Οι άνδρες πρωτοστατούν, λόγω συνθηκών, και στη λογοτεχνία

Αγαπητή κ. Μαρία Ζόννε,

Έχει πει ο Α. Ρεμπώ: "Όταν θα σπάσει η αιώνια δουλεία της γυναίκας από τον άνδρα, τότε θα γίνει ποιήτρια και η γυναίκα".

Δεν θα συμφωνήσω και τόσο με τα λόγια του ποιητή: Διότι, κατά την άποψή μου, ο λόγος που η γυναίκα δεν πρωτοστατεί ούτε και στη λογοτεχνία, είναι η έλλειψη χρόνου -παιδιά, οικογένεια, νοικοκυριό- αλλά και η ίδια η φυσιολογία -εγκυμοσύνη, θηλασμός, κ.ά. Με την απελευθέρωση ο ρόλος της γυναίκας επιβαρύνθηκε διπλά, που σημαίνει πάλι έλλειψη χρόνου.

Παρατηρούμε, από το 1901, που καθιερώθηκε το βραβείο Νόμπελ, έως το 1980, ότι ανάμεσα σε 63 άνδρες που πήραν Νόμπελ Λογοτεχνίας είναι μόνο 6 γυναίκες. Παρατηρούμε, επίσης στις μέρες μας, ότι μόνο 8 γυναίκες συγγραφείς συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο με τα εκατό καλύτερα μυθιστορήματα του αιώνα που γράφτηκαν στην αγγλική γλώσσα, σύμφωνα με λίστα, η οποία είδε το φως της δημοσιότητας πρόσφατα.

Πάντως, γυναίκες που είχαν το χρόνο και την άνεση να συγγράψουν βιβλία όχι μόνο έγιναν αποδεκτές από τους άνδρες, αλλά και τους επηρέασαν. Είναι η Έλιοτ Τζωρτζ που αναφέρεται ως η πρώτη, μετά τον Ντίκενς συγγραφέας της Αγγλίας. Η Έλιοτ επηρέασε τον Χένρι Τζέιμς, τον Τόμας Χάρντυ, τον Λώρενς, τον Προυστ, τον Μορουά κ.ά. Πολλοί κριτικοί δε την κατατάσσουν ανάμεσα στους σημαντικότερους Ευρωπαίους λογοτέχνες (Φλωμπέρ, Τουργκένιεφ, Τολστόι).

Είναι η Ελισάβετ Μπάρετ, η οποία με το πρώτο της κιόλας έργο, μετάφραση του "Προμηθεύς Δεσμώτης", αποκάλυψε την ποιητική ιδιοφυία της και τη σοβαρή φιλολογική κατάρτισή της. Η Μπάρετ, όταν αργότερα παντρεύτηκε το διάσημο συγγραφέα Μπράουνιγκ, τον ενέπνευσε τόσο, ώστε ο συγγραφέας άλλαξε τη ροπή του προς τον πραγματισμό και γίνεται λυρικός.

Είναι η Γαλλίδα Γεωργία Σάνδη, εκπρόσωπος των "μποέμ" για την οποία ο ντε Μυσέ έχει σημειώσει: "Έγραφε μυθιστορήματα διαλέγοντας τα πιο δραματικά θέματα: πατροκτονίες, απαγωγές, δολοφονίες, κλοπές, φροντίζοντας πάντα να επιτίθεται στην κυβέρνηση και να κηρύττει την χειραφέτηση των γυναικών".

Είναι στη συνέχεια οι αδελφές Μπροντέ που τα αριστουργηματικά τους έργα εμπλουτίζουν και τον κινηματογράφο, όπως και το θρυλικό έργο της Μ. Μίτσελ, "Όσα παίρνει ο άνεμος", είναι οι λογοτέχνιδες: Σέλμα Λάγκερλεφ, η Γκράτσια Ντελέντα, η Σίγκριτ Ούντσετ, η Περλ Μπακ, η Γκ. Μιστράλ, η Νέλι Ζακς και η Τόνι Μόρισον, όλες βραβευμένες με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Και στην περίφημη λίστα με τα εκατό καλύτερα μυθιστορήματα του αιώνα μας συμπεριλαμβάνονται: Η Βιρτζίνια Γουλφ, η Κάρσον, η Γουάρτον, η Κάτερ, η Σπαρκ, η Όουεν, η Ράις και η Άιρις Μέρντοχ (Murdoch) είναι κι άλλες περίφημες λογοτέχνιδες, τις οποίες δεν είναι δυνατόν να αναφέρει κανείς όλες, αλλά πάντα οι άνδρες υπερέχουν στον αριθμό, λόγω συνθηκών και όχι λόγω καλύτερης πένας ή έμπνευσης.

