Κοινωνικός αναβρασμός προκαλεί ανησυχίες

Στοιχεία που πρέπει να προκαλέσουν μεγάλη ανησυχία στους αρμοδίους, αποκάλυψε πρόσφατα συντάκτης της "Μακεδονίας", αλλά φαίνεται ότι οι έχοντες αναλάβει τον τομέα της απασχόλησης κατέχονται από μακάρια αμεριμνησία. Το 1960 ήταν το μέσον μιας περιόδου, όπου η ανοικοδόμηση ήταν η κύρια οικονομική δραστηριότητα. Αυτό δημιουργούσε τάσεις αστυφιλίας, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της υπαίθρου να συγκεντρώνεται στις αστικές περιοχές και κυρίως στην Αθήνα, ενώ υπήρξε και έντονο μεταναστευτικό ρεύμα προς το εξωτερικό. Εκείνη, λοιπόν, την εποχή, σημαντικό ρόλο στην οικονομική μεγέθυνση έπαιξε ο αγροτικός τομέας, ο δευτερογενής και κυρίως η βιομηχανία κι ο τριτογενής τομέας, που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς. Με βάση τα δεδομένα αυτά, ο πρωτογενής, δηλαδή η γεωργία και η κτηνοτροφία συμμετείχαν στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν κατά 18,4%, ο δευτερογενής που περιλαμβάνει τα ορυχεία, τη βιομηχανία, τον ηλεκτρισμό και τις κατασκευές κατά 24,75% και ο τριτογενής τομέας κατά 59,6%. Στον τριτογενή τομέα συμπεριλαμβάνονται οι μεταφορές και επικοινωνίες, η δημόσια διοίκηση, το εμπόριο, οι κατοικίες, η υγεία και εκπαίδευση, οι Τράπεζες και διάφορες άλλες δραστηριότητες.

Έπειτα από 37 χρόνια η κατάσταση έχει αλλάξει ριζικά. Ο τομέας των υπηρεσιών μεγεθύνεται περισσότερο σε βάρος της γεωργίας και του δευτερογενούς τομέα της οικονομίας. Συγκεκριμένα, η συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν έπεσε στο 8,5%. Επίσης και η συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα υποχώρησε στο 23,8%, ενώ εντυπωσιακή άνοδο παρουσίασε η συμμετοχή του τριτογενούς τομέα, που ανήλθε στο 71,2%. Με δύο λόγια, μειώθηκε αισθητά η παραγωγή και διογκώθηκε ο τομέας της παροχής υπηρεσιών, ο οποίος τίθεται υπό αμφισβήτηση, σχετικά με την οικονομική και κατ' επέκταση με την κοινωνική, ανάπτυξη της χώρας. Γενικότερα, διαπιστώνεται μια αναδιανομή του εργατικού δυναμικού και του ενεργού οικονομικού πληθυσμού. Πού θα καταλήξει η εξέλιξη αυτή; Είναι δυνατόν να επιβιώσει μια χώρα, στα μεγάλα αστικά κέντρα της οποίας ενδημεί σε μεγάλο ποσοστό η φτώχεια; Είναι δυνατόν να ασκηθεί εθνική πολιτική όταν η ύπαιθρος είναι σχεδόν ερημωμένη και εκείνοι που έχουν το κουράγιο να παραμείνουν κοιμούνται με το δίκαννο στο πλάι τους; Και ποιος θα ασχοληθεί με την παραγωγή; Ο αγρότης εγκατέλειψε το χωράφι του, ο βιομήχανος έβαλε λουκέτο στο εργοστάσιο και ο βιοτέχνης αγωνίζεται να εξοφλήσει τα χρέη του, για να μη βρεθεί στη φυλακή. Η κατάσταση είναι απογοητευτική, αλλά λίγοι είναι εκείνοι που την αντιλαμβάνονται.

