Ο άγνωστος αστερισμός που θα σώσει τον άνθρωπο

Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διαπίστωση κάνει στο τελευταίο της βιβλίο η διάσημη ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι υφίστανται ανησυχητικές ομοιότητες μεταξύ της αθηναϊκής δημοκρατίας μετά τον Περικλή, που κλυδωνιζόταν από σκάνδαλα και αντιπαραθέσεις αντιμαχόμενων φατριών και τη δύση του 20ού αιώνα, που συγκλονίζεται συνεχώς από διαφορές και κομματικούς πολέμους. "Η ατμόσφαιρα ήταν πολύ διαφορετική, οπωσδήποτε", εξηγεί η Ζακλίν ντε Ρομιγί. "Δεν είναι άλλωστε μόνο αυτές οι δύο στιγμές της ιστορίας, που γνώρισαν 'υποθέσεις'. Τα κείμενα, όμως, αυτής της εποχής έχουν αυτόν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα, που αποτελεί το μεγαλείο της αρχαίας Ελλάδας: Προσεγγίζουν τα θέματα από την οικουμενική πλευρά τους, από εκείνη που έχει αξία για όλες τις εποχές. Προωθούν απόλυτες αρχές, που ακόμη και σήμερα, μας καλούν να σκεφτούμε".

Κοινή διαπίστωση αποτελεί ότι σήμερα απουσιάζει η πνευματικότητα από τον κόσμο μας, τον οποίο απασχολούν υπέρμετρα υλιστικά προβλήματα, που τον συνθλίβουν και τον μειώνουν. Τα αρχαία κείμενα μπορούν να δώσουν και σήμερα καινούργια διδάγματα. Σε κάθε εποχή τα κείμενα των μεγάλων συγγραφέων της αρχαιότητας διαβάζονται από διαφορετική οπτική γωνία, προσφέροντας κάθε φορά καινούργια στοιχεία που ανταποκρίνονται στις ανάγκες μας. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αποτελούν τα κείμενα του Θουκυδίδη. Τα κείμενα αυτά με άλλο πνεύμα διαβάστηκαν κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και με άλλο κατά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Σε σχετική ερώτηση, η διάσημη Γαλλίδα καθηγήτρια και ακαδημαϊκός απάντησε ότι το μέλλον της Ευρώπης δεν ανήκει στη δική της αρμοδιότητα. Δέχθηκε όμως να απαντήσει πώς θα επιθυμούσε να διαμορφωθεί το μέλλον της γηραιάς ηπείρου.

"Όλοι αυτή τη στιγμή", είπε, "ασχολούνται πολύ με το θέμα, και ιδιαίτερα οι δημοσιογράφοι, που τους έχει γίνει έμμονη ιδέα και προβλέπουν καταστάσεις. Εγώ θα ήμουν ευτυχής να γνωρίζω τι έχει συμβεί στο παρελθόν και τι συμβαίνει σήμερα. Σε ό,τι αφορά το μέλλον μας, άποψή μου είναι ότι πρέπει να συγκεντρώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, για να το κάνουμε καλύτερο, να βοηθήσουμε μεταδίδοντας τις ιδέες, τα ιδεώδη, τις ελπίδες, τις παραδόσεις, και μετά βλέπουμε. Δεν ελέγχω τα γεγονότα, όμως όσο έχω την παραμικρή πνοή ζωής θα μεταδίδω αυτό που θεωρώ χρήσιμο για το μέλλον. Προβλέψεις όμως ποτέ…".

Υπάρχουν, όμως, άλλοι διανοούμενοι που υποστηρίζουν ότι σήμερα ο άνθρωπος αντιμετωπίζει ένα έργο ακόμη πιο δύσκολο από εκείνο που αντιμετώπισε με τη λήξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Η πραγματοποίηση του έργου αυτού δεν απαιτεί πλέον τον ενθουσιασμό, όπως άλλοτε, αλλά τον ορθολογισμό. Βρισκόμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε μια αφάνταστη ποικιλία θεμάτων, που έχουν συμβεί στον κόσμο τα τελευταία πενήντα χρόνια. Με άλλα λόγια, μια σχετικώς απλή και μονοσήμαντη εξωτερική πολιτική παραχωρεί τη θέση της σε μια περίπλοκη και πολυσήμαντη, η οποία, αν και καταπιάνεται ακόμη με ορισμένα κατάλοιπα του παρελθόντος, δεν έχει μόνο ως στόχο την άμυνα. Αντίθετα, ο άνθρωπος βρίσκεται στην ανάγκη να ασχοληθεί με το μακροχρόνιο έργο της επίτευξης του δύσκολου στόχου της διαμόρφωσης ενός κόσμου, που έχει γίνει ξαφνικά πολύ ανήσυχος στο κοινωνικό επίπεδο και πολύ συνειδητός στο πολιτικό.

