ΓΛΩΣΣΑ

Θέματα της γλώσσας μας

"Μία από τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες είναι και η ελληνική γλώσσα", είπαμε την προηγούμενη φορά, κι εμείς ξέρουμε τώρα (μας βοηθούν τα όσα είπαμε τότε) ότι αυτό θα πει πώς ο λαός που πήρε κάποτε το όνομα ΄Ελληνες, ήταν ένα κομμάτι του αρχικού" ινδοευρωπαϊκού λαού: εκείνο ακριβώς το κομμάτι που, παίρνοντας το δρόμο προς την νοτιοανατολική Ευρώπη, έφτασε "με βραδύτατες κινήσεις" στη χώρα, που έμελλε να ονομαστεί Ελλάς.

Ας γυρίσουμε λοιπόν, φίλοι αναγνώστες, με τη φαντασία μας μερικές χιλιάδες χρόνια πίσω, τότε που ακόμη ο μικρός τόπος ο οποίος βρέχεται από τα νερά του Αιγαίου δεν είχε το όνομα Ελλάδα, που πάει να πει: τότε δεν είχαν ακόμη εγκατασταθεί σ' αυτόν οι Έλληνες. Ποιοι άραγε ζούσαν στα παλιά εκείνα χρόνια στον τόπο αυτό; Μακάρι να ξέραμε να το πούμε με σιγουριά. Όσο πάντως, δεν μπορούμε να έχουμε αυτή τη σιγουριά, αρκούμαστε σε ένα όνομα εντελώς συμβατικό. Τους λέμε Προέλληνες, τονίζοντας έτσι πιο πολύ την άγνοιά μας παρά μεταδίδοντας, μέσω αυτής της λέξης, μια συγκεκριμένη ειδική γνώμη μας. ΄ Οποιοι και να ήταν, είχαν, πάντως τη γλώσσα τους, θέλω να πω: ένα σύνολο από λέξεις με τις οποίες επικοινωνούσαν μεταξύ τους ή περιέγραφαν ότι τους περιτριγύριζε. ΄Ηταν λοιπόν ο τόπος τους, ένας τόπος που τον έβρεχε η θάλασσα, όπως έλεγαν εκείνοι, μια θάλασσα γεμάτη -όπως επίσης έλεγαν εκείνοι- από νησιά, μικρότερα ή μεγαλύτερα . ΄Ενας τόπος γεμάτος από λιόδεντρα, δάφνες, κυπαρίσσια ( παραδείγματα αναφέρω), ένας τόπος που έτρεφε τους κατοίκους του με σιτάρι, ρεβίθια, κολοκύθια, σύκα, κεράσια( χρησιμοποιώ πάντα λέξεις που χρησιμοποιούσαν εκείνοι.), ένας τόπος όπου κυβερνούσαν βασιλιάδες, όπου τον μόχθο -και τον πόνο- της ημέρας τον απάλυνε συχνά ο ευχάριστος ήχος της κιθάρας, ένας τόπος με βουνά που λέγονταν π. χ ΄Ολυμπος, Πίνδος ,Παρνασσός, Λυκαβηττός, ή Υμμητός, που τον διέσχιζαν ποτάμια, ο Ιλισσός ας πούμε ή ο Κηφισσός, ένας τόπος με τοπωνύμια που αργότερα φορτώθηκαν δόξα και λάμψη, όπως Αθήνα, Κόρινθος, Λάρισα.

Ας τις ξαναπούμε, φίλοι αναγνώστες, τη φορά μάλιστα αυτή με τον τρόπο που τις έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες, όλες αυτές τις λέξεις που βοήθησαν στην περιγραφή μας: Θάλασσα, νήσος , ελαία, δάφνη, κυπάρισσος, σίτος, ερέβινθος, κολοκύνθη, σύκον, κεράσιον, κυβερνώ, βασιλεύς, κίθαρις, Όλυμπος, Πίνδος, Παρνασσός, Λυκαβηττός, Υμηττός, Ιλιός, Κηφισός, Αθήναι, Κόρινθος, Λάρισα, Φυσικά, στις λέξεις αυτές θα μπορούσαν να προστεθούν και άλλες, καθόλου μάλιστα λίγες -και η απορία σας, τότε εντελώς δικαιολογημένη: "Ώστε η λέξη θάλασσα δεν ήταν λέξη ελληνική.; Η ωραιότατη αυτή λέξη ήταν λέξη Προελληνική; Δική τους, των Προελλήνων, ήταν και η λέξη ΄Ολυμπος, η σεπτή λέξη που δήλωνε την έδρα των θεών των Ελλήνων; Προπάντων, δική τους, των Προελλήνων ήταν και η λέξη-τοπωνύμιο που δοξάστηκε αργότερα, ως τόπος της σοφίας και της δημοκρατίας, η Αθήνα; Η Πίνδος, τέλος η Πίνδος της νεότερης ιστορίας μας προελληνική και αυτή λέξη;". Η απάντηση είναι "Ναι, όλες αυτές οι λέξεις δεν πρωτοάρχισαν τη ζωή τους σε στόματα ελληνικά". Μας βεβαιώνει γι' αυτό η γλωσσολογία, η επιστήμη που μελετά τη γλώσσα, τη γλώσσα ως πανανθρώπινο φαινόμενο, αλλά και τις επιμέρους γλώσσες, και έχει -σας βεβαιώνω- το ίδιο κύρος που έχει η επιστήμη των μαθηματικών ή της αστρονομίας, της χημείας ή της βιολογίας. Εδώ όμως πρέπει να σταματήσουμε. Η συνέχεια μας περιμένει την άλλη Κυριακή.

Δημήτρης Λυπουρλής Ομότιμος καθηγητής Α.Π.Θ.