Εφημερίδα "Μακεδονία"

Αναζήτηση

Βρες
Εμφάνιση

Τέχνες-Πολιτισμός :: Παρουσίαση βιβλίου

( όταν το περιθώριο ανατέλλει - κοριτσα εκπαίδευση-ευεργέτες-οικονομία (1850-1908) - ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού - η ιστορία τους σε βιβλίο - "η απανθρωπία του δικαιώματος" του χρήστου γιανναρά, σελίδες 258, εκδόσεις "δόμος", αθήνα 1998 - περιφρον ) 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Όταν το περιθώριο ανατέλλει

"Δέκα βήματα στην άμμο", Βασίλης Χατζηβασιλείου, εκδ. Κέδρος, σελ. 198, Αθήνα 1998

Συνήθως ο τίτλος ενός βιβλίου "κρύβει" μέσα του, με έντεχνη λιτότητα, την ουσία, το βάθος, την περιπλάνηση που ο αναγνώστης επιχειρεί στο χάρτινο μονοπάτι του. Ο Βασίλης Χατζηβασιλείου χαρίζει στο τελευταίο του βιβλίο την ονομασία μιας φημισμένης μπουάτ της Θεσσαλονίκης, αποδεσμεύοντας εντελώς, όμως, την πλοκή και την εξέλιξη της ιστορίας του από το συγκεκριμένο χώρο. O χρόνος προσδιορίζεται, ωστόσο, μια και από την αρχή ο αναγνώστης κατατοπίζεται εύκολα στις αρχές της δεκαετίας του '90, όταν οι λαθρομετανάστες κατακλύζουν τις ελληνικές μεγαλουπόλεις, ψάχνοντας διάφορες δουλειές, για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην.

Ένας νεαρός Αλβανός, ο Μαξίμ, είναι ο πρώτος ήρωας της ιδιόρρυθμης παρέας του Βασίλη Χατζηβασιλείου, που βρίσκει κατάλυμα στα παρατημένα βαγόνια του σταθμού, σε ετοιμόρροπα εργοστάσια ή στις γύρω από τη Θεσσαλονίκη αγροτικές περιοχές. Ο συγγραφέας καταφέρνει να περιγράψει με έντονα χρώματα την περιπέτεια, το εφήμερο και ευκαιριακό της ύπαρξής του στην Ελλάδα, τον τρόπο που "μεταφράζει" τις κινήσεις και τις αντιδράσεις των ομοεθνών του ή άλλων περιθωριακών κοινωνικών ομάδων, τη συνειδητοποίηση ότι σ' αυτή τη χώρα, τελικά, θα παραμείνει για πάντα όχι απλά ένας ξένος, αλλά ένας ανεπιθύμητος.

Το περιθώριο και οι άνθρωποί του δεσπόζουν στην ιστορία του Χατζηβασιλείου, που αγαπά να περιδιαβαίνει τα σκοτεινά σοκάκια του Βαρδάρη και να αντλεί ζωή από τα ανήλιαγα υπόγεια και τα στενόχωρα δυάρια της "γκρίζας" περιοχής της πόλης. Το σκηνικό του έρχονται να συμπληρώσουν η Ζωζώ, μια γερασμένη πόρνη και ο Λάκης, ένας ομοφυλόφιλος λογιστής ιδιωτικής εταιρείας.

Στα αρχικά κεφάλαια του βιβλίου παρακολουθούμε σαν σε μικρά αυτόνομα διηγήματα, στιγμιότυπα της ζωής των τριών, ενώ εύστοχα η πένα επιχειρεί να ψυχογραφήσει καθένα τους, με αναδρομές στα γεγονότα που σημάδεψαν τη ζωή τους. Η γραφή ρέει αβίαστα, καταφέρνει και συνθέτει εικόνες, βουτά στη δράση, τρέχει με ρυθμούς κινηματογραφικής κάμερας, αποφεύγοντας, όμως, την απλούστευση, ξεπερνώντας την παγίδα της "ηρωοποίησης" των πρωταγωνιστών.

Ωμό, ρεαλιστικό το σκηνικό, αποπνικτικό, μέσα στο αδιέξοδο του τρόπου και των συνθηκών ζωής των ανθρώπων του, καταφέρνει να αναδυθεί από τα λασπωμένα βάθη του, να απεγκλωβιστεί από το γκέτο του, να ξετυλίξει στα μάτια του αναγνώστη έναν κόσμο διαφορετικό, ξένο, αλλά και πολύ κοντινό συνάμα, έναν κόσμο που ζει κι αναπνέει δίπλα μας, μάθαμε, ωστόσο, να τον προσπερνάμε με αδιαφορία και φόβο.