Όμως, τι γίνεται με τη γυναικεία λογοτεχνία στη χώρα μας; Οι συνθήκες είναι τόσο αντίξοες για την Ελληνίδα λογοτέχνιδα, όπως είναι και αντίξοες για τις γυναίκες, όσον αφορά την παραγωγή βιβλίων σε σχέση με τους άνδρες. Αλλά αντίξοες είναι οι συνθήκες και για τον Έλληνα λογοτέχνη, καθώς, όταν μεγαλουργεί ο Ουγκώ, ο Σέλεϊ, ο Πόε κ.ά. η Ελλάδα, είναι σκλαβωμένη και απομονωμένη.

Την εποχή, λοιπόν, που η Σάνδη "κατέλυε" το κατεστημένο της κοινωνίας της Γαλλίας, η Ελληνίδα έδινε έναν άλλο αγώνα, αυτόν της εθνικής απελευθέρωσης.

Όπως και πολύ αργότερα, δηλαδή το 1949, όταν η Σιμόν ντε Μποβουάρ προκάλεσε πάταγο με το επαναστατικό της έργο "Το δεύτερο φύλο" η Ελληνίδα, όχι μόνο προσπαθούσε να συνέλθει από τον εμφύλιο, αλλά ήταν και αρκετά προσκολλημένη στα πατροπαράδοτα. Και καλά έκαμε.

Παρ' όλα αυτά, όμως, οι Ελληνίδες λογοτέχνιδες δημιουργούν δίπλα στους άνδρες λογοτέχνες, ωστόσο τα ονόματά τους δεν θα γίνουν γνωστά "εκτός των τειχών" παρεκτός κι αν εγκαταλείψουν τη χώρα, αλλά και πάλι στην παραγωγή βιβλίων δεν θα πρωτοστατήσουν σε σχέση με τους άνδρες.

Έτσι έχουμε εξαιρετικά μυθιστορήματα και εμπνευσμένα ποιήματα με ξεχωριστή θέση στη λογοτεχνία μας και ιδιαίτερα στη γυναικεία λογοτεχνία της χώρας μας. Ενδεικτικά είναι: Η Τατιάνα Σταύρου, η Έλλη Αλεξίου, η Λιλίκα Νάνου, η Μαργαρίτα Λυμπεράκη, η Ζωή Καρέλλη, η Χρυσάνθη Ζιτσαία, η Μαρία Πολυδούρη, η Μυρτιώτισσα, Αιμιλία Δάφνη, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ειρήνη Δενδρινού, Λιλή Πατρικίου - Ιακωβίδου, Μαρία Μακρή, Κική Δημουλά, Ιουλία Δραγούμη, Πηνελόπη Δέλτα, Αιμιλία Δάφνη, Αθηνά Ταρσούλη, Κλεαρέτη Μαλάμου, Ιουλία Περσάκη, Κωστούλα Μητροπούλου, Γαλάτεια Σαράντη κ.ά.

Απολήγοντας θα αναφερθώ στα λόγια ενός σπουδαίου, που έχει σημειώσει: Για να γραφεί ένα μυθιστόρημα ή ένα ποίημα απαιτούνται τα εξής: "Ταλέντο, χρόνος, ταξίδια, βιώματα, μόρφωση και αρκετή μοναξιά". Απαιτείται, όμως και άνεση, και χρήμα και προ πάντων στις μέρες μας καλές δημόσιες σχέσεις. Δίχως αυτά, μπορεί ένα αριστούργημα να μην γίνει ποτέ βιβλίο, να μην δει ποτέ το φως της δημοσιότητας και να μείνει για πάντα σ' ένα συρτάρι.

Πάντως, στη λογοτεχνία τουλάχιστον οι γυναίκες που διαθέτουν περισσότερη ευαισθησία απ' ό,τι οι άνδρες με διαφορετικές συνθήκες, σίγουρα θα πρωτοστατούσαν.

Σας ευχαριστώ

ΓΕΩΡΓΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