Με τις προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν, ο αγώνας για την κατάκτηση του μέλλοντος αρχίζει να μοιάζει σήμερα με την εμπειρία που γνώρισαν οι μεγάλες δημοκρατίες της Δύσης, κατά τα τελευταία διακόσια χρόνια. Αυτή η πείρα είναι που δίνει την ελπίδα στον άνθρωπο ότι θα μπορέσει τελικά να επιτύχει μια ρύθμιση πιο δίκαιη και πιο λογική στις παγκόσμιες υποθέσεις, παρόλο που η διεθνής σκηνή εμφανίζεται σήμερα πολύ μεγάλη και πολύπλοκη. Η ρύθμιση που οραματίζονται όλοι και που με τον καιρό μπορεί να εξελιχθεί σε μια πραγματικά αλληλένδετη παγκόσμια κοινότητα δεν μπορεί να προδιαγραφεί. Θα γίνει πραγματικότητα μόνο μέσα από τη σταδιακή αλλαγή των προσανατολισμών και των αντικειμενικών συνθηκών της ανθρωπότητας.

Αλλά και ο δικός μας, ο μεγάλος Νίκος Καζαντζάκης, στον "Τελευταίο πειρασμό" παρουσιάζει το χθες και το σήμερα, με ένα τρόπο που εντυπωσιάζει: "Πίσω του αράδιαζαν σκυφτοί οι γέροι με τα ραβδιά τους (…. ) πίσω οι άντρες, πιο πίσω οι γυναίκες κι ουραγώγι τα παιδιά, και κρατούσαν καθένα από μια πέτρα στο χέρι κι άλλα σφεντόνες περασμένες στον ώμο τους. Προχωρούσαν όλοι μαζί και μούγκριζαν σιγά, μουγκά, σαν τη θάλασσα. Καινούργιο, πολύβουο ανθρωπομάνι πρόβαλε από την άκρη του δρόμου, γριές ξεμαλλιάρες, γέροι ανήμποροι, οι κουτσοί, οι στραβοί, οι λεπροί, όλα τα κατακάθια της Ναζαρέτ. Θρύβονταν η γης κάτω από τις πατούσες των ανθρώπων, σύννεφο ασκώνονταν ο κουρνιαχτός, βρωμοκοπούσε ο αγέρας κι από πάνω ο ήλιος κίνησε κι όλα να καίει".

Πρόκειται για περιγραφές του παρελθόντος, ή συμβαίνουν και σήμερα στον πλανήτη μας; Αλλά ο συγγραφέας συνεχίζει:

"Οι Ρωμαίοι σταυρώνουν τους προφήτες στη Ναζαρέτ, ο Θεός ρίχνει βροχές που θυμίζουν κατακλυσμό και παρασέρνει τα έτοιμα στάρια των χωρικών από τους κάμπους. Κλαιν οι γυναίκες το σιτάρι σαν υγιό τους".

Η εικόνα δεν είναι πρόσφατη και στην Ελλάδα; Τι προβλέψεις μπορεί να κάνει κανείς; Ίσως ο Αντρέ Μαλρό να πλησιάζει την αλήθεια:

"Στη μυθιστορηματική δημιουργία, στον πόλεμο, στα μουσεία, πραγματικά ή φανταστικά, στον πνευματικό πολιτισμό, στην ιστορία ίσως, έχω συναντήσει συχνά ένα θεμελιακό αίνιγμα, υποκείμενο στα καπρίτσια της μνήμης που -τυχαία ή όχι- δεν αναπλάθει μια ζωή στο κανονικό της ξετύλιγμα. Φωτιζόμενα από έναν αθέατον ήλιον, εμφανίζονται νεφελώματα που φαίνονται να προετοιμάζουν έναν άγνωστον αστερισμό".

Β.