Με τρόπο αριστοτεχνικό οι τρεις αυτοί άνθρωποι συναντιούνται στις σελίδες του Βασίλη Χατζηβασιλείου κι αρχίζουν εξ ανάγκης μια κοινή ζωή. Ο Μαξίμ "περιθάλπτεται" από τον Λάκη και ικανοποιεί τις ερωτικές του ανάγκες, εξασφαλίζοντας μ' αυτό τον τρόπο στέγη και τροφή. Η Ζωζώ μετακομίζει στο μικρό δυάρι, μετά τον ξυλοδαρμό της και την καταστροφή του υπογείου της από τους γιους του, παρ' ολίγον, Λαρισαίου άντρα της. Η συγκατοίκηση ενώνει για λίγο τις ζωές τους, η έλλειψη επικοινωνίας, όμως, είναι εμφανής, μια και η αναγκαστική, ολιγόμηνη ένωση ασφυκτιά να συγκρατηθεί και να κρατήσει τα προσχήματα.

Η λύση έρχεται αναπάντεχα. Την οδηγεί το πάθος του Λάκη, που φαίνεται ότι γνωρίζει να ισορροπεί με τον καλύτερο τρόπο ανάμεσα στο περιθώριο και την υψηλή κοινωνία. Μία αυτοκτονία κινεί τα νήματα, για να "τακτοποιηθούν" οι πρωταγωνιστές, να πάρουν το δρόμο τους, να επιχειρήσουν μια καινούργια αρχή ή να συνεχίσουν να περιπλανιούνται στο λαβύρινθο της ζωής. Ο Μαξίμ εξαφανίζεται πολύ γρήγορα και σταματά να μας απασχολεί, ο Λάκης βυθίζεται στην άβυσσο της τιμωρίας και μόνη κερδισμένη βγαίνει η ντόμπρα Ζωζώ, που στη δύση της ζωής της καταφέρνει να ατενίσει τη δική της ανατολή.

ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΚΟΡΙΤΣΑ Εκπαίδευση-Ευεργέτες-Οικονομία (1850-1908)

Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου - Αφοί Κυριακίδη, σελ.176 + XII εικόνες, Θεσσαλονίκη 1997.

Μια κρίσιμη περίοδο της νεότερης ιστορίας της Κοριτσάς, με ιδιαίτερη έμφαση στην ελληνόγλωσση παιδεία, πραγματεύεται η ενδιαφέρουσα αυτή μονογραφία, καρπός πολυετούς αρχειακής έρευνας για τη συγγραφή διδακτορικής διατριβής. Ο υπότιτλος του βιβλίου θα μπορούσε να διαβαστεί και αντίστροφα, για να φανεί καλύτερα το πώς η οικονομική ανάπτυξη και η ευποιία οδήγησαν με τη σειρά τους στη δημιουργία πνευματικών αναγκών και των θεσμών και ιδρυμάτων για την εκπλήρωσή τους.

Εκτός από την εισαγωγή και τα συμπεράσματα, το βιβλίο απαρτίζεται από τέσσερα κεφάλαια (Ιστορικά της Κοριτσάς, Κοριτσαίοι ευεργέτες της διασποράς, Η γενική εκπαίδευση στην Κοριτσά, Λειτουργία και εθνική πολιτική του Μπάγκειου Γυμνασίου), καθώς και από ένα παράρτημα (έγγραφα και πίνακες), που μαζί με τις αρχειακές πηγές, τη βιβλιογραφία, το ευρετήριο και το φωτογραφικό υλικό ολοκληρώνουν το επιστημονικόν του αξιέπαινου εγχειρήματος.

Η αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα που έδειξαν οι ευεργέτες της εποχής εκείνης μπορεί να ωθήσει και τους σημερινούς ανθρώπους σε παρόμοιες κινήσεις. Συγκινεί εξάλλου ακόμη και στις μέρες μας η περίπτωση του Ι.Μπάγκα, που από τον τεράστιο πλούτο του ζήτησε να διατεθεί στον ίδιο μόνο ένα σεμνό ποσό. Η παράδοση αυτή φαίνεται να κρατά. Προ ημερών μάθαμε ότι Αμερικανός πολίτης, επί σειρά ετών διπλωματικός υπάλληλος των ΗΠΑ, χαρίζει με διαθήκη στην πόλη καταγωγής του -την Κοριτσά- πλούσια συλλογή πινάκων ζωγραφικής και 550.000 δολάρια για την ανέγερση πινακοθήκης.

Παρόμοια βιβλία είναι ευπρόσδεκτα και για έναν επιπρόσθετο λόγο. Η Μοσχόπολη μονοπώλησε επί σειρά ετών, και εν μέρει συνεχίζει να μονοπωλεί ακόμη, το ενδιαφέρον των μελετητών, αφήνοντας κάπως στη σκιά άλλα σημαντικά αστικά και εμπορικά κέντρα της Δυτικής Μακεδονίας.

Η Κοριτσά, παρά το χάσμα που δημιούργησε η απομόνωση δεκαετιών, διατήρησε κάτι από την παλιά αίγλη της, αλλά και τη μνήμη των πόλεων της Μακεδονίας με τις οποίες συνέδεσε την πορεία της. Το 1992 γνώρισα στη Θεσσαλονίκη μια ηλικιωμένη κυρία που είχε έρθει από την Κοριτσά στη Βαλκανική Συνάντηση Γυναικών. Καθώς περνούσαμε στους δρόμους της πόλης, κάποια στιγμή με ρωτά: "Αυτή είναι η Βασιλίσσης Όλγας;". "Ναι, απάντησα. Έχετε περάσει κι άλλη φορά από τη Θεσσαλονίκη;". "Όχι, αλλά την ξέρω από διαβάσματα.", μου είπε συγκινημένη.

