξήγηση των διαφορών μοιάζει να είναι μια μάλλον δύσκολη υπόθεση.

Η αλήθεια είναι ότι ο λόγος για τις "αδερφές" της ελληνικής γλώσσας άρχισε μόλις στα τέλη του περασμένου αιώνα, τότε δηλαδή που πρωτογεννήθηκε η επιστήμη της γλωσσολογίας (στην πραγματικότητα, μια επιστήμη γεννιέται όταν ανακαλύπτονται οι νόμοι που διέπουν το αντικείμενό της, ως τότε η απασχόληση με το αντικείμενο ατό μπορεί και να υπήρχε, μόνο όμως στην τύχη μπορούσε να πετυχαίνει την αλήθεια). Η γλωσσολογία λοιπόν γεννήθηκε όταν την εποχή για την οποία μιλήσαμε έγινε -με θαυμασμό- η ανακάλυψη ότι τα σανσκριτικά, η αρχαία γλώσσα των Ινδών, ήταν στην πραγματικότητα πολύ κοντινή συγγενής (αδερφή!) της λατινικής και της ελληνικής γλώσσας και ότι οι ομοιότητες που παρουσίαζαν μεταξύ τους οι γλώσσες αυτές δικαιολογούν την ιδέα της κοινής καταγωγής τους. Όταν μάλιστα προσέχθηκε πως ομοιότητες με τις γλώσσες αυτές παρουσίαζαν και άλλες γλώσσες του ασιατικού και του ευρωπαϊκού χώρου (η περσική, ας πούμε, η χετιτική, η αρμενική -τα σλαβικά, τα αρχαία γερμανικά, τα κελτικά κ.ά.), άρχισε πια να κατακτά έδαφος και να εδραιώνεται η πίστη πως οι γλώσσες αυτές αποτελούσαν στην πραγματικότητα μια "οικογένεια" -με ένα μεγάλο, φυσικά, κενό στην αρχή: "ποια ήταν η μάνα που τις γέννησε;" Κάτι παραπάνω: "Πώς ήταν αυτή μάνα-γλώσσα;" Φυσικά και κάτι ακόμη: "Πού ζούσε ο λαός που τη μιλούσε;" Ερωτήσεις, όλες τους, καθόλου εύκολες, μια και η γλώσσα αυτή έπαψε πια να υπάρχει εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια: στην πραγματικότητα από τότε που ο μεγάλος λαός που τη μιλούσε άρχισε να διασπάται σε μικρότερα κομμάτια, που το καθένα τους πήρε τον δικό του δρόμο, για να εγκατασταθεί στην ασιατική ή την ευρωπαϊκή χώρα όπου το βρίσκουμε στα ιστορικά πια χρόνια. Σήμερα, πάντως, δεν είναι καθόλου λίγοι αυτοί που πιστεύουν πως ο πανάρχαιος αρχικός λαός ζούσε κάπου "στο μεταίχμιο Ευρώπης και Ασίας" -και οι επιστήμονες δημιούργησαν τον όρο "ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών", με τον οποίο όρισαν τα όρια, ασιατικά και ευρωπαϊκά, μέσα στα οποία απλώθηκαν οι λαοί-κομμάτια του αρχικού αυτού λαού. Η παμπάλαια μάνα-γλώσσα χάθηκε, εμείς όμως σήμερα μπορούμε να την αναπαραγάγουμε με τη βοήθεια των κοινών ριζών (με το νόημα με το οποίο χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη η γραμματική) που παρουσιάζονται στις αδερφές γλώσσες που απαριθμήσαμε πρωτύτερα - μην παραξενευτείτε, φίλοι αναγνώστες, μαθαίνοντας πως σήμερα έχουμε ως και το "λεξικό" αυτής της αρχικής, χαμένης πια, μάνας-γλώσσας.

Μια από τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες λοιπόν και η ελληνική. Όμως εδώ είναι ανάγκη να προσθέσουμε και άλλα - την άλλη φορά.

Γράφει ο Δημήτρης Λυπουρλής Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ.