Εφημερίδα "Μακεδονία"
ΣΤΗΛΗ: ΣΤΗ ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ
Χαρακτηριστικό δείγμα "παλαιών καθεστώτων"
Το θέμα που επιχειρούμε να συζητήσουμε στο περιθώριο της πολιτικής μας ζωής, το θέμα του διαχωρισμού της Εκκλησίας από το κράτος, είναι το κεντρικό ζήτημα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής σε όλη την Ευρώπη, σε όλη τη Δύση. Η ταύτιση της Εκκλησίας με το κράτος είναι το βασικό χαρακτηριστικό των "παλαιών καθεστώτων", των μοναρχιών που σαρώθηκαν από τη νεοτερικότητα. Τις αναζητήσεις που διαμόρφωσαν την εικόνα του σύγχρονου κόσμου καθόρισαν μεγάλες επαναστάσεις στη Γαλλία και την Αμερική, μεγάλες συγκρούσεις στη Γερμανία και τη Ρωσία.
Όποιες κοινωνίες δεν συμμετείχαν στις μεγάλες αυτές αναζητήσεις του διαφωτισμού έμειναν στο περιθώριο του σύγχρονου κόσμου. Συνδέονται μαζί του γεωπολιτικά, οικονομικά, διπλωματικά, αλλά δεν συμμετείχαν στο γίγνεσθαι. Το πρόβλημα που κρατά ακόμη την Τουρκία στο περιθώριο της Ευρώπης είναι ακριβώς αυτό. Δεν έχει αντιμετωπίσει ικανοποιητικά τη σχέση θρησκείας και κράτους. Η καταπίεση της θρησκείας, επί της οποίας στηρίχθηκε η ατατουρκική αλλαγή, δεν αποτελεί λύση. Οδήγησε σε ολοκληρωτικές νοοτροπίες, ανάλογες με ολοκληρωτικές νοοτροπίες που γνώρισε παλαιότερα η Ευρώπη.
Η διαμόρφωση των σχέσεων Εκκλησίας-κράτους δεν πήρε παντού ενιαία μορφή. Ιστορικοί και πολιτικοί παράγοντες έδωσαν σε κάθε περίπτωση σε κάθε κοινωνία διαφορετική μορφή αυτών των σχέσεων. Η λογική και οι αρχές που διέπουν τη σχέση της θρησκείας με το κράτος στο σύγχρονο κόσμο είναι ενιαία.
Στην Αμερική, πρωταγωνιστή στη διαμόρφωση των κανόνων της νεοτερικότητας, η θρησκευτική πολυφωνία βοήθησε να κτιστεί το τείχος που χωρίζει τις Εκκλησίες από το κράτος, χωρίς τις τρομερές συγκρούσεις που γνώρισε η Ευρώπη. Το "τείχος" αυτό συνέβαλε στην πρωτοφανή ανάπτυξη όλων των Εκκλησιών και ομολογιών. Το ίδιο πρότυπο βλέπουμε να επαναλαμβάνεται και σε περιοχές της Ευρώπης όπου η σύγκρουση αποφεύχθηκε.
Ο ουσιαστικός εκσυγχρονισμός και εκδημοκρατισμός της Ισπανίας άρχισε με τον εκσυγχρονισμό της ισπανικής Εκκλησίας. Πολύ πριν να προχωρήσουμε στον εκσυγχρονισμό της πολιτικής ζωής και τη διάρρηξη της απομόνωσης και της καθήλωσης στις νοοτροπίες του μεσοπολεμικού φασισμού και του Φράνκο, η καθολική Εκκλησία απέκοψε μόνη της το λώρο που τη συνέδεε με το κράτος. Έδειξε πώς το opus dei δεν υπηρετούσε, αλλά εκμεταλλευόταν την Εκκλησία. Το ίδιο και στην Πολωνία. Η Εκκλησία κατάφερε να διατηρήσει το σημαντικό ρόλο αποδεχόμενη τις σύγχρονες μορφές πολιτικής οργάνωσης, που διαχωρίζουν αυστηρά τη θρησκεία από την πολιτική, όπως στην Αμερική.
Η νεοελληνική κοινωνία που συμμετείχε στις μεγάλες κινήσεις του διαφωτισμού (η ελληνική επανάσταση) δεν έχει ακόμη αντιμετωπίσει οριστικά αυτό το θέμα. Γιατί δεν βοηθά πλέον η Εκκλησία, η οποία αντίθετα από τα στερεότυπα που κυκλοφορούν βοήθησε αποφασιστικά στην εισαγωγή των αρχών του σύγχρονου κόσμου στους χριστιανούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας; Η νεοελληνική Εκκλησία, "η Αυτοκέφαλος Εκκλησία της Ελλάδος", δυσκολεύεται θεσμικά να συμμετάσχει στη συζήτηση αυτή, από τότε που αποκόπηκε από την παράδοση της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Ο μόνος λόγος ύπαρξης από τότε είναι να υπηρετεί το κράτος. Πώς θα διανοηθεί, αν διαρρήξει όλες τις σχέσεις με το κράτος;
Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι ο μόνος συγκροτημένος λόγος για την οργάνωση των σχέσεων της πολιτείας με την Εκκλησία είναι ο λόγος του πατριάρχη Βαρθολομαίου (που δημοσιεύεται το μήνα αυτό στη "Νέα Εστία").