Το διάβασμα του βιβλίου της κ. Ισμυρλιάδου, γόνος και η ίδια γνωστής οικογένειας της Κοριτσάς, θα μας βοηθούσε ενδεχομένως να περιδιαβούμε έστω και νοερά τα σοκάκια της παλιάς πόλης, αλλά -γιατί όχι- θα ξυπνούσε μέσα μας και την επιθυμία να την περπατήσουμε.

ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ

Ιστορίες του γυαλιού και του γιαλού

Εκδόσεις ΔΕΛΦΙΝΙ

Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ένα μικρό καράβι, που χωρούσε σε μπουκάλι, και μια φρεγάτα, που τη λέγανε Γλάρο, και κάποιο πλοίο, που μάζευε ό,τι καλό πετούσαν στο γιαλό και μια συγγραφέας με κέφι και μεράκι, η Τασούλα Τσιλιμένη, που έφτιαξε όλα αυτά μαζί και ξέχωρα σε ένα όμορφο βιβλίο, το οποίο εικονογράφησε με αριστουργηματικό τρόπο ο Νικόλας Ανδρικόπουλος.

Τρεις καλογραμμένες ιστοριούλες πλημμυρισμένες φαντασία, χιούμορ και καλοσχεδιασμένες ζωγραφιές, που δεν θα δυσκολευτούν να κατακτήσουν τους μικρούς αναγνώστες.

Η πλοκή της κάθε μιας έχει κεντρικό "ήρωα" ένα πλεούμενο. Άλλοτε σαν πειρατική φρεγάτα, που ναυπηγήθηκε στη μπανιέρα του σπιτιού περιμένοντας το καλοκαίρι για ν' αποπλεύσει, άλλοτε σαν πλοίο οικολογικού προορισμού, για να μαζεύει αυτά που οι άλλοι πετούσαν σαν άχρηστα, και άλλοτε σαν εμφιαλωμένη σκούνα, που από διακοσμητικό στοιχείο μετατράπηκε σε πλωτό ταχυδρομείο. Η Τασούλα Τσιλιμένη βρίσκει τον τρόπο να μας μεταφέρει από τα ήρεμα νερά της παραλίας στα ανταριασμένα πελάγη, από τη γαλάζια επιφάνεια της θάλασσας στο μουντό βυθό, από τη μπανιέρα του σπιτιού σε ξωτικά ερημονήσια.

Ευτυχώς εδώ δεν υπάρχουν καλοί και κακοί, φτωχοί και πλούσιοι, φιλόζωοι και μη, οικολόγοι και αδιάφοροι.

Η συγγραφέας αποφεύγει με μαεστρία αυτόν το σκόπελο, στον οποίο τον τελευταίο καιρό πολλοί έχουν ναυαγήσει, καθώς χρησιμοποιούν κατά κόρο την παιδική λογοτεχνία σαν σωσίβιο για να επιπλεύσουν καταπιανόμενοι με εύκολα θέματα ή προσπαθούν να αντικαταστήσουν τα σχολικά βιβλία με φτηνιάρικη και παρωχημένη θεματογραφία θεωρώντας τους μικρούς αναγνώστες ηλίθιους ή τους εαυτούς τους συνέχεια των δασκάλων.

Η συγγραφέας αποδεικνύεται γνώστρια του μέτρου και της αισθητικής των λέξεων. Γράφει παίζοντας μ' αυτές, δημιουργώντας διασκεδαστικά σχήματα παρήχησης και ποιητικής ομοιοκαταληξίας.

Δεν επιδιώκει, και καλά κάνει, να περάσει βαρύγδουπα μηνύματα και αποφεύγει τις πομπώδεις εκφράσεις, έχοντας επίγνωση του αναγνωστικού της κοινού, το οποίο χαίρεται το βιβλίο, όταν γίνεται παιχνίδι και όχι εκπαιδευτικό εγχειρίδιο.

Ευρηματικά στοιχεία αφήγησης, σύντομοι διάλογοι και μια υποφώσκουσα σατιρική διάθεση χαρακτηρίζουν το ύφος της κάνοντας το κείμενο να ρέει και τον μικρό αναγνώστη να απολαμβάνει κάθε σελίδα του.

Το βιβλίο απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας.

Το σχήμα του λειτουργικό, η ποιότητα του χαρτιού άριστη, η βιβλιοδεσία εξαιρετική.

Βασίλης Χατζηβασιλείου

ΣΥΚΙΕΣ

Η ιστορία τους σε βιβλίο

Περιλαμβάνει ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό και ντοκουμέντα για την καθημερινή ζωή των κατοίκων και την πολιτική ιστορία του δήμου

Η ιστορία του δήμου Συκεών, καταγράφεται στο βιβλίο με τίτλο "Συκιές- Η εκτός των Τειχών Άνω Πόλη" που περιλαμβάνει σημαντικά στοιχεία από τον 2ο μ. Χ. αιώνα που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή οι πρώτοι κάτοικοί του, έως και τις ημέρες μας.

