Αρχαιότητες ή αθλιότητες;

"Αν θάψεις σήμερα ένα ευτελές αντικείμενο λαϊκής τέχνης και βρεθεί μετά από χίλια χρόνια σε ανασκαφές, θα θεωρηθεί έργο ανεκτίμητης αξίας. (Το εύρημα αυτό των χιλίων σημερινών δραχμών…".

Δεν αποτελεί η παραπάνω σκέψη ευφυολόγημα ούτε εσκεμμένη πρόκληση αμφισβητία. Είναι μια πραγματικότητα που, είτε την παραδέχονται οι "ειδικοί" και οι λάτρεις της αρχαιότητας είτε όχι, δεν παύει να αποδεικνύεται καθημερινά. Κάθε τι που λάμπει άλλωστε -λέει ο λαός μας- δεν είναι χρυσός. Βέβαια, πολλές φορές οι πολιτικές και οι όποιες άλλες σκοπιμότητες μετέτρεψαν τον ορείχαλκο σε χρυσό και γέννησαν ιδεολογίες ανάλογα με τα συμφέροντα, εθνικά, θρησκευτικά, οικονομικά κ.ά. Όμως, αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Προς το παρόν θα ασχοληθούμε με την ίδια την καθημερινή μας ζωή που τόσο την υποβαθμίζουμε, λες και μας έπιασε μια μαζοχιστική μανία να την κάνουμε διαρκώς όλο και πιο δύσκολη, για να μην πω πιο άσχημη.

Ο λόγος αφορά την περίφημη πλατεία του υπουργείου Μακεδονίας, η οποία είχε επιλεγεί από τη δημοτική αρχή της Θεσσαλονίκης για την κατασκευή του γνωστού πάρκιγκ χωρητικότητας χιλίων και πλέον αυτοκινήτων. Το πάρκιγκ δεν έγινε και ούτε θα γίνει ποτέ, γιατί βρέθηκαν, όπως είχε προβλεφθεί, αρχαία κτίσματα. Έτσι, η περιοχή μετατράπηκε σ' ένα γύφτικο τσαντίρι μόνιμης υποαπασχόλησης. "Λίθοι και πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένα", όπως θα 'λεγαν και οι αρχαίοι ημών… Αυτή είναι η εικόνα του εγκαταλελειμμένου εδώ και μήνες ανασκαφικού χώρου ελλείψει προφανώς πρόσθετων κονδυλίων. Και είναι βέβαιο ότι, όπου μπαίνει η αρχαιολογική σκαπάνη εκεί σταματά η λογική. Οι ζωτικές πολεοδομικές και οικονομικές ανάγκες της πόλης υποβαθμίζονται, η αισθητική του χώρου κακοποιείται -μέχρι σήμερα τόνοι είναι οι σωροί χωμάτων στοιβασμένοι απέναντι ακριβώς από τα παράθυρα του υπουργού, χωρίς ο ίδιος να ενοχλείται ελάχιστα από το θέαμα- τα ασφυκτικά κυκλοφοριακά προβλήματα παραπέμπονται στις καλένδες και οι ζωντανοί καλούνται να υπηρετούν τους νεκρούς θάβοντας τις δικές τους ανάγκες στο όνομα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και ταυτότητας.

Κανένας δεν ισχυρίστηκε ότι δεν έχουν χρέος οι νεότεροι απέναντι στους προγόνους, στην ιστορία και τον πολιτισμό του έθνους. Άλλο πράγμα, όμως, είναι ο σεβασμός στις ρίζες και την πολιτιστική μας κληρονομιά και άλλο η προγονοπληξία που μαστίζει όλους εκείνους που, έχοντας κάθε λόγο να υποστηρίζουν το επάγγελμά τους, δεν μπορούν να αγνοούν τη σημερινή πραγματικότητα και να παρεμβάλλουν εμπόδια ανυπέρβλητα στην πρόοδο της πόλης καλυπτόμενοι πίσω από ένα νόμο που τους έχει καταστήσει "κράτος εν κράτει".

Κανένας ηθικός νόμος ή λογική δεν υποστηρίζει ότι μπορούμε να καταστρέφουμε ένα μνημείο -τέτοιο ήταν το καλλιμάρμαρο πάρκο της πλατείας που κυριολεκτικά ξεπατώθηκε- για να βγουν στην επιφάνεια πέτρινα ντουβάρια ασήμαντης αρχαιολογικής αξίας και ιστορικής χρησιμότητας. Κι αν μας πουν κάποιοι ότι είναι σημαντικά τα ευρήματα αυτά -μέχρι σήμερα τουλάχιστον δεν είδαμε δημοσιευμένη καμιά αξιόλογη ανακοίνωση των ειδικών -τότε με την ίδια λογική, που γκρέμισαν το θαυμάσιο εκείνο πάρκο και τα πεύκα που το περιστοίχιζαν, ας γκρεμίσουν τη μισή Θεσσαλονίκη. Είναι σίγουρο ότι κάτω από τα θεμέλια των περισσότερων πολυκατοικιών θα βρουν υπολείμματα αρχαίων οικοδομών. Ας το τολμήσουν, λοιπόν, για χάρη της ιστορικής συνέχειας της πόλης και του πολιτισμού μας!

