Οι συνέπειες επαναστάσεων και πολέμων στην Ευρώπη

Υποτίθεται πως μετά τον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, επικρατεί στον πλανήτη μας ειρήνη. Μετά τη σφαγή των εκατομμυρίων ανθρώπων, την καταστροφή των χιλιάδων πόλεων και χωριών και το δράμα τεράστιου αριθμού προσφύγων, θα νόμιζε κανείς ότι θα επικρατούσε η σύνεση. Δυστυχώς όμως, ο άνθρωπος δεν αλλάζει. Το αίμα ρέει στη μαύρη ήπειρο, το Ιράκ προσπαθεί να θεραπεύσει τις πληγές του και στη γειτονική Γιουγκοσλαβία έχει ανάψει ένας πόλεμος, που είναι άγνωστο ποια αποτελέσματα θα έχει. Οι περισσότεροι των αντιμαχομένων αναφέρονται σε επαναστάσεις. Αλλά γιατί κηρύσσονται οι επαναστάσεις αυτές; Κατά τον Άγγλο καθηγητή, Ε. Τζ. Χοπσμπάουν, οι λέξεις είναι μάρτυρες, που συχνά μιλούν πιο καθαρά από τα ντοκουμέντα. Μερικές από τις λέξεις αυτές είναι "βιομηχανία", "βιομήχανος", "εργοστάσιο", "μεσαία τάξη", "εργατική τάξη", "καπιταλισμός", "σοσιαλισμός", "αριστοκρατία", "φιλελεύθερος", "συντηρητικός", "εθνικότητα", "οικονομική κρίση", "ωφελισμός", "στατιστική", "κοινωνιολογία", "ιδεολογία", "απεργία", "απαθλίωση" και άλλες.

Να σημειωθεί ότι από το 1789, όταν ξέσπασε η γαλλική επανάσταση, μέχρι σήμερα, οι διαφοροποιήσεις που έγιναν στον κόσμο είναι σημαντικές. Κανείς δεν θα μπορούσε την εποχή εκείνη να φανταστεί ότι ο άνθρωπος θα έφτανε στο σημερινό επίπεδο. Οι περισσότεροι άνθρωποι, τότε, ήταν αγρότες. Σε χώρες όπως η Ρωσία, η Σκανδιναβία ή οι βαλκανικές, όπου η πόλη παρουσίαζε μικρή άνθηση, ο πληθυσμός ήταν αγροτικός, κατά 90% με 97%. Ακόμη και σε περιοχές με ισχυρή αστική παράδοση, το αγροτικό ποσοστό ήταν εξαιρετικά υψηλό. Έφθανε στο 85% στη Λομβαρδία, στο 72%-80% στη Βενετία και στο 90% στην Καλαβρία και τη Λουκανία. Στην Αγγλία, ο αστικός πληθυσμός ξεπέρασε τον αγροτικό για πρώτη φορά, το 1851.

Προηγήθηκε η βιομηχανική επανάσταση στην Αγγλία. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία λύθηκαν τα δεσμά της παραγωγικής δύναμης των ανθρωπίνων κοινωνιών, οι οποίες κατόρθωναν να επιτύχουν τον συνεχή, ταχύ και απεριόριστο πολλαπλασιασμό αγαθών και υπηρεσιών. Καμιά προηγούμενη κοινωνία δεν είχε κατορθώσει να ξεπεράσει τους περιορισμούς που επέβαλαν στην παραγωγή ή προβιομηχανική κοινωνική διάρθρωση, η ατελής επιστήμη και τεχνολογία και οι περιοδικοί κλονισμοί. Συνεπώς, η επανάσταση αυτή ωφέλησε τον άνθρωπο.

Ακολούθησε η γαλλική επανάσταση, που προκάλεσε το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Αλλά για τον Γάλλο της μεσαίας τάξης δεν ήταν ούτε παθολογική ούτε αποκαλυπτική, αλλά πρώτα και κύρια η μόνη αποτελεσματική μέθοδος προστασίας της χώρας. Οι προοπτικές της γαλλικής μεσαίας τάξης είχαν άμεση εξάρτηση από τις προοπτικές ενός ενιαίου, ισχυρού και συγκεντρωτικού εθνικού κράτους. Ωστόσο, οι πόλεμοι που ακολούθησαν ήταν σκληροί. Συγκρούστηκαν στην Ευρώπη κράτη και συστήματα, αλλά τα αποτελέσματα ήταν ουσιαστικά.

"Η γαλλική επανάστασις και ο Ναπολέων", έγραφε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, "έκαμε, κατά τη γνώμη μου να ανοίξει τα μάτια του κόσμου. Πρωτύτερα τα έθνη δεν εγνωρίζοντο, τους βασιλείς τους ενόμιζαν ως θεούς της γης και ό,τι και αν έκαμναν το έλεγαν καλά καμωμένο. Διά αυτό και είναι δυσκολότερο να διοικήσεις τώρα λαόν".

Η ρωσική επανάσταση, το 1917, προκάλεσε επίσης σημαντικές πολιτικές, κοινωνικές και γεωγραφικές ανακατατάξεις. Κυρίως, όμως, στις συνέπειές της πρέπει να περιληφθούν εκατομμύρια νεκρών. Ο συγγραφέας Νικολάι Μπερδιάγεφ, στο βιβλίο του "ο νέος Μεσαίωνας", που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Π. Πουρνάρα, σε μετάφραση Προδρόμου Π. Αντωνιάδη, γράφει μεταξύ άλλων και τα εξής:

"Το παν κατέρρευσε. Ό,τι είχε προσφέρει στο επίπεδο του πολιτισμού στη Ρωσία προστασία και στήριγμα. Αυτό το λεπτό στρώμα πολιτισμού, αυτός ο αβρός πολιτισμός ήταν βιώσιμος μόνο κάτω από την προστασία της μοναρχίας, η οποία δεν επέτρεπε στην εξουσία του σκότους, που ακόμη δεν είχε ξεσπάσει, να πλημμυρίσει τα πάντα μέσα στο λαό. Η Ρωσία ήταν μια τεράστια αγροτική αυτοκρατορία με αδύναμα εξελισσόμενες κοινωνικές τάξεις, μ' ένα λεπτεπίλεπτο στρώμα πολιτισμού και με έναν τσάρο που συγκρατούσε την αυτοκρατορία αυτή και προστάτευε τον πολιτισμό της. Η τσαρική κυβέρνηση, συχνά πυκνά, μπορεί να καταδίωκε τα πολιτισμένα κοινωνικά στρώματα και να ασκούσε βία, αλλά ήταν επίσης αυτή που κυρίως έδωσε τη δυνατότητα της υπάρξεώς τους, είναι αυτή που μέχρι ένα ορισμένο χρονικό σημείο καθόρισε την ποιοτική και αξιολογική ιεραρχία, τους βαθμούς και τις τάξεις στη ρωσική ζωή. Με την πτώση του τσαρισμού άρχισε στη Ρωσία μία "απλοποιούσα ισοπέδωση".

Κανείς, βέβαια δεν μπορεί να υποστηρίξει το τσαρικό καθεστώς. Ιδίως σήμερα. Αλλά οι ηγέτες του υπαρκτού σοσιαλισμού συγκρότησαν μια άλλη "δυναστεία" που προκάλεσε το θάνατο, τον τρόμο και την απόγνωση σε ένα λαό, για χάρη του οποίου κηρύχθηκε η επανάσταση.

Β.