Εφημερίδα "Μακεδονία"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Τέχνες-Πολιτισμός :: Επιστολή αναγνώστου

( θέματα της γλώσσας μας ) 

Θέματα της Γλώσσας μας

Ποια άραγε υπήρξε η στάση των λογίων απέναντι στην "Κοινή", τη νέα, απλούστερη γλωσσική μορφή που έκανε την εμφάνισή της στα χρόνια από την ίδρυση της αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ύστερα; Αυτό ήταν το ερώτημα που θέσαμε στο τέλος του σημειώματός μας της προηγούμενης Κυριακής.

Πρέπει λοιπόν να το πούμε αμέσως από την αρχή: η στάση των ανθρώπων αυτών υπήρξε απόλυτα σχεδόν αρνητική. Με την ψυχή τους μαγεμένη από τα αριστουργήματα των κλασικών ιδίως χρόνων εύκολα μπορούσαν να κάνουν το λάθος να πιστέψουν πως η λογοτεχνική φτώχεια των δικών τους χρόνων ήταν αποτέλεσμα της απομάκρυνσης από το εκφραστικό όργανο που χρησιμοποίησαν οι παλιοί εκείνοι συγγραφείς και που ήταν, όπως είδαμε, η αττική διάλεκτος. Άρχισαν λοιπόν να κηρύσσουν πως η μόνη οδός για τη δημιουργία νέων λαμπρών λογοτεχνημάτων, εφάμιλλων με εκείνα τα παλιά, ήταν αυτή που οδηγούσε κατευθείαν πίσω στην αττική διάλεκτο. Μόνο που η παλιά εκείνη αττική διάλεκτος είχε πια οριστικά εκλείψει και η μόνη δυνατότητα που έμενε ήταν πλέον η μίμησή της. Γι' αυτό και το γλωσσικό αυτό κήρυγμα ονομάστηκε "αττικισμός", μίμηση δηλαδή της αττικής διαλέκτου. Άρχισαν λοιπόν οι λόγιοι αυτοί άνθρωποι μια προσπάθεια καθαρισμού της γλώσσας της εποχής τους από τα ανάττικα στοιχεία της. "Να μη λες", υποδείκνυαν, "την τάδε λέξη" (κι εμείς μαθαίνουμε έτσι τις καινούργιες λέξεις που είχαν κάνει την εμφάνισή τους στα χρόνια τους), "αλλά την τάδε, γιατί αυτήν χρησιμοποιούσαν οι παλιοί Αθηναίοι". Σωστό λοιπόν το παλιό και - ασυζητητί - λάθος το καινούργιο!

Η διδασκαλία αυτή έγινε ιδιαίτερα έντονη στον 1ο και στον 2ο αιώνα μ.Χ., όταν η "Κοινή" υιοθετήθηκε - πανέξυπνα! - από τη νέα θρησκεία, τον Χριστιανισμό. Αρχαιότητα λοιπόν = ειδωλολατρεία και Χριστιανισμός έχουν τώρα να παλέψουν και σ' ένα καινούργιο πεδίο, το γλωσσικό. Μόνο που η υιοθέτηση αυτή δεν βάστηξε πολύ: ήδη οι τρεις μεγάλοι Ιεράρχες Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και Ιωάννης ο Χρυσόστομος (4ος αι. μ.Χ.), που σπούδασαν σε μεγάλες αττικιστικές ρητορικές σχολές, έφεραν στο τυπικό της Εκκλησίας (και στο κήρυγμα!) τα γλωσσικά σχήματα των αττικιστών, κάτι που έγινε πια από τότε παράδοση στο σώμα της Εκκλησίας. Έτσι όμως το σώμα της γλώσσας μας διχάστηκε, με σοβαρότατες, όπως θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε σε επόμενο σημείωμά μας συνέπειες.

Δύο όμως πράγματα πρέπει απαραιτήτως να τα προσθέσουμε στο σημερινό μας σημείωμα: α) ότι και βέβαια υπήρξαν και αντίπαλοι των αττικιστών (οι "αντιαττικιστές"), όμως αυτούς δεν τους διέκρινε το ίδιος πάθος που διέκρινε εκείνους( β) ότι η μεγάλη μάζα του λαού ούτε που πήρε βέβαια είδηση για όλες αυτές τις γλωσσικές διαμάχες: στο στόμα του λαού η γλώσσα εξελισσόταν αβίαστα και φυσιολογικά. Αν λάβουμε λοιπόν υπόψη μας ότι οι αττικιστές υποδείκνυαν κυρίως τι θα έπρεπε να γράφεται, εύκολα πια κατανοούμε ένα γεγονός που έμελλε να έχει σοβαρότατες συνέπειες στην ιστορία της γλώσσας μας: τη φανερή πια διάκριση ομιλούμενης και γραφόμενης γλώσσας.

Ύστερα από όλα αυτά λέω να κλείσουμε το σημερινό μας σημείωμα με μια φράση που τη συνήθιζε για την περίσταση ένας παλιός μας δάσκαλος: "Η ομιλούμενη γλώσσα θα μπορούσε να παρομοιασθεί με ένα ποτάμι νερού, που αναβλύζει από φυσικές πηγές και τρέχει ασταμάτητα μέσα στην κοίτη του, ενώ η γραφόμενη με την παγωμένη επιφάνεια ενός ποταμού, που με την ακινησία της εξαπατά τη θέα, αλλά δεν μπορεί να εμποδίσει την από κάτω της ροή του ρεύματος".

Δημήτρης Λυπουρλής Ομότιμος Α.Π.Θ.