Το βιβλίο αποτελείται από 300 σελίδες και καταγράφει την πορεία των ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν έξω από τα Βυζαντινά Τείχη της Θεσσαλονίκης, ενώ περιλαμβάνει στοιχεία που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της καθημερινής και πολιτικής ζωής των κατοίκων του δήμου.

Συγκεκριμένα, στο βιβλίο υπάρχουν κείμενα, ντοκουμέντα, πληροφορίες οικογενειών που πρωτοεγκαταστάθηκαν στις Συκιές, καθώς και ένα πολύτιμο αρχείο 400 αδημοσίευτων φωτογραφιών, που χρονολογούνται από τις πρώτες ημέρες που δημιουργήθηκαν συνοικισμοί έξω από τα Βυζαντινά Τείχη της πόλης.

Καταγράφει επίσης, πληροφορίες για τα πρώτα επαγγέλματα με τα οποία ασχολήθηκαν οι πρώτοι κάτοικοι του δήμου, για τις αρχαιότητες που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή, καθώς και αυτούς που διετέλεσαν κοινοτάρχες και δήμαρχοι Συκεών.

Το υλικό του βιβλίου συγκέντρωσε ο κοινωνιολόγος-καθηγητής Κώστας Νίγδελης, το οποίο διασταύρωσε χρονικά, βασιζόμενος στις αφηγήσεις και τις μνήμες των ανθρώπων και τις ελάχιστες ιστορικές καταγραφές που υπάρχουν για την συγκεκριμένη περιοχή. Επιπλέον, για την συγγραφή του, υπήρξε συνεργασία με πανεπιστημιακούς ιστορικούς και ερευνητές και με την 9η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.

Από τα στοιχεία που συγκέντρωσε ο κ. Νίγδελης, προκύπτει ότι οι πρώτοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, η οποία σήμερα αποτελεί το δήμο Συκεών, ήταν Τούρκοι, αφού εκτός από τις φωτογραφίες που βρέθηκαν, ανακαλύφθηκαν και 18 ιδιοκτησιακοί τίτλοι που αφορούσαν χωράφια αμπελιού, τα οποία άνηκαν σε Οθωμανούς. Οι μεταγενέστεροι κάτοικοι του δήμου, ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, που έφτασαν στην Ελλάδα μετά το 1924 και προέρχονταν από την Αραβυσσό, τη Νέα Βάρνα, καθώς και από περιοχές του Πόντου αλλά και της Θράκης.

Το έναυσμα για την καταγραφή της ιστορίας του δήμου, τόνισε στη "Θ" ο κ. Νίγδελης, δόθηκε ύστερα από τη διαπίστωση ότι απουσιάζει παρόμοιο βιβλίο από την βιβλιογραφία, αφού, όπως επισήμανε, η ιστορία του δήμου δεν καταγράφεται σε κανένα βιβλίο.

Ο κ. Νίγδελης υπογράμμισε ότι η εν λόγω προσπάθεια θα συντελέσει για τη λειτουργία μουσείου πολιτικής ιστορίας στο δήμο, ενώ τα έσοδα από τις πωλήσεις του βιβλίου θα διατεθούν για την κατασκευή του.

Ρεπορτάζ: ΝΙΚΟΣ ΠΙΤΣΙΑΚΙΔΗΣ

Για ένα άλλο πολιτιστικό "παράδειγμα"

"Η απανθρωπία του δικαιώματος" του Χρήστου Γιανναρά, σελίδες 258, εκδόσεις "Δόμος", Αθήνα 1998

Η σύγχρονη πανθομολογούμενη κρίση ιδεών και αξιών σε συνάρτηση με την κυριαρχία των ατομικών δικαιωμάτων σε βάρος των κοινωνικών είναι το θέμα που απασχολεί, στο τελευταίο σύγγραμμα, τον κορυφαίο θεολόγο-φιλόσοφο της εποχής μας, Χρήστο Γιανναρά. Το βιβλίο "Η απανθρωπία του δικαιώματος", που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Δόμος, καταπιάνεται και αξιολογεί τη φιλοσοφία που διαπνέει το ατομικό δικαίωμα στο ισχύον Δίκαιο αλλά και τη "συμβολή" του στη γενική κρίση: "Παγιδευμένη η λογική του δικαιώματος στην ατομοκεντρική αξίωση, συνιστά και απειλή ανθρωπολογικών αλλοιώσεων: Διολίσθηση προς ένα είδος ανθρώπινου χαρακτήρα και ψυχισμού με αναπηρίες αναφορικότητας και επικοινωνίας".