Στο μεταξύ, σημειώνονται κοινωνικές διαφοροποιήσεις, που προκαλούν εύλογες απορίες. Ένα παράδειγμα αποτελούν οι δαπάνες για την παιδεία και την κατοικία. Οι διαφορές στην ποιότητα της παιδείας και της κατοικίας, όπως επίσης οι διαφορές στη σημασία που αποδίδεται στην παιδεία και την κατοικία οδηγούν σε διαφορετικούς τρόπους δαπάνης των χρημάτων, η προέλευση των οποίων σε πολλές περιπτώσεις προκαλεί απορίες. Για τους εργάτες, ένα ιδιόκτητο σπίτι σημαίνει διαφυγή προς την ελευθερία. Αντίθετα, για τα μεσαία κοινωνικά στρώματα σημαίνει την επιβεβλημένη τεκμηρίωση της κοινωνικής τους βαθμίδας. Αλλά, ενώ τα δύο παραπάνω κοινωνικά στρώματα αγοράζουν παρόμοια σπίτια, τα ίδια αυτοκίνητα, τα ίδια περίπου λοιπά καταναλωτικά αγαθά, οι εργάτες δαπανούν για υπηρεσίες λιγότερα από εκείνους των κατωτέρων μεσαίων στρωμάτων. Ο ξυλουργός ή ο πρακτικός μηχανικός, αντίθετα από τον τραπεζικό υπάλληλο, δεν θα καλέσει τεχνίτη για να επιδιορθώσει τη βλάβη στο ηλεκτρικό σύστημα ή για να επισκευάσει το αυτοκίνητό του. Θα τα κάνει όλα μόνος του. Ουσιαστικά, οι διαφορές που χωρίζουν το επάνω στρώμα της κατηγορίας "εργατική τάξη" από το κάτω στρώμα της κατηγορίας "μεσαία τάξη" διαφορές στις φιλοδοξίες, στην εκτίμηση της σημασίας του σπιτιού, στην χρησιμοποίηση των χρημάτων και στο είδος της ψυχαγωγίας, δεν είναι τόσο μεγάλες όσο οι διαφορές ανάμεσα στο ίδιο αυτό επάνω στρώμα της κατηγορίας "εργατική τάξη" που έχει εξασφαλίσει σχετικώς σταθερή οικονομική υπόσταση και το χαμηλό στρώμα της ίδιας κατηγορίας, που περιλαμβάνει όσους ξεπεράστηκαν από την εξέλιξη και έχουν ξεπέσει.

Το ποσοστό της ανεργίας είναι πολύ μεγαλύτερο στους ημιειδικευμένους χειριστές, στους ανειδίκευτους χειρώνακτες και στους ανειδίκευτους υπηρέτες, παρά στους ειδικευμένους εργάτες. Η ζωή των άτυχων αυτών εργατών είναι στο έπακρο χαώδης. Η διέξοδος για μια καλύτερη ζωή μοιάζει με όνειρο άπιαστο. Είναι απονήρευτοι, ψωνίζουν κακά και ακριβά, παγιδεύονται στις λεγόμενες "εύκολες πιστώσεις" και γι' αυτό μπλέκονται συχνότερα σε χρέη και συχνότερα υφίστανται τις συνέπειες της αφέλειάς τους. Ωστόσο, η κάθε μία από τις κοινωνικές αυτές διαβαθμίσεις μπορεί να "τεμαχισθεί" σε φάσμα διακρίσεων πιο λεπτών, αλλά όχι λιγότερο σημαντικών. Η εξέλιξη αυτή θα αποβεί, οπωσδήποτε, πιο ευνοϊκή για μια μεγάλη κατηγορία ανθρώπων.

Ακολουθεί η περίπτωση των αγροτών που κανείς δεν είναι σε θέση να ισχυριστεί, πως ζουν καλύτερα από άλλες κοινωνικές ομάδες. Ποιος υποβάθμισε τη ζωή τους; Ποιος τους υποχρέωσε να απασχολούνται υπό συνθήκες καταναγκασμού; Ποιος τους ξερίζωσε από τα χωριά τους, για να τους στρέψει προς την εξωτερική μετανάστευση και τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας μας; Οι δράστες, όσοι απόμειναν, κύπτουν την κεφαλή, ωσάν να βρίσκονται κατηγορούμενοι ενώπιον δικαστηρίου.

Ας μη αδιαφορήσουμε και για την παιδεία. Η μόρφωση αποκτά συνεχώς μεγαλύτερη σημασία ως παράγοντα διαχωρισμού, ως πηγή επιβολής, ως συντελεστή "τρόπου ζωής". Υπάρχουν πολλοί λόγοι που κάνουν να πιστεύει κανείς ότι σε κάθε ευημερούσα χώρα, ο ρόλος της παιδείας θα γίνει ιδιαίτερα σημαντικός. Είναι η τελευταία ελπίδα ενός κόσμου, που ακολουθεί το δρόμο του χωρίς ηγέτες, χωρίς σκοπό, χωρίς ιδανικά, χωρίς ελπίδα. Όλοι αναμένουν τον Μεσσία. Όχι τον Ιησού. Εκείνος βρίσκεται κάθε ημέρα δίπλα μας. Ευτυχώς. Όλοι αναμένουν τον Μεσσία της πολιτικής. Κι αυτό, γιατί έχει συμβεί κι άλλες φορές..

Β.