Είναι λυπηρό ότι με ενοχή των δημοτικών αρχών της Θεσσαλονίκης που άνοιξαν την όρεξη των αρχαιολογικών υπηρεσιών και με την περαιτέρω ανοχή όλων των Θεσσαλονικέων δημιουργήθηκαν, πλέον, τετελεσμένα γεγονότα στην περιοχή. Ένα δισεκατομμύριο ελληνικές δραχμές πετάχτηκαν στο δρόμο για τις αντιστηρίξεις του πάρκιγκ και κανενός δεν ίδρωσε το αυτάκι. Η πλατεία μοιάζει με βομβαρδισμένη περιοχή, ανασκαμμένη, γυμνή και έρημη με τις πολυκατοικίες γύρω να χάσκουν, θλιβεροί μάρτυρες μιας απάτης που διαπράχθηκε και ξεχάστηκε τόσο σύντομα. Όποιος τολμήσει να κατακρίνει τα έργα της εφορείας αρχαιοτήτων θεωρείται βέβηλος, ίσως και ανθέλληνας. Γνωστή η ιστορία που λειτουργεί σαν ταμπού από τα παλιά χρόνια.

Προσωπικά, ο γράφων προτιμά να θεωρηθεί βέβηλος παρά νεκροθάφτης της πόλης, στην οποία γεννήθηκε και ζει. Γιατί θλίβεται η ψυχή μου κάθε φορά που περνώ από την πλατεία "Διοικητηρίου" και τη γειτονική της πλατεία "Δικαστηρίων". Το θέμα που αντικρίζω είναι πάντα, εδώ και δεκαετίες, το ίδιο: σωροί χωμάτων και σκουπιδιών στον αρχαιολογικό περίβολο, λιμνάζοντα νερά, μπάζα χορταριασμένα, σπασμένα και πεταμένα μάρμαρα "τήδε κακείσε" κι ανάμεσά τους τα συμπαθητικά τετράποδα, κάθε μεγέθους και ράτσας να κυνηγιούνται και να… παντρολογιούνται, και μάλιστα μέσα στους ιερούς χώρους των προγόνων μας τα αθεόφοβα! Η Θεσσαλονίκη έχει καταντήσει ένα μόνιμο αρχαιολογικό "γιαπί".

Δε θέλω να φανώ πιο σκληρός και πιο βέβηλος. Δεν έχω τίποτε με τις αρχαιολογικές υπηρεσίες και, όπως αγαπώ τη γενέτειρά μου, την ίδια αγάπη τρέφω για την ιστορία και τα μνημεία του τόπου και του λαού μας.

Μόνο που η αγάπη αυτή είναι ελεγχόμενη και δεν έχει φθάσει σε σημείο υστερίας ή τυφλής λατρείας. Γνωρίζω τη σπουδαιότητα των ανασκαφών της Βεργίνας και των άλλων αξιόλογων αρχαιολογικών χώρων σε ολόκληρη την Ελλάδα από την Κνωσό μέχρι το Δίον και τους Φιλίππους. Φρονώ, όμως, ότι για τις "ήσσονος" σημασίας ανασκαφές -ιδιαίτερα στις περιπτώσεις όπου η αρχαιολογία συγκρούεται με την ζωντανή πραγματικότητα- καλό είναι να μιμηθούμε τους Ιταλούς που είναι κληρονόμοι κι αυτοί ενός μεγάλου πολιτισμού. Δε θεωρούν όμως ότι μερικά "τούβλα" ταυτίζονται με την ιστορία, επειδή τοποθετήθηκαν εκεί από κάποιους προγενέστερους. Αν κρίνουν ότι θα βοηθήσουν την αρχαιολογική επιστήμη τα φωτογραφίζουν ή τα μεταφέρουν σε μουσεία και αφήνουν τη σύγχρονη ζωή να περάσει από πάνω τους χωρίς δέος, πάθος και μικρονοϊκούς συναισθηματισμούς.

Μπορούν, λοιπόν, θαυμάσια να συνυπάρξουν οι αρχαιότητες με τις σύγχρονες ανάγκες της πόλης, όπως έγινε και με την περίπτωση του δικαστικού μεγάρου στην οδό Κουντουριώτου και να αποδοθεί ο χώρος στο δήμο και το λαό της Θεσσαλονίκης. Αυτή είναι η υπεύθυνη στάση απέναντι στην πόλη και την ιστορία της. Διαφορετικά θα βασιλεύει η διανοητική αγκύλωση και η στείρα αρχαιολατρία, που δυστυχώς πλεονάζει στον τόπο μας, απότοκος αδυναμίας για αληθινή δημιουργία στο παρόν και μέλλον, και ίσως γι' αυτό αισθανόμαστε την ανάγκη προσκόλλησης στο ένδοξο παρελθόν που μπορεί να στάθηκε συχνά πηγή έμπνευσης, εθνικής συσπείρωσης και υπερηφάνειας σε δίσεκτους καιρούς, αλλά άλλες τόσες φορές στήριξε την αντίδραση και το σκοταδισμό και υπέθαλψε λύσεις λαθεμένες και ολέθριες για το έθνος.

ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΑΦΘΟΝΙΔΗΣ

Φιλόλογος