Μιλώντας για "απανθρωπία δικαιώματος", ο Χ.Γ. αξιολογεί το δικαίωμα στις διαστάσεις που αυτό έχει σήμερα. Εννοεί την κυριαρχία των ατομικών δικαιωμάτων σε βάρος των κοινωνικών, που δεν ενδιαφέρονται για το άτομο ως ξεχωριστή προσωπικότητα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αλλά ως μέρος ενός συνόλου αφαιρετικά "εξομοιωμένων ατόμων", ευνοώντας έτσι τη δημιουργία "κοινωνιών ακοινώνητων ατόμων". Το σύστημα δικαίου μεριμνά μόνο κατά τα φαινόμενα για το άτομο, αφού θέτει τον καθένα σε αντιπαράθεση με τον άλλον προκειμένου να διασφαλίσει τα προσωπικά ατομικά δικαιώματα αντί να τείνει στην προαγωγή των σχέσεων κοινωνίας των ατόμων.

Το Δίκαιο είναι έννοια μεταβλητή και "εμφανίζεται ως συνάρτηση της κυρίαρχης σε κάθε συγκεκριμένη κοινωνία και σε κάθε περίοδο ανθρωπολογίας: δηλαδή της κοινής αντίληψης για το τι είναι άνθρωπος, ποια η ιδιαιτερότητα και το 'νόημα' της ύπαρξής του, ποιος ο στόχος της βιοτής και της καθημερινής του πράξης" γράφει ο Χ.Γ. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις κατά τόπους και χρονικές ιστορικές περιόδους συνιστούν και την ποικιλία των πολιτισμών μέσα στην Ιστορία.

Ήταν διαφορετική η προσέγγιση της έννοιας του δικαιώματος στο Δίκαιο της αρχαιοελληνικής και χριστιανικής εμπειρίας αλλά και της ρωμαϊκής εποχής, σε σχέση με τη μετα-Μεσαιωνική Δύση και με το σήμερα. Ο ενεργός πολίτης αντικαθίσταται ήδη από τον απρόσωπο φορέα του ατομικού δικαιώματος και "η εξατομίκευση συνιστά πρόοδο σε σχέση με το μεσαίωνα στη Δύση αλλά και τραγική οπισθοδρόμηση σε σύγκριση με το ιστορικό προηγούμενο της αρχαιοελληνικής πολιτικής και της προσωποκεντρικής ελληνοχριστιανικής ανθρωπολογίας".

Αντιδιαστέλλει την Ορθοδοξία στη Δύση και το Ισλάμ αλλά και με το σύστημα του δυτικότροπου πολιτικού φιλελευθερισμού.

Ο σύγχρονος κόσμος διαπιστώνει την αποτυχία του συστήματος αλλά δεν φτάνει στο σημείο να αμφισβητεί τη θεμελιώδη λογική. Έτσι αδυνατεί να παρουσιάσει πολιτιστική αντιπρόταση και μάταια επιχειρεί να λύσει με τη λογική της ατομικής ωφελιμοθηρίας τα προβλήματα που αυτή η ίδια λογική δημιούργησε.

Ο Χ.Γ. δεν απορρίπτει την κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων ως κοινωνική και πολιτισμική εξέλιξη, θεωρεί όμως ότι "μπορεί ο σεβασμός των δικαιωμάτων του ατόμου να αποτελέσει θετικό κίνητρο για τη συνειδητοποίηση εκείνης της ισοτιμίας που είναι αναγκαία (αν και όχι ικανή) συνθήκη πραγματοποίησης σχέσεων κοινωνίας". Πιστεύει όμως ότι μέσω της υπέρβασης της εξασφάλισης των ατομικών δικαιωμάτων που γίνεται αμοιβαία, θα μπορεί να αναδειχθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η υπαρκτική ετερότητα. Τα κοινωνικά αδιέξοδα - συνέπειες της λογικής των ατομικών δικαιωμάτων στη σύγχρονη εποχή δεν είναι πρόβλημα νομικής και πολιτικής πρακτικής αλλά πολιτικής θεωρίας.

Ο Χ.Γ. προσεγγίζει την πολιτική σε συνάρτηση με τον πολιτισμό και προτάσσει, ως αναγκαιότητα και λύση στην απανθρωπία του δικαιώματος και τη συνακόλουθη κρίση αξιών, την αναθεώρηση του νοήματος της ευδαιμονίας και τον εξανθρωπισμό του δικαιώματος, δηλαδή ένα άλλο πολιτιστικό "παράδειγμα".

Γιάννης Κεσσόπουλος

Τέσσερα βιβλία-φωνές

Περιφρονούν το περισπούδαστο, ερωτεύονται το περιττό

Η δημιουργική φαντασία της Βάνας Χαραλαμπίδου, διευθύντριας του 9,58 FM, εξόρυξε τελικά μια γενεσιουργό ιδέα! Ονόματα ζωντανά, παλλόμενα, ποιητές με τους τρόπους του ο καθένας, ο Μπακόλας, ο Χριστιανόπουλος, ο Μοσκώφ και ο Λαχάς, δώρισαν τις φωνές τους στα ερτζιανά και αυτό που τελικά έφτασε στην παραλία του αυτιού μας ήταν έξοχο!

Μέσα σε ένα ραδιοκυματικό χάος, που ρίχνει ακόμα και αεροπλάνα, όσες φορές άκουγα τις φωνές τους στο ραδιόφωνο, είχα την αίσθηση ότι άνοιγα τηλεφωνική γραμμή μαζί τους, για να ησυχάσουν τον ακροατή-εαυτό μου, μιλώντας: για τη ζωή που φεύγει στο μέλλον, για την άκτιστη πόλη, την ψυχή της Θεσσαλονίκης, αυτή που αξιώνει τους δρόμους και τα κτίρια, για το αόρατο Μουσείο-Στέκι της, γεμάτο δράσεις και αναμνήσεις, ΠΡΑΓΜΑΤΑ που ψάχνουν να στεγαστούν σε ένα χαριτωμένο, πνευματικό, αυθόρμητο, αθώο "λαϊκό" δικαστήριο, που θα χαρίζει άπλα και δίκαιο σε αυτούς που γνωρίζουν τις σκοτεινές γωνιές, αλλά εναντιώνονται στην απέλπιδα, αγελαία, μαζική μνημόνευση της προσωπικής μας καταστροφής.

Η ελλειπτικότητα του προφορικού λόγου κρύβει μια ποίηση αγνοημένη στην εποχή των Μέσων και παραπέμπει σε μια ποιητική ακουστική, σε ένα πολιτισμό "εξ ακοής", σε μια προφορική κουλτούρα, που τα ερτζιανά τού 9,58 μπόρεσαν και αξιοποίησαν.

Ο προφορικός πολιτισμός είναι σύγχρονος πρόγονος του γραπτού λόγου, ΧΩΡΟΣ μιας διανοητικής γλυπτικής, που σμιλεύει με τη γλώσσα, τα βλέμματα και τις χειρονομίες, γλυκά, κεράσματα, μαγικά, εξομολογήσεις και επαφές. Ο ραδιοφωνικός σύντροφος, μακριά απ' το φόβο του κενού, με γέμισε χρυσές παύσεις. Λέξεις-βότσαλα, στο βιαστικό νερό του ποταμού, με τις οποίες ο Μπακόλας προφήτευε μέσα απ' τα πάθη των ηρώων του το πάθος της μοναχικής ακουστικής του συγγραφέα. Γιατί το χθες ακούγεται και μέσα από τον κόσμο της τέχνης ο αντίλαλός του δημιουργεί αυτά τα ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ της δαιδαλώδους πραγματικότητας, που κάνουν τον Μοσκώφ να ερωτοτροπεί με τα χάσματά τους, ιστορικά και προσωπικά, τον Χριστιανόπουλο να ταξινομεί ποιητικές σχάσεις, σαν να βάζει αρώματα σε μπουκαλάκια, και τον Λαχά να παίζει με το Τυχαίο, παλεύοντας ανάμεσα στη βαριά καμπάνα των ξεριζωμένων του Ταρκόφσκι και τα οικεία, πισώπλατα, απροσδιόριστα πορτραίτα της εικαστικής του ματιάς.

Όμως, τα τέσσερα βιβλία πιστοποιούν με το γραπτό λόγο το λογοτεχνικό θαύμα: οι γλώσσες της λογοτεχνίας δεν υποκύπτουν στη μονοδιάστατη επικοινωνιακή στρατηγική των Μέσων, αλλά αντιστέκονται μέσα από την πολυπλοκότητά τους και την παλέτα της γλωσσολαλιάς, που κρύβεται πίσω από την πένα του συγγραφέα, στην ψηφιακή δολοφονία, που πανηγυρίζει η εποχή.

Η αποτελεσματικότητα και το πείσμα της Βάνας Χαραλαμπίδου και του Νίκου Καρατζά των εκδόσεων "Ιανός", να παντρέψουν ήχο και γράμμα, μνημονεύουν μέσα από τις τέσσερις όμορφες και σεμνές εκδόσεις και αρχειοθετούν ένα υλικό που πάλλεται, αποδεικνύοντας ότι η προσωπική ζωή και η τέχνη της αφήγησής της είναι τα εργαλεία αυτών των τεσσάρων εικονοπλαστών, που ζουμάρουν το χθες στο σήμερα μέσα απ' το δράμα των ανθρώπων που γνωρίζουν το χρόνο, αλλά και την αλητεία των ευγενών φίλων, που αδιαφορούν για όλα μέσα στις βόλτες τους.

Το "Πίσω απ' την Αγιά Σοφιά" του Χριστιανόπουλου, γεμάτο μυρωδιές και γεύσεις, σκιαγραφεί ένα χαρακτήρα τελικά εξωρεαλιστικό, που όλοι μπορούμε να "ζήσουμε", αξιώνοντας να δούμε μέσα απ' τις χαραμάδες την προσωπική μας ζωή. Το "Πλους Ονείρου" του Λαχά αποδεικνύει ότι ο συγγραφέας και ο ζωγράφος είναι πρωτίστως ταξιδευτές και συλλέκτες. Στην "Ατέλειωτη Ιστορία" ο Μπακόλας πιστοποιεί ότι η ιστορία που αφηγείται μένει τελικά αντιμέτωπη με τη συνείδηση των κενών της και διαπιστώνει ότι στο βορειοελλαδικό χώρο για μεγάλο διάστημα φτιαχνόταν συνειρμικά ή συνειδητά ο βασιλικός πολτός της ελληνικής λογοτεχνίας. Το "Στα όρια του Έρωτα και της Ιστορίας" του Μοσκώφ, μιας φιλάσθενης δύναμης που παραμονεύει χρόνια τώρα στα όρια της Ποίησης, του Δοκίμιου και της Ιστορίας, καιροφυλακτώντας πάντα να φωτογραφίζει το θλιμμένο χαμόγελο του Χουλιάν Γκριμάο πάνω στο ικρίωμα, χαϊδεύει τις ρυτίδες της Ιστορίας στο ανθρώπινο Σώμα.

Τα τέσσερα αυτά βιβλία-φωνές, με ήρωα τις νοσταλγίες ενός ακαριαίου λόγου, περιφρονούν το περισπούδαστο και ερωτεύονται το περιττό.

Κώστας Καλημέρης

Η Θεσσαλονίκη των ξένων ποιητών

Φιλόλογος και συγγραφέας, ο Σάκης Σερέφας είναι ένας άνθρωπος παθιασμένος με τη γενέθλια πόλη, τη Θεσσαλονίκη. Επί χρόνια δουλεύει σταθερά και ακαταπόνητα για τον τόπο του, μελετώντας τη νεότερη ιστορία του. Και πρόσφατα είχε μια λαμπρή ιδέα. Να συγκεντρώσει και να εκδώσει ποιήματα γραμμένα από ξένους, που στη διάρκεια του αιώνα έζησαν για κάποιο διάστημα στη Θεσσαλονίκη. Άλλοι βλέπουν τα γεγονότα γύρω τους γυμνά και με απάθεια, άλλοι με ανοχή ή συμπάθεια. Άλλοτε υπαινίσσονται την πόλη και άλλοτε την κατονομάζουν.

Η συλλογή ποιημάτων με τίτλο "Αλλόγλωσσα ποιήματα για τη Θεσσαλονίκη" αντανακλά τον μεγάλο πλούτο που έφερε στον τομέα του πολιτισμού η επιμειξία τόσων λαών. Αναδεικνύει την πολυδιάστατη ιστορική σημασία της μητρόπολης των Βαλκανίων, γραμμένη στο Λευκό Πύργο, τα Τείχη, τη Βενιζέλου, τον "Φλόκα", το σιδηροδρομικό σταθμό, το Θερμαϊκό.

Τα τοπία, τα κτίρια, οι δρόμοι, οι άνθρωποι στις καθημερινές ασχολίες τους, ιχνογραφούν το χρόνο και το χώρο, ζωντανεύοντας το ρυθμό της "μικρής μας πόλης", διοχετεύοντας στο κείμενο μια αίσθηση νοσταλγίας. Καταξιωμένοι αλλά και άγνωστοι συγγραφείς, από το γλυκύτατο Αργεντινό Μπόρχες και το Γερμανό Χένρι Μίλερ μέχρι το Βρετανό Α. Π. Γκάρλαντ, το Γάλλο Αντρέ Ντ' Ιβρύ και τον Καναδό Θόρτον, όλοι αυτοί οι άνθρωποι, που οι δρόμοι τους διασταυρώθηκαν στη Θεσσαλονίκη, καταθέτουν την προσωπική τους ματιά.

Η έκδοση περιλαμβάνει το πρωτότυπο και τη μετάφραση, την οποία υπογράφουν οι Γιάννης Τσαρούχης, Δημήτρης Καλοκύρης, Περικλής Στασινόπουλος, Θανάσης Χατζόπουλος και Σάκης Σερέφας. Όλα τα ποιήματα έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί σε περιοδικά, δυσεύρετα πλέον σήμερα.

Το έργο, στην έκδοση του οποίου συνεργάστηκε ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, περιλαμβάνει βιογραφικά στοιχεία για κάθε ποιητή, χρήσιμες πληροφορίες για τα έργα που ανθολογούνται και σπάνια φωτογραφικά στιγμιότυπα.

"Φιλαρέτη και Πάτης"

Η λογοτεχνία για παιδιά είναι μια ιδιόμορφη, δύσκολη και "επικίνδυνη" ενασχόληση, καθώς πρέπει ο συγγραφέας της να ακροβατεί συνεχώς ανάμεσα στο διδακτισμό, τον καθωσπρεπισμό και την παιδαγωγική, που έρχονται συνήθως σε αντίθεση με την άναρχη και ελεύθερη φύση που διακρίνει τον γνήσιο καλλιτέχνη.

Διαβάζοντας το βιβλίο της Ελένης Αρτζανίδου (Εκδόσεις Πατάκη), πείστηκα ότι έχω να κάνω με μια αξιόλογη πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέα, ικανή να προσφέρει αρκετά στη σύγχρονη παιδική λογοτεχνία

Δεν θα σταθώ στην ποιότητα του βιβλίου από αισθητικής άποψης και βιβλιοδεσίας, γιατί θα αποτρέψω αρκετούς αναγνώστες, που προτιμούν ένα ποιοτικά (με υλικά κριτήρια ) καλό βιβλίο. Πιστεύω, όμως, ότι του άξιζε μια έγχρωμη εικονογράφηση και καλύτερη βιβλιοδεσία.

Αποτελείται από τρεις μικρές πανέμορφες ιστοριούλες με αφετηρία και κυρίαρχο σημείο αναφοράς το νερό. Είναι τόσο συνδεδεμένο το υγρό στοιχείο με την εξέλιξη του μύθου, που σίγουρα θα ήταν ένα ενδιαφέρον θέμα διατριβής κάποιου ψυχολόγου να ανιχνεύσει τον κρυφό κόσμο της συγγραφέως. Τα πάντα, όπως και στη ζωή, ξεκινούν από εκεί. Σημαδιακό ή όχι, το γνωρίζει μόνον η συγγραφέας.

Η πρώτη ιστορία, "Ο Τοσοδούλης", αναφέρεται στην περιπέτεια ενός μικρού σύννεφου και τη γνωριμία του με τον ήλιο. Τα δυο βασικά στοιχεία της φύσης, νερό και ήλιος, δημιουργούν και κρατούν στη ζωή το καθετί. Αυτό το γνωστό "μήνυμα" περνά με εξαίρετο και διασκεδαστικό τρόπο η Αρτζανίδου στους μικρούς της αναγνώστες, χωρίς να γίνεται ούτε στιγμή δασκαλίστικη.

Η δεύτερη ιστορία της, που την επιγράφει, όπως και το βιβλίο, "Φιλαρέτη και Πάτης", είναι ένα όμορφο ερωτικό "ποίημα". Αναφέρεται στη γνωριμία δυο πουλιών. Το αρσενικό αστός, το θηλυκό χωριατοπούλα. Το ειδύλλιο πλέκεται στην πόλη. Όταν αργότερα επισκέπτονται τον τόπο της, το όμορφο θηλυκό εντυπωσιάζει το αρσενικό με τις γνώσεις του για την ύπαιθρο. Το αρσενικό όμως, γέννημα θρέμμα των τσιμέντων, την πείθει να μείνουν στην πόλη, όπου αισθάνεται άνετα. Χωρίς υπερβολή νομίζω ότι για την έλξη των δύο φύλων ομορφότερο λογοτεχνικό κείμενο για παιδιά ελάχιστες φορές έχω διαβάσει. Καλογραμμένο, απλά δοσμένο, με διάχυτη την αίσθηση της τρυφερότητας και της αγάπης, σε συγκινεί από τις πρώτες γραμμές. Και εδώ το νερό της λίμνης αποτελεί σημείο αναφοράς της περιπλάνησης και της μελλοντικής επιστροφής.

Το τρίτο και τελευταίο παραμύθι είναι κατά τη γνώμη μου το καλύτερο. Έχει τον περίεργο τίτλο "Τούρι, τίρι τλί και πύου". Είναι ο αγώνας επιβίωσης μιας ομάδας πουλιών σε έναν έρημο θαλασσοδαρμένο βράχο, στη μέση του πελάγους. Το δίκαιο του ισχυρότερου και η φυσική νομοτέλεια αντιμέτωποι σε έναν αγώνα ζωής και θανάτου, για τη σχισμή ενός βράχου. Η δύναμη των εικόνων και η ζωντάνια των περιγραφών είναι αξιοζήλευτη. Και εδώ το νερό κυριαρχεί, μόνο που είναι αλμυρό.

Η Ελένη Αρτζανίδου δείχνει στόφα συγγραφική. Εφευρετική, με λογοτεχνικά τεχνάσματα, κρατά το ενδιαφέρον με όμορφες, πολλές φορές ονειρικές, περιγραφές. Λόγος μεστός και άμεσος. Το χιούμορ της, λεπτό και σε μικρές δόσεις, υποφώσκει σε κάθε της σελίδα, λες και προσπαθεί να δραπετεύσει μέσα από μια επιβαλλόμενη σοβαροφάνεια. Λέξεις σύνθετες, κάποιες απ' αυτές "ιδιοκατασκευασμένες". Κείμενο πλημμυρισμένο από επίθετα, πολλά σε υπερθετικό βαθμό και μερικά ασκόπως επαναλαμβανόμενα, μπορεί να ενοχλούν αλλά δεν κουράζουν. Ας μην ξεχνάμε ότι το αναγνωστικό κοινό είναι παιδιά, που εντυπωσιάζονται και επιζητούν την υπερβολή. Η φαντασία της οργιάζει, η ευαίσθητη γραφή της και το ποιητικό της ύφος κάνουν το κείμενο να ρέει σαν τον υγρό στοιχείο, που φαίνεται ότι την έχει επηρεάσει.

Η εικονογράφηση ακολουθεί τους ίδιους ρυθμούς. Λιτή, άμεση, κατανοητή, χωρίς να γίνεται φωτογραφική, σημαδεύει τα σωστά σημεία. Φέρει την υπογραφή ενός μεγάλου καλλιτέχνη, του Ξενή Σαχίνη.

Βασίλης Χατζηβασιλείου